ПОӘК «Екпе ормандары» пәніне арналған оқу-әдістемелік материалдар

Жарым - жартылай отырғызылатын екпе ормандардың кең тараған түріне еменнің табиғи жаңаруына арналған А.П.Молчанов бойынша екпе ормандардың қатарлас дәліздігі және В.Д.Огиевский бойынша кей жерлердегі жиі екпе орман түрлерін жатқызуға болады.

Екпе ормандарды қатарлас дәлізді түрде ағашы кесілген жерге 2-3-жастағы емен сеппелері әрбір 1м сайын 1га 2500 дана есебімен отырғызылады. Отырғызылған екпелерді күтіп-баптау 2-3 жылдан басталып, отырғызылған жас өсімдіктерді жарықтандырумен аяқталады. 3-ші жылы тоғысқан және қалыптасқан ені 1м жуық жаппай дәліздер пайда болады.

В.Д.Огиевский бойынша кей жерлердегі жиі екпелерді кесуде екінші деңгейдегі ағаштар мен бұталардың шоғырлы жаңаруы үшін, араларында бос алаңқайлар мен алқаптар қалдырылады. Кей жерлердегі жиі екпелердің 1га кесу кезінде бос орындарға мөлшері 2х1м немесе 1,5х1,5м болатын 300-400 алаңша дайындалады. Әрбір алаңшаға 25-50 емен жаңғағы себіледі немесе 15-20 сеппе отырғызылады. 10-15 жылдан кейін биотопта сирету жүргізіліп 5 ең жақсы өскені қалдырылса, болашақта 1-2 толық дамығаны өсімдік қалады.

1.Редько Г.И., Родин А.Р., Трещевский И.В.Лесные культуры.Москва, 1985ж.

2. Новосельцева А.И., Родин А.Р.Справочник по лесным культурам.М 1984ж.

3. Байзақов С.Б. және т.б. Лесные культуры Казахстана. Алматы, 2 к., 2007ж.

1. 
   Тұқым себу арқылы екпе ормандарды құру
   
2. 
   Орманды отырғызу
   
3. 
   Орманды отырғызу тәсілдері
   

• 
  тұқымның шығу тегі мен сапасына;
  
• 
  топырақ дайындау сапасына;
  
• 
  экологиялық факторлардың бар болуы мен маңызына;
  
• 
  агротехникалық күтімнің жиілігі мен мұқият жүргізілуіне.
  

Қазақстанда екпелерді себу арқылы құру ірі тұқымды ағаш түрлеріне (емен, жаңғақ) жүргізіледі, сонымен бірге пістелер, тамыр жүйесі ауыстырып отырғызуды көтермейтін ағаштар жатады. Емен мен грек жаңғағында кіндік тамыр жүйесі жақсы дамыған. Сондықтан, олардың

Шөлді жерлерде сексеуіл екпелері себу арқылы құрылады, үсіктерден қорғау үшін тұқымдар 5см дейінгі әр түрлі тереңдікте көміледі, бірақ отырғызу жұмысы да жақсы нәтиже береді. Бұл үлкен көлемді екпе орман жұмысын қажет етіп, қатаң қуаңшылық жағдайында ауыл шаруашылық техникаларымен нашар қамтамасыз етілген орман шаруашылығы мекемелеріне сексеуіл сеппелерін отырғызу қиынға тиеді.

Әуеден сексеуіл тұқымдарын себу кезінде 5-7кг тұқымды аумағы 300 га кем емес учаскеге сеуіп, ұшу жолағының арақашықтығы 20-24 м болып алынады. Тұқымдарды көму жүргізілмейді.

2 Орманды отырғызу. Екпе ормандарды құруды отырғызу әдісі арқылы жүргізу себумен салыстырғанда, көп жағдайда сенімді әрі экономикалық жағынан өзін ақтайды. Отырғызудың артықшылығы сол, екпе орман отырғызылатын аумаққа жас өсімдіктер егіліп, тамыр жүйесі аз зақымдалып, топырақ қабатына терең отырғызылады.

Екпеледі өсірудің отырғызу әдісі барлық орман өсетін аймақтарда жақсы нәтиже береді. Қазақстан жағдайында отырғызу әдісімен екпелерді құру барлық ағаш және бұта түрлеріне жүргізіліп, пісте, грек жаңғағы мен кәдімгі емен ағаштарын да қамтиды.

Екпелерді құру кезінде әр түрлі көшет материалдары қолданылады, бірақ негізгі түр ретінде екпе орман өндірісінде сеппелер көп қолданылады: самырсын, май қарағай, шыршаның – 3-4-жылдықтары; қарағай, балқарағайдың - 2-жылдықтары; жапырақты ағаштардың – 1-2-жылдықтары.

Емен, жаңғақ, сексеуілді себу арқылы ормансыз алаңдарда екпе құрған кезде, олардың жақсы өсуін қамтамасыз ету үшін тиімді шара ретінде табиғи екпе ағаштардан алынған топырақ микорезін енгізу болып табылады.

жарым-жартылай алаңшалап өңдегенде Колесов семсері арқылы тамыр жүйесін қысу, күрекпен, сирек Розанов бұрғысы арқылы жүргізіледі.

Қазіргі кезде екпе орман өндірісінде көбіне механикаландырылған отырғызу қолданылады. Бұл үшін орман отырғызу машиналары қолданылады. Олар қолмен немесе автоматты түрде беріліспен сеппелер мен тікпелерді отырғызады (МЛУ-1А, СЛ-2М, МС-1/2, ЛМД-81, ССН-1 және ба).
Негізгі және қосымша әдебиеттер

1. Редько Г.И., Родин А.Р., Трещевский И.В. Лесные культуры. М., 1985ж.

2. Новосельцева А.И., Родин А.Р. Справочник по лесным культурам. М.,1984.

3. Байзаков және басқалар. Лесные культуры Казахстана. Алматы, 2к., 2007ж.

1. 
   Ағаш түрлерін орналастыру мен араластыру
   
2. 
   Екпе ормандардың тығыздығы
   
3. 
   Қолайлы тығыздық және талаптары, екпелерге ұсынылатын тығыздықтар
   
4. 
   Екпе ормандардың тығыздығына ұсыныстар
   

Екпелерді биотоптап орналастырғанда отырғызу орындары топтап жасалады, әрбірінде бірнеше өсімдік өсіріледі, желекбастары тез қосылады, орман жағдайы тез қалыптасады, табиғи іріктелу интенсивті жүріп осының есебінен қолмен істелінетін күтім жұмыстары азаяды.

Кулисалап араластыру.

• 
  ағашты-көлеңкелі тип. Бұл типте бұталардың орнына көлеңкеге төзімді бағыттас ағаш түрі отырғызылады, ол топырақты көлеңкелейді, шөптесін өсімдіктердің өсуін баяулатып және сонымен бірге басты түрді «қуалап өсіп», оның жан-жағын көлеңкелейді.
  
• 
  ағашты-көлеңкелі-бұталы (комбинирленген) бұл тип алдыңғы екі типтен өндіріліп жасалған. Екпелердің бұл типі Қазақстанның солтүстік облыстарында қарағайлы-қайыңды екпелерді құру кезінде кеңінен тараған, бұл жерде бұта қарағайды қайың көлеңкелемеу үшін отырғызылады.
  

Кесте 2 – Орман отырғызатын машиналар арқылы механикаландырылған ағаш отырғызу кезіндегі 1га екпелердің тығыздығы

• 
  тығыз отырғызу кезінде бөрікбастар ерте тоғысады, ағаштар табиғи сиретіліп өсім баяулап, теңеседі;
  
• 
  тығыздықтың артуынан алқа ағаштың орташа диаметрі төмендейді, ал орташа биіктік алдымен жоғарылап, артынан төмендейді;
  
• 
  тығыздықтың артуынан сүрек қоры алдымен жоғарылап, артынан төмендейді. Сирек алқа ағашта сүрек қоры барлық уақытта артып отырады, 30-40 жастан кейін тығыз алқа ағаштың қоры айтарлықтай артады;
  
• 
  аралық пайдалану тығыз алқа ағашта, сирекпен салыстырғанда анағұрлым артығырақ болады;
  
• 
  басты мақсатта кесу және аралық пайдалану кезінде сүрек қоры мен жалпы өндірістігі тығыз алқа ағашта сирекпен салыстырғанда артық болады, орташа 25-30 %;
  
• 
  сүрекдіңді сақтаудан тығыз екпелер артығырақ болғанмен, жел мен қардан зақымдалуы мен ауыруға шалдығуы жоғары деңгейде болады;
  
• 
  екпелерді құру және бөрікбастарының тоғысуынан кейінгі күтім (күту үшін кесу) шығындарының көлемі тығыз екпелерде әрқашан жоғары болады, ал толықтыру мен бөрікбастары қосылғанға дейінгі күтім шығындары сирек екпелерде жоғары болады.
  

• 
  ағаш түрлерінің биологиялық және орманшылық қасиетіне (мейілінше жарық сүйетін түрлерді сирек сүрекдіңде өсіру керек, көлеңкеге төзімділерде керісінше болады;
  
• 
  екпелердің құрамы: таза екпелер – тығыз, аралас екпелерді сирек орналастыру керек, ағаш және бұта түрлерінің өзара ықпалын есепке алу керек;
  

• 
  өсу орынының жағдайы: құрғақ және құнарсыз жерлерде тығыз, ылғалды және құнарлы жерлерде сирек орналастыру керек;
  
• 
  экономикалық жағдайы, өсірудің мақсаты мен режимі: күту үшін кесу кезінде сүрекдің тұтыну мен оны өткізуде – тығыз екпелер, ал керісінше жағдайда – сирек екпелер;
  
• 
  екпе орман алаңдарының жағдайы мен шығу тегі, сонымен бірге екпе ормандардың өндіріс әдістеріне байланысты. Тұқымнан себілген екпелер мейілінше тығыз болады, жаппай отырғызу жарым-жартылайдан тығыз болады.
  

• 
  екпелердің тығыздығы бөрікбастардың жылдам тоғысуын қамтамасыз етуі керек, мақсаты – шөптесін өсімдіктердің өсуін баяулатып, орман жағдайын қалыптастыру;
  
• 
  екпелердің алғашқы тығыздығын қурауын есепке ала отырып таңдау керек, мысалы 5 жаста 20-30 дан 40% дейін;
  
• 
  екпелердің тығыздығы ағаштың қалыпты өсуін қамтамасыз ету керек, ағаштың нәр алу аумағы, жарықтануы, бұтақтан тазалау қолайлы болуы керек.
  

• 
  орман аймағын кесу кезінде екпе ормандардың тығыздығы отырғызу кезінде 4мың.дана/га кем емес, ал құрғақ жерлерде 7-8 мың.дана/га артық болмауы керек;
  
• 
  екпе ормандардың жалпы тығыздығын төмендету ірі тікпелерді пайдалану кезінде 2,5-3 мың.дана/га болуы керек;
  
• 
  құрғақ және ылғалды борларда, биологиялық тұрғыда төзімді бөрікбастары ерте тоғысатын қарағай екпелері жоғары тығыздықта: топырақты жартылай өңдегенде 8, ал жаппай өңдегенде 10-20 мың.дана/га, ал орташа 5-13 мың.дана/га болу керек;
  
• 
  зауза қоңыз басқан учаскеде және тамыр сабақты арамшөп басқан учаскелерде тығыз екпелер отырғызылады, шамамен 15-20 мың.дана/га;
  
• 
  таулы жағдайда екпелердің тығыздығы жоғары болу керек, бөрікбастардың тоғысу мерзімін қысқартып, алқа ағаштың топырақ қорғау ролін арттырады;
  
• 
  нақты тапсырмалар мен жағдайға байланысты әдетте қатар арасының ені 1,5 - 3 м, ал қатар ішіндегі сеппелер арасының қашықтығы: 0,5 м; 0,75 м; 1,0 м болу керек.
  

• 
  қарағай екпелерінің тығыздығы 2,2-3,3 мың.данадан 4-8 мың.дана/га, ал оңтүстікте 10-15 мың.дана/га болу керек; (7-10);
  

• 
  шырша екпелерінде – 2,5-3 мың.данадан 5-8 мың.дана/га (ең төменгі тығыздық сапалы көшет материалын қолданғанда және қолайлы орта жағдайында болады; (5-7);
  
• 
  балқарағай екпелері мейілінше өнімділік салыстырмалы сирек екпелерде болады, алғашқы қатысуы 500 - 2000 дана/га. Аралас екпелердің жалпы тығыздығы балқарағайдың қатысуымен 4-8 мың.дана/га болса, ал таза екпелерде – 2-4 мың.дана/га шамасында болу керек; (2-4);
  
• 
  майқарағай екпелері екпенің арнайы мақсатына байланысты өсіру ұсынылады, сирек екпелерде 500-800 дана/га, орташа тығыздықта 2-3 мың. дана/га немесе жай тығыздықта 6-8 мың.дана/га;
  
• 
  емен екпелері көбіне аралас құрамда өсіріледі. Еменнің қатысуы жоғары емес: еменді орманда 1-2 мың.шт/га, ал судеменде 2-3 мың.дана/га. Екпелердің жалпы тығыздығы 7-9 мың.дана/га шамасында;
  
• 
  терек екпелерін сирек тығыздықта өсіру ұсынылады – 400 ден 1100-1500 дана/га аралығында ірі көшет материалын пайдалану арқылы.
  

1. Редько Г.И., Родин А.Р., Трещевский И.В. Лесные культуры. М., 1985.

2. Новосельцева А.И., Родин А.Р. Справочник по лесным культурам. М.,1984.

3. Байзаков и др. Лесные культуры Казахстана. Алматы, 2т., 2007.

1. Топырақ өңдеудің теориялық негізі мен аймақтық ерекшеліктері

2. Топырақты жаппай өңдеу

3. Ауыл шаруашылығы пайдалануынан шыққан алқапты жаппай өңдеу

4. Топырақты терең өңдеу (плантажды)

5. Топырақты жарым-жартылай өңдеу

Топырақты дұрыс өңдеу оның физикалық-механикалық қасиетін жақсартып, су, ауа, оттегі мен көмірқышқыл газымен қамтамасыз етуді жоғарылатады. Сонымен қатар топырақ өңдеу арамшөптерді жоюға бағытталған. Арамшөптер екпе ормандардың ылғал мен топырақтың қоректік заттары үшін күресте басты бәсекелесі болып табылады.

• 
  өсу орыны жағдайларының типі,
  
• 
  екпе ормандар алаңшасының жағдайы мен шығу тегі,
  
• 
  екпе орманға қолданылатын ағаш түрінің биоэкологиялық қасиеті.
  

• 
  климаттық жағдайға;
  
• 
  екпе орман алаңшасының бедері жағдайына (тың және тыңайған жер, кеспе ағаш, өртең, ашық жер және т.б.);
  
• 
  арамшөптердің түрлік құрамына;
  
• 
  екпелерді отырғызу мезгіліне және т.б.
  

• 
  «а» категориясы – бос жер, ашық жер, тегіс учаскелі жердің топырағын жаппай өңдеуге болады. Құмдауытты топырақтарды жаппай өңдеу жел эрозиясына әкен соқтырады;
  
• 
  
  жүктеу/скачать 343.5 Kb.
  
  Достарыңызбен бөлісу: