ПОӘК «Дауыс қою» пәннің оқу-әдістемелік құралы

1.Эстраданың әр жанрлары.

2.Репертуарға эстрадалық әндер алу.

3.Вокалдық жаттығулар мен вокализдер.

1.Микрофонмен ән айтуды меңгеру.

2.Минусовкамен ән айтуды үйрену.

3.Плюсовкамен ән айтуды үйрену.

Эстрада өнердің шағын түрі деп те аталады. Эстрада артистері жасаған

сахналық бейнелер психол. жағынан күрделі болмағанымен, олар ашық та

жарқын бояуға, гротескіге толы болады. Эстрада өнерінің қайнар көзі еуроп.

елдерде жонглерлер (Франция), шпильмандар (Германия), скоморохтар

(Ресей), даршылар мен масқарапаздар (Орт. Азия), қулар (Қазақстан) сияқты

кезбе өнерпаздардың сауығына саяды. Олардың ойын-сауығы сатиралық

көріністер мен машықтандыруды, акробатика мен жонглерлік өнерді, ән мен

билерді қамтыды.

Эстрада өнері (франц. estrade, исп. estrado – тақтайша үстел) – көп жанрлы сахналық өнердің бір түрі. Эстрада өнері әр алуан артистердің (әншілер мен

ПОӘК 042-18.1.32/02-2014ж.

Ред. № 1.29.08.2014ж.

Бет 63_

бишілер, көркем сөз оқушылар мен акробаттар, конферансье мен музыканттар, т.б.) ойын-сауығынан құралады. Кейде жалғыз артистің өнер көрсетуіне құрылған жеке – соло концерт те болуы ықтимал. Әрбір ойын-сауық нөмірінің ұтымды әрі шапшаң (10 – 15 мин) орындалуымен байланысты.16 – 17 ғ-ларда Эстрадалық өнердің мұндай түрлері халық сейілдерінде, балағандар мен жәрмеңке алаңдарында одан әрі өркендеу өрісін тапты. 18 ғ-дың басында Англияда ойын-сауықтары ән-билерден, шағын пьеса мен буффонадалық интермедиялардан тұратын мюзик-холлдар пайда болды. Лондон қ-нда “Альгамбра” (1890), “Колизей” (1904) атты мюзик-холл құрылып, жұмыс істей бастады. Эстраданың осы сияқты түрлері дүние жүзінің көптеген елдерінде бой көрсетіп, кеңінен тарады. 18 ғ-дың аяғы мен 19 ғ-дың басында Францияның жәрмеңке театрлары сахнасында көбіне фольклорға негізделген сатиралық өлеңдер мен тақпақтар зор табыспен орындалды. Эстрадасы бар мейрамханалар кафе-шантандар деп аталды. Бұлардың артистері кейде өз ойын-сауықтарымен әлеум. мәселелерді қозғады. Бірақ олар көбіне көңіл көтеруден аспайтын, ой-мазмұны таяз ойын-сауық нөмірлерін орындаумен шектелді. Тыңдаушы-тамашалаушыларға әннің сөзін жеткізу, әннен гөрі сөзге, яғни мелодекломацияға еркін ауысып отыру Эстрада өнерінің ерекшелігі болып табылады. 19 ғ-дың 80-жылдары Францияда импровизац. ойын-сауықтар қоятын кабарелер ашылды. Бұлардың ойын-сауықтарына ақындар мен музыканттар, орындаушы актерлер, өмірдің көкейтесті мәселелерін қозғайтын өлеңдер мен әндер, сатиралық көріністер мен би нөмірлерін және пародия орындаушылар қатысты. Осы жылдары ойын-сауыққа қатысушы орындаушы-өнерпаздардың аты-жөнін хабарлап тұратын және көрермендермен қызғылықты әңгіме-дүкен құрып отырушы конферансье өнері де өмірге келді.

Сұрақтар:

1.Эстрадалық әндер және эстрада жанрының тарихы туралы түсініктеме бер?

2.Қазақстан эстрадасының тарихы туралы не білесің?

3.Эстрадалық әндерді орындағанда аппараттарды қолдану тәсілдері туралы айтып бер? Қолданған әдебиеттер:

1. 
   
   
2. 
   “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998
   
3. 
   Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005
   

1.Ш.Қалдаяқов пен Т.Базарбаевтың әндерін репертуарға алу.

Қазақ музыка өнерінің тұлғалы тұғырының бірі - Теміржан Базарбаев. Әріде атамекені Батыстан келіп, Талдықорғанның Үшарал балалар үйінде өскен бала жастайынан музыкаға бейім болып өсті. 1961 жылы Алматы консерваториясын бітірген. 1961 жылдан бастап М.Төлебаев атындағы Семей музыкалық училищесі теория бөлімшесінің меңгерушісі әрі оқытушысы болып қызмет атқарды. 1979-1982 жылдары Қазақстан Композиторлар одағының Ертіс өңірі бөлімшесін басқарды.
Композитор шығармашылығынан туған Отан, туған өлкенің әсемдігі мен халқының тарихы тәрізді азаматтық тақырыптар басты орын алған. Атап айтқанда, "Қаздар қайтқанда", "Студенттік кештер", "Ауылым" әндерімен қатар, "Отан таңы", "Семей жастары", "Қалың елім, қазағым, қайран жұртым", "Белгісіз солдат анасы", "Курган бессмертия", "Шалқыма", "Әнсіз қазақ болмаған", "Қазақстан", "Мен коммуниспін" т.б ондаған дүниелері қазақ музыкасының асыл қорлары. Өнер қайраткерінің ұлттық қазына қорындағы орнын айқындайтын симфония, фантазия, поэма, романс опералық жанрларында тудырған шығармалардың болғандығы ғана емес. Сонымен қатар жалпы шығармашылығындағы халықтық, ұлттық нақыш, нәр мен құнарынан үндестік табуында болса керек. Теміржан Базарбаев - арнайы білімді, теориялық сауатты, әлемдік музыкадан мол хабары бар өнер иесі.
Баспадан жарық көрген "Қаздар қайтқанда", "Ақбаян" жинағына отызға жуық әндері мен романстары енгізілген. Т.Базарбаевтың Т.Молдағалиев, Н. Шәкенов, Ж.Молдағалиев өлеңдеріне шығарған "Жаңа жерлер", "Қазақстан" т.б шығармалары - қазақ ән дәстүрінің тағы бір жаңарған құбылысының жемісі. Сазгердің домбыра мен өзге аспаптардың қосылуымен шығарған терме-толғаулары қазіргі музыкаға қосып отырған жанр жаңғыртудағы тың үлесі. Семей өңірі, Семей қаласы - Теміржан Базарбаевтың өнер бесігі, ән

ПОӘК 042-18.1.32/02-2014ж.

Ред. № 1.28.08.2014ж.

Бет 65

ұясы. Отыз жылдан астам уақыт өмірі осында өтіп келеді. Сазгер әлі де шығармашылық ізденіс үстінде талмай еңбек етуде.

Сұрақтар:

1.Қазақстан композиторларының романстары мен әндері туралы не білесің?

2.Ш.Қалдаяқовтың өмір-баяны мен шығармашылығы туралы айтып бер?

3.Т.Базарбаевтың әндері мен романстары туралы не білесің?

Қолданған әдебиеттер:

1. 
   “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998
   
2. 
   Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005
   
3. 
   Т.Базарбаев «Ауылым» әндер жинағы «Талант» баспасы 2005 жыл Семей.
   

Студенттің дәрісханадан тыс жұмысының түрі жекеленген және ОСӨЖ сабақтарында шығарма бойынша жұмыс істеу барысында қалыптасқан білімдерді және дағдыларды бекітуге бағытталған.

СӨЖ түрлері:

- сольфеджио мен және буынға вокализдарды жатқа білу;

- шығармаларды жатқа білу;

- вокалдық шығармаларды талдау білу;

- артикуляция бойынша жұмыс жасау;

-  динамика бойынша жұмыс жасау;

- фразировка бойынша жұмыс жасау.

1. 
   Өз бетінше тыныс алу жаттығуларын жасау
   
2. 
   Дауысты, дауыссыз дыбыстарды дұрыс айтып үйрену.
   

3. 
   Мектеп әнін нота арқылы жаттау.
   
4. 
   Халық әнін нота арқылы жаттау.
   
5. 
   Композитордың әнін нота арқылы жаттау.
   
6. 
   Әншілердің орындауында вокалдық шығармалар тыңдау.
   

7. 
   Өз бетінше вокализді нотаға қарап орындау..
   
8. 
   Өзі орындайтын вокалдық шығармаларды талдай білу.
   

11.Ән айту өнерінің тарихы, әншілік мектептер.

12. Дауыс аппаратымен жұмыс істеу.

13.Тыныс алу жолдары, диапазон..

14.Артикуляция, дыбыстарды анық айтып үйрену, орфоэпиялық дыбыстарды айтып жаттығу

15.Бақылау сабағын дайындау.

1. Әншілікті тыныс алу жаттығуларын жасау арқылы шыңдау.

2. Дауыс аппаратымен өз бетінше жұмыс істеу

3. Артикуляция, дикция техникаларын қалыптастыру

4. Вокализді нота арқылы үйрену

5. Мектеп әндерін өз бетінше үйрену

7. Халық әндерін орындау шеберлігін жетілдіру

8. Ария, романс жанрларын шебер орындауға қалыптасу

9. Вокалдық шығармаларды әр-түрлі штрихтарда орындау

10. Балалар әндерін өзі сүйемелдеп орындау

11. Дауыс диапазонын кеңейту жаттығулары

12. Әр-түрлі жанрда өз бетінше шығармалар үйрену

13. Өзі орындайтын шығармаларды теориялық талдау

14. Әншілік репертуарын байыту

15. Әншілер және әншілік мектептер жайлы реферат дайындау

16. Емтихан бағдарламасын дайындау

СЕМЕСТР БОЙЫНША ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР:

1. Мектеп әні.

2. Вокализ.

2. Қазақстан композиторларының әні.

3. Халық және халық композиторларының әні.

4. Әлем халықтарының әндері.

5. Шетел композиторларының романсы

ПОӘК 042-18.1.32/02-2014ж.

Ред. № 1.28.08.2014ж.

Бет 68_

КУРС БОЙЫНША ЕМТИХАН ТАЛАПТАРЫ:

1.Вокализ.

2. Қазақстан композиторларының әні.

3. Халық және халық композиторларының әні.

4. Мектеп әндері өз сүйемелдеуімен.

5. Шетел композиторларының романсы.

Қазақтың халық әндері: Алқоныр, Бір бала, Сәулем-ай, Ағажан, Дудар-ай, Қамажай.

1. Бейсембеков.А Вокалдық жаттығулар мен вокализдердің дауыс қоюдағы маңызы.Талант баспасы 2012 жыл Семей.

2. Әсеттің 500 әні. /1,2,3 кітаптар/. Құрастырғандар: Н.Нүсіпжанов, Д.Ә.Бейсеуов. Қазақстан Республикасы ақпарат және қоғамдық министрлігінің «Өнер» баспасы. – Алматы, 1998.

3. Ән сабағы. Учебно-методическое пособие для начальных классов казахских школ. /в сопровождении баяна/. – Алматы: Өнер, 1997. – (Сорос-Казахстан коры).

4. Гәкку. Песни, романсы и песни из репертуара К.Байсейтовой. Составитель: К.И.Бобошко. – Алматы: «Өнер», 1991.

5. Ибрагим Нүсіпбаевтың әндері. Құрастырған: Рәбиға Нүсіпбаева – Алматы, «Рауан», 1996.

6. Қазақтың халық әндері. Қазақтың мемлекеттік көркем әдебиет баспасы. Алматы, 1960.

ПОӘК 042-18.1.32/02-2014ж.

Ред. № 1.29.08.2014ж.

Бет 70_

7. Қазақ вальсі. Қазақстан композиторларының әндері. Құрастырған Д.Мүсіров. – Алматы, «Өнер», 1982.

8. Бейсембеков А. «Әнші жүрек әунедері» әндер, романстар 2005ж. Семей.

9. Музыка хрестоматиясы 1 класс. Құрастырған Р.Жәрдемалиева, Г.Қарамолдаева, А.Исағұлова. – Алматы, «Өнер», 1986.

10. Музыка хрестоматиясы 3 класс. Құрастырған А.Исағұлова, А.Бәйментаева, Д.Атаханова. ҚазақССР халыққа білім беру министрлігінің коллегиясы бекіткен – Алматы, «Өнер», 1990.

11. Музыка хрестоматиясы 4 класс. Құрастырған Г.Қарамолдаева. – Алматы, «Өнер», 1981.

12. Мыңжасар Маңғытаев. Ақ маржан /сборник песен/. Изд-во «Жалын» - Алматы, 1977.

13. Милькович Е.К. Систематизированный вокально-педагогический репертуар /часть/ для высоких и средних голосов. – Музгиз. 1962.

14. Программы педагогических институтов. «Музыка и пение» Сборник 25 – Просвещение, 1980.

15.Романса и свежее дыханье. /Для голоса в сопровождении фортепиано/. Составитель Г.АПортнов. Всесоюзное издательство «Советский композитор» - Ленинград, 1988.

16. Сейдолла Байтереков. Ақ жауын. Белые дожди. /сборник песен/. Изд-во «Өнер» - Алматы, 1980.

17. Сыдық Мұхамеджанов. Жазғы дала. Песни и романсы (на русскрм языке) – Алматы, «Өнер», 1988.

18. Сағыным менің. Ш.Қалдаяқов. Әндер жинағы. «Жалын» баспасы – Алматы, 1976.

19. Хрестоматия Вокально-педагогического репертуара. Для сопрано. Муз.училище 3-4 курсы, ачсть 2. «Музыка» - М Хрестоматия по курсу

ПОӘК 042-18.1.32/02-2014ж.

Ред. № 1.29.08.2014ж.

Бет 71_

вокального ансамбля. Для пения в сопровождении фортепиано. Составитель А.Скульский. Изд-во «Музыка» - Москва, 1983.

20. 
    Э. Б. Абдуллин Методологический анализ проблем музыкальной педагогики в системе высшего педагогического образования, - М., 1990.
    

22. Музыкалық оқулықтар 1-6 сынып бойынша 1997 ж, Атамұра баспасы.

23. Абдуллин Э. Б. Теория и методика музыкального образования

24. Г.Зейдлер «Вокальные упражнение» М., 2000 г.

25. В.Дмитриев «Искусство пения» М., 1990 г.

26. Аравин П.В. Ахмет Жұбанов. Алма- Ата, 1969.

27. Арчажникова Л.Г. Профессия – учитель музыки. М., 1984

28. А. Краснощеков “Хороведение”, Москва, 1975

29. М.М.Ахметова. Ән өнеріне кіріспе

30. Н.Б.Дмитриева “Основы вокальной методики”, Москва, 1982.

31. А.С.Соболев “Речевые упражнения на уроках пения”, Москва, 1985

32. Е.Малинина “Вокальное воспитание детей”, Ленинград, “Музыка”, 1967