Оқыту және білім берудегі дифференциация туралы түсінік

Оқыту және білім берудегі дифференциация туралы түсінік

Оқыту және білім берудегі дифференциация дегеніміз:

1. 
   Білім берудің мазмұнын, түрін, әдісін, темпін, көлемін таңдау арқылы әр оқушыға білім меңгеруіне қолайлы жағдай жасалатын оқу іс-әрекетін ұйымдастыру.
   
2. 
   Әр түрлі білім алу қажеттіліктерді қамтамасыз етуге арнап оқыту жүйесін бағдарлау.
   

1. 
   Әр оқушының қызығушылығымен бейімділігін дамыту және талаптарды анықтауға тиімді жағдай жасауға негізделген оқытуды даралау. Бұл дифференциациялап оқытудың психологиялық-педагогикалық көзқарастағы мақсат.
   
2. 
   Әлеуметтік көзқарас бойынша дифференциациялап оқытудың мақсаты ол әрбір қоғам мүшесінің социулмен өзараәрекет бейімділігін ұтымды пайдалану мақсатпен шығармашылық, интеллектуалдық, профессионалдық қоғам потенциалын қалыптастыруына мақсаттылықпен әсер ету.
   
3. 
   Дидактикалық көзқарас бойынша оқушыларды дифференциациялап оқыту үшін жаңа әдістемелік жүйені жасау жолымен толғағы жеткен мектеп проблемаларын шешу.
   

• 
  жоғары сынып оқушыларының көбінде іс-әрекеттің кейбір түрлеріне тұрақты қызығушылық бөлу;
  
• 
  оқушылардың тұрақты қызығушылықтарын оқу және тәрбиелеу мақсаттарында қолдану;
  
• 
  дарынды оқушылардың қабілеттерін және талаптарын максимал дамуына жағдай жасау;
  
• 
  оқушыларды шамадан тыс жүктеуді жоюға ұмтылу;
  
• 
  оқушыларды мамандыққа бағыттау.
  

Оқыту және білім берудегі дифференциация 3 түрлі болады:

1. 
   Сыртқы дифференциация (арнайы мектептер ұйымдастыру, тереңдетіп оқыту және коррекциялық сыныптар, факультативтер, таңдау курстарын т.б. ашу).
   
2. 
   Ішкі дифференциация - әдеттегі сынып көлемінде әр оқушының даралық ерекшелігін ескере отырып сабақ барысындағы жұмыстың ұтымды түрін анықтау.
   
3. 
   Элективті дифференциация – бұл оқушыларға міндетті оқу пәндерімен қатар бірнеше пәндерді қосымша ретінде оқуға құқық беру.
   

Сыртқы дифференциацияның мәні білім беруде оқушыларды таңдаған бағытта максимал дамыту мақсатымен олардың тұрақты қызығушылықтарын бейімділіктерінің және қабілеттерінің көлемінде мамандануға бағыттау болып табылады.

Қазіргі кезеңде мектепте 2түрлі сыртқы дифференциация қолдануда: факультативті сабақтар және жеке пәндерді тереңдетіп оқыту сыныптары. Егер 8-9 сыныптар арасында пәндерді тереңдетіп оқыту сыныптары талаптанбаса, онда мектептің жоғары сыныптарын маңызды профилдеу пайдалы. Бұл білім беру мазмұнының ерекше маңызды мәселесін белгілейді.

Ішкі дифференциация – бұл кездейсоқ белгілер арқылы жиналған оқушылардың үлкен тобын әр түрлі оқыту. Бұл түр оқушылардың дара және топтық ерекшелігін толық ескеруге мүмкіндігіне негізделген. Ол мареиалды оқыту темпін, оқу тапсырмаларының дифференциациясын, әр түрлі іс-әрекетті таңдау, мұғалім тарапынан көмектің мазмұны мен дәрежесін мөлшерлеу вариативтілігін болжайды. Бұл әр түрлі деңгеймен әр түрлі әдістер арқылы оқыту жұмысын жүзеге асыру мақсатымен сыныптағы оқушыларды әр түрлі топтарға бөлуге мүмкіндік туғызады. Әдетте ьұл топтар мобильді, икемді, жылжымалы болады. Қазіргі кездегі ішкі дифференциацияның ерекшелігі ол тек оқуда қиындық сезген оқушыларға ғана емес, сонымен бірге дарынды балаларға бағытталған. Ішкі дифференциация оқушылардың даралық ерекшелігін ескере отырып дәстүрлі түрде немесе оқыту нәтижелерін жоспарлау негізіндегі деңгейлік дифференциация жүйесі түрінде жүзеге асады.

Ішкі дифференциацияның мәні әдетте бағдарламалық материалды бірде бір меңгеру деңгейіне оқушылардың психологиялық-педагогикалық ерекшеліктерін ескере отырып индивидуальдік жолмен оқыту түрлері мен әдістерін қолдану болып табылады.

Деңгейлік дифференциация оқушыларды бірдей бағдарламамен оқытып отырып, әр түрлі жоспарланған деңгейде меңгеру құқығы және мүмкіндігі бар (бірақ міндетті деңгейден төмен емес) оқытуды ұйымдастыруын ойластырады.

а) жоғары деңгей, даму және жұмысқа жоғары қабілеттілігі;

ә) орташа деңгей, даму және жұмысқа жоғары қабілеттілігі;

б) жоғары деңгей, даму және жұмысқа орташа қабілеттілігі.

Бұл топ оқушылары оқу міндеттерін өз бетімен шешуге және белгісіз жағдайда қажетті білімді қолдануды талап ететін қиын материалдармен жұмыс жасайды.

Екінші топ, орташа қабілеттері бар оқушылар:

а) орташа деңгей, оқуға қабілеті және жұмысқа орташа қабілеттілігі;

ә) төменгі деңгей, дамыту және жұмысқа жоғары қабілеттілігі;

б) төменгі деңгей, дамыту және жұмысқа орташа қабілеттілігі.

Бұл топтағы оқушылар бірінші топтың тапсырмасын, мұғалімнің және тірек схемасының көмегімен орындайды.

Үшінші топ, оқу қабілеттері төмен оқушылар:

а) жоғары деңгей, дамыту және жұмысқа төмен қабілеттілігі;

ә) орташа деңгей, дамыту және жұмысқа төмен қабілеттілігі;

б) төменгі деңгей, дамыту және жұмысқа төмен қабілеттілігі.

Бұл топтағы оқушылар оқу тапсырмаларына шек қоюды, сабақта қосымша түсіндірулерді және жаттықтыратын жұмыстарды қажет етеді.

Дифференциалды оқытуда әлсіз оқушылармен жұмыста сабақтан соң, қосымша дайындалуды қажет етпейді. Дифференциалды оқыту процесінде оқушылардың бір топтан, екінші топқа көшуі мүмкін. Көшу немесе ауысу оқушының даму деңгейінің өзгеруінен, сабақта білім алуда қызығушылығының тууына талаптануда, оқу бағыттылығының жоғарлауы және кемшіліктерді толықтыруында қамтамасыз етіледі.

Сабақтың схемасы

Жаңа материалды түсіндіру.

I-кезең. Өткенді қайталау.

Әр түрлі қиындықтарға байланысты оқушылардың өзіндік жұмысы.

Бірінші топ: тапсырманы түсінуде, талап ететін өзіндік шығармашыл жұмысты орындайды;

- 2-ші және 3-ші топтардың жұмыстарын бақылайды, қиыншылық туған жағдайда оларға көмекке келеді;

- 2-ші және 3-ші топтар үшін қайталанған материал бойынша қорытынды жеке тапсырмалар жасайды.

Екінші топ: өткен сабақта 1-ші топ оқушыларының дайындаған тірек схемаларының ережелерін жасайды, үлгі бойынша жұмыс жасайды;

• 
  жаңа материалды меңгеруге қажетті ережелерді қайталай отырып, 3-ші топ оқушыларының үй тапсырмаларын тексереді.
  

II-кезең. Жаңа білімді практикада қолдану әдісіне байланысты барлық топ

оқушыларына мұғалімнің материалды фронтальды түсіндіруі (барлық топ жұмысістейді).

III-кезең. Барлық топ оқушыларының білімді меңгеру сапасын анықтау және меңгерген материалды тәжірибеде қолдана білуі.

IV-кезең. Өзіндік жұмысты орындаудың нәтижесін тексеру үшінші топтан басталады, сосын екінші бірінші топпен аяқталады. Жаңа тақырыпқа байланысты өзіндік тапсырманы үшінші топ екі рет тыңдайды, бірінші топтың өзіндік жұмысының орындалуын екінші және үшінші топ тыңдайды.

V-кезең. Барлық топқа арналған бірдей өзіндік жұмыс. Сосын барлық топқа қосымша тапсырмалар беріледі (әр түрлі күрделілігіне байланысты).

VI-кезең. Үй тапсырмасы екі түрлі болады: күрделілігі және мазмұны бойынша әр түрлі, күрделілігі бойынша немесе мазмұны бойынша әр түрлі.

1. 
   Перевозный А.В. «О дидактических и методических аспектах дифференцияции школьного образования» Internet «Дифференцияция в образовании» сайт 1 стр1.
   

1. 
   Ковжасарова М. «Развитие идеи дифференциального обучения в теории и практике общеобразовательной школы» /Ізденіс. Поиск 2001г №1 стр123-128/.
   
2. 
   Концепция дифференциального обучения в средней общеобразовательной школе /под ред. Монахова В.М., Орлова В.А./ Москва, 1990г. Стр.78
   

1. 
   Клевченя М.С. «Проблемы теории и практики дифференциального обучения» 1сб. «Актуальные проблемы дифференциального обучения» Минск, 1992г. Стр.17-21.
   
2. 
   Унт И.Э. «Индивидуализация и дифференциация обучения» Москва «Педагогика» 1990г. Стр.192
   
3. 
   Монахов В.М., Орлов В.А., Фирсов В.В. «Дифференциальное обучение в средней школе»/Советская педагогика 1990г №8 стр.42-47/.
   
4. 
   Жания Нұржанқызы «Сабақ барысында оқушыларға даралап-саралап қатынса жасау» /Ұлағат 2002ж. №1 44-45б.
   
5. 
   Рожина Л.И. Вариативность психологического анализа на уроке литературы 2 сб. «Актуальные проблемы дифференциального обучения» Минск, 1992г. стр 17-28.
   
6. 
   Нұртәжиева Р. «Саралап оқыту әдісі жайында» Қазақстан мектебі 2001ж. №4
   

№4 дәріс тақырыбы: Проблемалықоқытудыңтеориялықнегізі

1. 
   Проблемалық оқыту туралы түсінік
   
2. 
   Негізгі ұғымдарға анықтама
   
3. 
   Проблемалық оқытудың маңызы
   
4. 
   Проблемалық сабақтарды өткізу әдістемесі
   

И.Я.Лернердің айтуы бойынша, проблемалық оқыту бұл бағдарламалық материалдың мазмұнына құралған проблеманы және проблемалық есептерді шешу процесі. Ал М.И.Махмутовтың айтуынша «Проблемалық оқытуда оқушыларға білімді дайын күйінде бермейді, олар проблемалық жағдайды шешуде өзіндік танымдық әрекет процесінде ол білімге ие болады». Проблемалыоқыту - бұлғылымнегіздеріноқып–білупроцесіндежекеадамныңжалпыжәнеарнайықабілетініңдамуы, танымдыққажеттілігініңқалыптасуы.

Проблемалықоқытудыңкөздейтінмақсаты – оқушыларғабілімдідаяркүйіндебәрінмұғалімніңөзібаяндапбермей, олардыңалдынабелгіліпроблемалыміндетқойып, соныөздерінешештіругебағыттау.Оқытушыоқушылардыбілімжүйесімен, іскерлікпен, дағдыменқаруландырыпқанақоймай, олардыңшығармашылықжәнетанымдыққабілеттеріндамытады. Оқушыларғатақырыпбойыншапроблемалықсұрақтардышешудіңдұрысварианттарынқарастырады, ойланады, жаңабілімдіигерутуралықорытындыжасайды, оныпрактикадақолданады .

Проблемалыміндетдегеніміз – осындайжағдайдағыіздену, зерттеубарысындашешілетінмәселе.

Проблемалыоқытудыңнегізгіерекшелігі – оқушылардыңбілетініменбілмейтінініңарасындақайшылықтарпайдаболады. жәнепроблеманыміндеттішешугедайынтәсілболмағандықтан, проблемалыжағдайпайдаболады, осығанорай, оқушыныңзденушілікәрекетіменынтасыкүшейетүседі.

Проблемалыоқытуөзінетәнүштүрліформадаіскеасады: проблемалыбаяндау, оқушылардыңбіршамаізденужәнеөздігінензерттеуі. Проблемалықоқытуоқушылардыңтанымәрекетініңнегізгіүшкезеңінентұрады:

1. Проблемалықміндетқоюжәнеұғыну;

2. Проблемалықміндетттіталдау, болжамдаржасау, онышешудіңтиімдіамалдарынқарастыру;

3. Проблеманы шешу және оның дұрыстығын тексеру.

Психологтарадамныңойлағыштықіс-әрекетініңнегізгітүрлерінатайды: репродуктивті, продуктивтіжәнешығармашылық.

Репродуктивттііс-әрекетіүлгі, алгоритмбойыншаорындалады. Оқытушыжаңаоқуматериалын, жаңаұғымдардыңмәнінтүсіндіреді, тапсырманыорындаудыңжолдарынкөрсетеді. Оқушыоқутәрбиесіноқытушыныңкөрсетуіменалгоритмгесүйеніп, яғниоқытушыныңсабақүстіндежасағанәрекетінесәйкесорындауғақажет.

Продуктивтііс-әрекетініңайырмашылығыоқушыбелгілібілімдіөзбетіменжаңаситуациядажаңабілімді, әрекетжасаудыңжаңаережесінтабады ( алгоримдіөзіжасайды ). Бірақоқушыныңдайыналгоритмді, үлгініпайдалануыддамүмкін.

1. 
   Проблемалық ситуацияның пайда болуы.
   
2. 
   Проблемалық сұрақты қою, проблемалық есеп қою және оның қиыншылық мәніне жете түсіну.
   
3. 
   Болжау арқылы шешім тәсілдерін табу.
   
4. 
   Болжамды дәлелдеу.
   
5. 
   Проблема шешімінің дұрыстығын тексеру.
   

Оқупроцесінұйымдастырукезіндеоқуматериалыныңмазмұнынестесақтауүшіндайынтүрдеемес, керісіншепрлблемалықесептіңқүрамындағыбелгісіздііздеп, шешімінөзіндікізденісәрекетінәтижесіндемеңгереді.

Проблемалықоқытуоқушылардыңтанымдықкөкжиегінкеңейтеді, шығармашылықбелсенділігінарттырады. Олбілімигеруқарқынынтездетеді, қасиетсапасынжақсартады, жаңатапсырмалардыорындаукезіндеөзбетіншежұмысістеугеүйретеді, оқуғадегенынта-ықыласыноятады. Мұғалімпроблемалықоқытуәдісінқолданаотырып, оқушығапроблеманыөздігіненанықтаудағдысынқалыптастырады, соныменқатарпроблеманышешудіңтиімдібабынтабуғаүйретеді.

Проблемалық оқыту кезінде мына нәрселер айқын көрінеді:

• 
  проблеманың тууы және сезіну;
  
• 
  шешімін табуға іздену, оның дұрыстығын тексеру.
  

• 
  проблеманың өзі;
  
• 
  білімнің жеткіліктілігі;
  
• 
  өз бетінше жағдайдан шығу мүмкіндігі;
  
• 
  оқушылардың танымдық қызығуы мен зерделік белсенділігі.
  

1. 
   Оқушылар проблеманы шешуге қажетті білім жүйесін таңдауға оның көптігінен қателікке ұрынады.
   
2. 
   Білімнің жеткіліксіздігінен проблеманы шешудің мүмкіндігі жоқ екенін сезінеді.
   
3. 
   Оқушы білімді практикамен ұштастыруға кезігеді.
   
4. 
   Теориялық білімнің жетіспеушілігінен практикалық қарама-қайшылықтарға тап болады.
   

Проблемалық оқытудың өзіне тән ерекшеліктері бар. Сабақты ұйымдастыру оның нақты мазмұны мен мақұсатына тікелей қатысты. Сондықтан проблемалық оқытудың талабына жауап беретіндей етіпұйымдастыру қажет. Проблемалық оқытуда мұғалімнің оқу процесін ұйымдастырушы ретіндегі ролі үлкейеді. Проблемалық сабақты тиімді өткізу үшін:

1. 
   Оқушыларды проблеманы қабылдауға дайындау қажет.
   
2. 
   Оқушыларға белгілі білім мен фактілерден проблемалық ситуация жасау.
   
3. 
   Проблеманы тұжырымдау.
   
4. 
   Пайда болған қарама-қайшылықты шешу үшін тболжам жасау.
   
5. 
   Болжамдарды талдау арқылы кейбіреулерін жоққа шығару және басқаларын бекіту.
   
6. 
   Қорытындыларды тұжырымдау.
   

Проблемалық жағдайды жасау үшін келесідей шарттар қажет.

1. 
   Мұғалімнің оқушыларға практикалық және теориялық тапсырма беру арқылы аталған тақырып бойынша меңгеруге қажетті жаңа білім немесе әрекет тәсілдерін таңдап алуға мүмкіндік береді.
   
2. 
   Проблемалық тапсырма оқушылардың интелектуалдық мүмкіндіктеріне сәйкес келуі қажет.
   
3. 
   Оқушыларға проблемалық тапсырма бергенде, мұғалім олардың нақты білім деңгейімен санасуы қажет.
   
4. 
   Проблемалық тапсырма ретінде оқу есептері, сұрақтары, практикалық тапсырмалар т.б. болуы қажет.
   
5. 
   Меңгеруге тиісті бір сұрақ көлемінде, әр түрлі тапсырмалар түрінде проблемалық ситуациялар пайда болуы мүмкін.
   
6. 
   Егер оқушы проблемалық жағдайдан шыға алмаса, яғни шешім таба алмаса, мұғалім пайда болған жағдайды тұжырымдап, не себептен орындалмағанын көрсету қажет және жаңа шешімді табу үшін жаңа оқу материалын түсіндеруге кірісу қажет.
   

1. 
   Л.Г.Ганиченко, Ю.Е.Мочалов Использование элементов проблемного обучения при проведении уроков лекции //Педагогика №5, 1990, 30-36с.
   
2. 
   Ю.Б.Зотов Организация современного урока. Москва, Просвещение –1984
   
3. 
   Қ.Таңатарова Оқытудың тиімді әдістері //Қазақстан мектебі №5-6, 200ж., 16-18б.
   
4. 
   Қоқымбаева Т. Проблемалық оқыту - оқушының ойлау қабілетін дамытудың тиімді жолы // Бастауыш мектеп №6, 2004
   

1. 
   Оқытудың қазіргі технологиялары / Таубаева Ш.Т., Барсай Б.Т. 3-8бет. // бастауыш мектеп №3,4 – 1999.
   
2. 
   Оқыту технологиясы ұғымы, мәне, сипаттамасы /Іргебаева Ә.М. //Білім берудегі менеджмент №2, 61-65б. 2000ж.
   
3. 
   Мачучкин А.М „Проблемные ситуацияии в мышленный и обучении“ Москва „Педагогика“ 1982 ж;
   
4. 
   Скаткин М.Н „Что надо знать о проблемах современный дидактике“Москва , 1985 ж;
   
5. 
   Махмутов М.И „Организация проблемного обучение“ Москва, „Просвещение“ 1977ж;
   

№5 дәріс тақырыбы: Ынтымақтастық оқу технологиясы

1. 
   Ынтымақтастық оқу технологиясы туралы түсінік, оның басты идеясы.
   
2. 
   Ынтымақтастық оқытудың негізгі варианттары.
   
3. 
   Ынтымақтастық оқытудың принциптері.
   
4. 
   Мұғалім және ынтымақтастық оқытудағы оның рөлі
   

1. 
   Ынтымақтастық оқытуды және аз топтарда оқытуды педагогикада бұрыннан қолданған. Топтарда оқыту нашаны 20-шы жылдардан басталады. Ал аз топтарда бірігіп оқыту идеясын 1970-ші жылдары енгізді. Дж.Дьюидің философиясында білім беруге прагматикалық көзқарасы бойынша ынтымақтастықта оқыту маңызды элементінің бірі болып табылады. Оқытудың осы түріне алғашқы сипаттамалар 1970 ж. аяғы – 1980 ж. басында әлемнің әр елдерінде шыға бастады (Великобритания, Канада, Западная Германия, Австралия, Нидерланды, Япония, Израиль т.б..). Бірақ оқытудың негізгі идеологиясы Джон Хпкинс университетінің американдық педагогтардың үш тобымен талданған: (Р. Славин, 1990), Миннесота университеті (Роджерс Джонсон және Дэвид Джонсон, 1987) Дж.Аронсон тобымен (1978, Калифорния), Тель-Авив университетінің, Израильдегі Шломо Шаран тобымен (1988).
   

Бір жағынан егер оқушы қате жібермесе, онда ол оны орындап үйренгені, қосымша тәжірибе оған керек емес.

Бұл көмекті сыныптың әр оқушысына көрсету мүмкін емес. Бұл жауапкершілікті оқушылар өздеріне алады, егер олар топта жұмыс істесежәне әр қайсысының табысына жауап берсе, бір біріне көмек етсе. Педагогикалық тілде міндеттерге адекватты әдістерді қолдану қажет.

Үздік оқушысы бар ұжымда оқытуға болады: ол тез қағып алады, меңгереді, мұғалім соған сүйенеді. Ал нашар оқушы одан да төмендеп қалады, өйткені оған уақыт жетпейді, түсінбеген сұрағын сұрап алуғы мінзі де жібермейді, соған сәйкес ол тез жауап бере алмайды да барлығының табысына кедергі жасайды.

Оқу материалдары мен әдістерін қолданып жеке де оқуға болады. Бұл жағдайда оқушы өзімен өзі тығылып қалады.

Сондай ақ басқаша да оқуға болады, жаныңдағы достарыңмен бірге өзінің және достарының табысына деген жауапкершілікті сезініп. Осы фактыларды түсіну арқылы ынтымақтастықта оқыту әдістерінің тиімділігіне көз жеткізуге болады. Оқытуда барлығыда қаталесуі мүмкін. Бірақ біреуге аз уақыт қажет, екіншілеріне көп уақыт керек. Бұның жолын табу әдістеменің ісі. Тәжірибе көрсеткендей бірге оқу тек қазақ қана емес, ол өте тиімді де. Бұл тек интеллектуалдық даму жағынан ғана емес, адамгершілік жағынан да маңызды.

Ынтымақтастықта оқыту әлемдік тәжірибеде дәстүрлі әдіске тиімді альтернатив болып табылады. Ол сонымен қатар тұлғалық-бағдарланған көзқарасқа да жатады.

Ынтымақтастықта оқытудың мақсаты білім, іскерлік, дағдыларды қалыптастыру ғана емес, әлеуметтердіру тиімділігін де ескеру керек. Оқушылар бірге жұмыс істейді, оқиды, шығармашылықпен айналысады, бір біріне көмекке келеді. Педагогтардың айтуынша ынтымақтастықта оқыту барысында оқушылар жолдас болып қана қоймай, адамгершілік қарым қатынастары нығаяды, бір бірімен тіл табысуға ықпал етеді. Бұл адамгершілік тәрбиесінің табысы болып табылады.

Ынтымақтастықта оқытудың басты идеясы бірге орындау емес, бірге оқу болып табылады.

2. Ынтымақтастықта оқыту әдістері.

1. Командада оқыту.

Ынтымақтастықта оқыту әдісінің бұл түрі Джон Хопкинс университетіндежасалған. Негізін біз қазіргі кезде де қолданамыз.

Командамен оқытуда әр оқушының міндеті жұмысты бірге орындау емес, оны бірге түсінуде, команданың әр оқушысы білімдерді мегеріп, іскерліктерін қалыптастыру және барлық команда мүшесі өзінің үлесінің нәтижесін көруі керек.

Командада оқыту келесі үш принципті ұстанады:

а) «сыйлық» - команда/топ барлығы бір баллмен бағаланып, сертификат, марапат қағазымен, омырау белгісімен аталады. Ол үшін барлығы бір тапсырма орындайды. Топтар бір бірімен жарыспайды, өйткені бәрі әр түрлі мерзімде және әр түрлі күрделілікте тапсырма орындайды;

б) әр оқушының жеке (персоналды) жауапкершілігі дегеніміз, табысы мен сәтсіздікке әр оқушы жауап береді. Ол команданың әр мүшесін бір бірінің ісін қадағалауға және көмек көрсетуге ынталандырады;

в) әр оқушының деңгейлері әр түрлі болғандықтан алған төмен нәтижесін қайта дайындық арқылы жоғарлату мүмкіндігі бар. Бұл жағдайда салыстыру бір бірімен жасалмайды, ол өзінің жетістіктерін көтеру арқылы орындалады. Үздік, орташа нашар оқушылардың арасында бірдей балл алуға мүмкіндік береді. Осылай команданың толық мүшелігі болып сезінуге ынталандырады.

2. Ынтымақтастықта оқытудың келесі түрі 1978 жылы профессор Эллиот Аронсонмен ұсынылған - ара, машинаның арасы. Педагогикалық тәжірибеде ол ара деп аталады. Оқушылар топта алты адамнан блоктарға бөлініп жұмыс орындайды. Топтың әр топтың мүшесі дайындалып келген бірдей сұрақтар бойынша өзінің материалын баяндайды. Эксперттер тобы оны бағалайды. Сонан кейін олар топтарына келіп басқа оқушыларды естіп білгендерімен таныстырады. Яғни, бір араның тістеріндей тапсырманың өз бөлігін баяндайды. Оның мақсаты – серіктестерін тыңдап дәптерге жазып алу, мұғалім жағынан еш көмек қажет емес. Қорыьтынды кезеңінде мұғалім оқушылардың біреуіне тақырып бойынша кез келген сұраққа жауап беруді ұсынады.

3. «Бірге оқимыз» атты оқыту әдісі1987 ж. Миннесота штатындажасалған (Дэвид Джонсон, Роджер Джонсон). Сынып әртүрлі етіп бөлінеді (дайындық деңгейі бойынша) топта 3-5 адамнан. Әр топбір тапсырма алады. Жеке топтардың біріккен жұмысының нәтижесінде сынып барлық материалды меңгереді. Әр оқушының жетістігінае байланысты топтың еңбегі бағаланады.

Топ ішінде оқушылар бір бірінің белсенділігін байқап, үлестерін, орындау сапасын, мәдениетін бағалайды. Яғни екі жақты міндет атқарады: академиялық — шығармашылық мақсатқа жету, екінші жағынан әлеуметтік – мәдени қарым-қатынас жасай білуі. Барлығы мұғалімнің бақылауымен өтеді.

4. Топтағы оқушылардың зерттеу жұмысы ынтымақтастықта оқыту әдісіне жатады (Тель-Авив Университеті, 1976). Бұнда ең бастысы оқушылардың өз бетімен жұмыс орындауы. Оқушылар 6 адаммен топта немесе жеке жұмыс істейді. Жалпы тақырыптың кіші бір бөлігін алып әр қайсысына жеке тапсырмалар беріледі. Әрқайсысы осы міндетті орындауға үлесін қосады. әр оқушы орындаған тапсырманың негізінде бір баяндама, презентация жасалады. Дұрыс нәтижесі ұжымның топтың жұмысына әсер етеді. Аталған ынтымақтастықта оқыту әдістерінің әрқайсысы тұлғалық-бағдарланған көзқарасты жүзеге асыруға ықпал етеді.

Бұл әдістің мәні – оқушының өзінің білім алуға құштарлығы ояну керек.

• 
  Бір мақсат пен міндетке жетуосы оқытудың негізін құрайды
  
• 
  Жеке жауапкершілік, бір біріне көмек көрсету арқылы ұжымның табысы әр оқушының үлесіне байланысты .
  
• 
  Бірдей мүмкіндік туғызу, әр оқушы өзінің біліктілігін жетілдіріп отыру керек. әр оқушы өз мүмкіндігіне, қабілетіне байланысты оқиды, сондықтан бірдей бағалануы мүмкін.
  

Педагогикалық қарым қатынас, психология және оның мәдениеті — сауатты педагогиканың құрамы. Психолог А.А.Леонтьев айтқандай, педагогикалық қарым қатынас іс әрекеттен, контактыдан тұратын көпсатылы құрылым.

1. 
   Ол жақсы оқушыға қарғанда нашар оқушы ға жауап беруіне аз уақыт беред, яғни оның ойлауына мүмкіндік бермейді.
   
2. 
   Егер жауап дұрыс болмаса, ол сұрақты қайталап жатпайды, көмектеспейді, сол кезде басқасынан сұрайды немесе дұрыс жауабын өзі айтады.
   
3. 
   Ол ымырашылдыққа салынады, теріс берген жауапты оң бағалайды.
   

Мұғалім оқу процесіне маңызды жаңа танымдық, зерттеушілік, шығармашылық роль атқарады.

Ол оқушыға көмектесуі тиіс:

- керек білімді өз бетімен алуға,

- алған ақпаратты сын тұрғысынан түсіну,

- қорытынды жасай білу, оны дәлелдеу, проблемаларды шешу.

Өз бетінше жеке жұмыс орындау –топтағы бірге жұмыс істеу – ынтымақтастық оқытудың таным процесімен өзара байланысы.

Ынтымақтастықта оқытуды бөлмені таңдаудан бастайды. Сыныпта парталарды үш қатарға қойып бір бірінің желкесін көріп отыру және алдында тек мұғалімге қана қарап отыру басқа жаққа назар аудармауға толық ықпал етеді. Ынтымақтастықта оқытуды ұйымдастыруда оқушылар бір-бірінің жүзін көріп отырулары керек. Осылай қарым қатынас та қалыптасады.

Ол үшін сыныпты таңдап алып, ұйымдастыру қажет. Алдымен бірінші сабақтың оқу-тәрбие процесінің міндетін анықтайды. Тақтаға жазылады.

Сабақтың оқу-танымдық міндеті:

1 түсіну және меңгеру (жаңа ұғымдар, ережелер, жаңа ақпарат)

2 .... қолдану дағдылары мен іскерлігін қалыптастыру

3 интеллектуалдық талдау, қарым-қатынас жасау, алған нәтижесін жүйелеу дағдыларын қалыптастыру.

Мақсатымен қатар қажетті білім, іскерлік, дағдыларын анықтау.

Одан кейін іс-әрекет түрімен оқыту құралдары,оқу жабдығы, бөлінген уақыты (олар тақтаға жазылмайды)

Топ мүшесінің белгілі атқаратын қызметі болса ол да тақтаға жазылады.

Кезекті сабаққа дайындық барысында бір-екі тапсырманы бөліп көрсету керек. Ол тапсрымаға қойылған мақсатқа байланысты немесе жаңа материалға, оны меңгеруін тексеруге, бекітуге бағдарлануы тиіс. Бірақ, тапсырма топқа біреу болуы мүмкін. Сондықтант тапсырманың саны жекеге қарағанда топқа аз беріледі.

Сыныпты 2-3 оқушыдан топтастырады. Әр топта нашар, орташа, мықты ұл қыздардан тұратын оқушылар болуы керек.

Тапсрыманы орындауда әрқайсының қызметін анықтауға оқушыларға мүмкіндік беру керек. Бұл жұмысты академиялық тапсырманы орындау барысында қоса атқарады.

Жаңа материал бойынша жауап беру тапсырмада қарастырылса әр оқушыға 2-3 сұрақтан бөліп беру керек. Ең қиынын мықты оқушыға береді. Қалған біреуі жауапты дәлелдейді, ал үшіншісі жауапты тіркеп мәтіннен тауып алады. Кейін оқушылар рольдерімен ауысады. Бұл тапсырмалар күрделі интеллектуалдық және коммуникативті дағдаларды қажет етеді.

Алдын ала баяндамашылар анықталады. Басқа топтың оқушылары сұрақ қоюға дайын болуы керек. Бұл өз қызметіне жауапкершілікпен қарауға ықпал етеді. Әр толықтырулар мұғаліммен мадақталады және командаға қосымша баллдар әкеледі.

Барлық топқа бір баға қойылады.

Бақылаушы қызметін атқарған оқушыдан әрқайсының қатысу белсенділігі, мәдениеті туралы сұрауды ұмытпау керек.

Жаңа оқыту формасын енгізу барысында мұғалім мен оқушалырдың үйренісуң үшін тұрақты топтар жасақталмағаны дұрыс. Олар тапсырманы орындау барысында ауыспауы керек. Бұл топтарды базалық деп атайды.

Топтағы жұмытарды сынып сабақтық формаға кіріктіруге болады. Алдымен жеке тапсырма орындатып,кейін –бірге орындап бағаланады. Бір бірінің дәптерлерін тексеріп, мұғалімге береді. Олар міндетті түрде тапсырманың дұрыс орындалуын қадағалаулары керек. Осы жағдайда жоғары балл алулары мүмкін.

Егер топ тапсырманы орындай алмаса, онда ол өте қиын немесе тұрақты дағдалыры қалыптаспаған. Қай жағдайда да ол мұғалімнің кәсіби шеберлігіне байланысты.

Сабақтың бас кезінде танымдық және әлеуметтік мақсаты хабарланады. Жұмыс барысында оқушылардың белсенділігі бақыланып оларға көмек көрсетіледі.

Бірге ұжымда оқытудың бірнеше түрі бар:

1. 
   мақсат пен міндетке байланысты.
   
2. 
   қойылған міндетті шешу үшін әр оқушының үлесі жалпы ақпараттың бір бөлігі болып табылатын оқушылар білетін ақпарат көдеріне байланысты.
   
3. 
   барлық топқа берілген марапатқа байланысты – барлығы бірдей марапатталады немесе марапатталмайды.
   

● балмен бағалау,

● мұғалімнің мақтауы,

● топты марапаттау:

- бос уақыт беру арқылы;

- нақты атрибутикамен;

- оқуға қосымша уақыт бөліп;

- арнайы кітаптарға жетістіктерін жазу арқылы.

Ынтымақтастық топтардағы жұмыстан кейін академиялық жетістіктерді талдап қоймай, міндетті түрде әр оқушының қосқан үлесін, кімнің , қалай көмектескенін, қиындықтан қалай шыққанын және осы жұмысты қалай жалғастыру керектігін талдау керек.

Педагогикалық тәжірибе – шығармашылық процесс. А.А.Леонтьевайтқандай «педагогикалық технологияны жаттап алып педагог болу мүмкін емес».Кез келген кәсіп белгілі бір шығармашылықты, шеберлікті қажет етеді. Кез келген технология, оның ішінде педагогикалық – әлі табыс кепілі емес. Алғы технологиялар мен педагог тұлғасының үйлесімділігі керек.

Сондықтан, педагогикалық технологиялар туралы айтқанда, негізгі принциптердің қағидаларына сүйеніп шығармашыл түрде қолданылады. Оқытудың негізгі мақсаты: оқушылардың өзіндік білім алу бағдарламаларын құруды және оның жүзеге асуларын, оқушының отбасында, жергілікті және аймақтық ортақ әлеуметтенуін, оқушыларды орта және кәсіптік оқу орындарына дайындау үшін орта жалпы білім беру бағдарламаларындағы жеке пәндерді тереңдетіп оқытуды қамтамасыз ету болады.

Қазіргі кездегі дамыта оқыту технологиясы балаға өз бетінше ойлана білуге, сыртқы ортамен қарым-қатынас жасауына ықпал етеді. Қарым-қатынас жасау барысында: жоспарлауға, мақсат қоя білуге, қойылған мақсат — міндеттерді жүзеге асырып, қорытындыны талдай білуге дағдыланады. Міне, осындай жүйелер арқылы «өзіндік даму» жүзеге асады. Соның негізінде өзіндік талдау, жинақтау, өзіндік бағыт беру, өзіндік тәрбие, білім алу жүйелері қалыптасады. Яғни ынтымақтастықта оқыту жеке тұлғаның барлық қасиеттерінің дамуына бағытталады. Выготский: «Педагогика бала дамуы-ның ертеңгі емес, кешегі күніне сүйену керек», - деген.

Оқушы бойында өзіндік танымды қалыптастыруда тек жеке курстар ғана емес, сонымен қатар оқыту үрдесінде де жүзеге асырған өте тиімді. Себебі бала әр сабақта, әр тақырыпта өзін-өзі жетілдіріп отырады. Бұны жүзеге асыруда дамыта оқыту технологиясының маңызы өте зор. Ынтымақтастықта оқыту оқушыларды әр түрлі іс-әрекетке тартуды құптайды, сабақта дидактикалық ойындар, пікір-таластар, ойлау, қиялдау, есте сақтау, тіл байлығын, логикалық ойлауьш, шығармашылық қабілеттерін дамытуға арналған оқыту әдістерін қолдануды ұсынады. Яғни күнделікті сабақта оқушылардың жоғарғы білімдік пен адамгершілік құндылықтарын арттырсақ, жеке тұлға білімдегі шындықты іздеу, салыстыру, дәлелдеу, зерделеу, өз іс-әрекеттерін сараптап, өзіне-өзі баға беруге дағдыланады.

Әдебиеттер:

Негізгі:

1. 
   Новые педагогические и информационные технологии в системе образования: Учеб. пособие для студ. пед. вузов и системы повышения квалиф. пед. кадров / Е. С. Полат Е. С. – М.: Издательский центр «Академия», 2002. – 272 с.
   
2. 
   Полат Е. С. Обучение в сотрудничестве на уроках иностр. языка // Иностранные языки в школе, 2002 №1
   
3. 
   Столяренко Л. Д., Самыгин С. И. 100 экзаменационных ответов по педагогике. // Ростов на Дону Изд. центр МартТ 2000 г.
   

4. 
   Новые педагогические и информационные технологии в системе образования: Учеб. пособие для студ. пед. вузов и системы повышения квалиф. пед. кадров / Е. С. Полат Е. С. – М.: Издательский центр «Академия», 2002. – 272 с.
   
5. 
   Полат Е. С. Обучение в сотрудничестве на уроках иностр. языка // Иностранные языки в школе, 2002 №1
   
6. 
   Столяренко Л. Д., Самыгин С. И. 100 экзаменационных ответов по педагогике. // Ростов на Дону Изд. центр МартТ 2000 г.
   

№6 дәріс тақырыбы: Деңгейлеп оқыту технологиясы

1. Деңгейлеп оқыту технологиясы

2. Бастапқы ғылыми идеялар

3. Оқушы мен мұғалім іс-әрекетінің жүйесі

Оқыту практикасында деңгейлеп оқыту технологиясын енгізуге оқу ақпараттары көлемінің ұлғаюы, оқушыларға тусетін «салмақтаң» артуы басты себеп болады.

Деңгейлеп оқыту – оқылатын ақпараттың азаюы арқылы емес, оқушыларға қойылатын талаптардың әр түрлілігі жүзеге асырылады.

Деңгейлеп оқыту технологиясының мақсаты: әрбір оқушы өзінің даму деңгейінде оқу материалын меңгеруін қамтамасыз етуі.