ПОӘК «Таңдау бойынша аспап» пәннің оқу-әдістемелік құралы

1. 
   Әбдікәрімұлы Ә. «Музыка теориясының негіздері». – Алматы, 1993.
   
2. 
   Вахрамеев В. «Музыка теориясының негіздері» – М., 1983.
   

1. 
   Ладтар түрлері
   
2. 
   Мажор және минор
   
3. 
   Гаммалар
   

Музыкада көп – алуан лад кездеседі, соның ішінде өте кең қолданылатындары мажор және минор ладтары.

1. 
   Әбдікәрімұлы Ә. «Музыка теориясының негіздері». – Алматы, 1993.
   
2. 
   Вахрамеев В. «Музыка теориясының негіздері» – М., 1983.
   

1. 
   Аппликатураның маңызы;
   
2. 
   Этюд, гаммалар арқылы техниканың арттыруы
   

Аппликатура музыка аспабында айнаған кезде басатын саусақтардың орналасу, алмасу тәртібі және олардың нотадағы белгісі.

1. 
   Әбдікәрімұлы Ә. «Музыка теориясының негіздері». – Алматы, 1993.
   
2. 
   Вахрамеев В. «Музыка теориясының негіздері» – М., 1983.
   

1. 
   Мақсаты: Шығармаларда кездесетін динамикалық белгілерді қарастыру, динамикалық белгілердің терминдерін білу.
   

2. 
   Шығармаларда кездесетін динамикалық белгілері;
   
3. 
   Шығармаларда кездесетін динамикалық белгілерімен жұмыс жасау
   

Шығарманың мазмұны мен табиғи болмысы, орындаушылық ерекшеліктері мен дыбысты күшейту немесе азайту дәрежесі динамика белгілері (f- форте, Р-пиано, mf-меццофорте, mp-меццопиано, <-crеschendo, >-Diminuendo және т.б.) арқылы көрсетіледі. Шығармаларда кездесетін динамика белгілері мен жұмыс жасау.

1. Коган Г.М. Работа пианиста. –М.; 1964

2. Нейгауз Г.Г. Об искусстве фортепианной игры. –М.; 1987

3. Об исполнении фортепианной музыки Баха, Бетховена, Дебюсси, Рахманинова, Прокофьева, Шостаковича: Сб. Статей/ Под редакцией Л.А.Баренбойма. – М., Л., 1965

4. Гат И. Техника фортепианной игры. –М.; 1957
Тақырыбы 10. Штрихтар

Мақсаты: Шығармаларда кездесетін штрихтарды қарастыру, терминдерін білу, штрихтарды ойнай алу.
Қарастырылытын сұрақтар:

1. 
   Штрихтардың (legato, non legato, staccato т.б.) түрлері;
   
2. 
   Штрихтардың Қазақстан және шетел композиторларының шығармаларында орындалуы
   

1. Қоршаған ортамен байланысты музыка тыңдау.

2. Оқушының еркі бойынша сурет салу.

3. Тыңдаған әнге өлең шығарып келу.

4. Өз ойынан шығарма жазып келу.

Қолданылған әдебиеттер:

1. Коган Г.М. Работа пианиста. –М.; 1964

2. Нейгауз Г.Г. Об искусстве фортепианной игры. –М.; 1987

3. Об исполнении фортепианной музыки Баха, Бетховена, Дебюсси, Рахманинова, Прокофьева, Шостаковича: Сб. Статей/ Под редакцией Л.А.Баренбойма. – М., Л., 1965

4. Гат И. Техника фортепианной игры. –М.; 1957
Тақырыбы 11. Полифониялық және күрделі формадағы шығармалар

Мақсаты: Музыкалық шығарманы байыбына жетіп талдау; оның композициялық құрылымын анықтау; музыкалық материалдың мағыналық тұтастығына көз жеткізу; жекелеген бөлімдерінің арасындағы ұқсастық пен айырмашылықтарды анықтау. Полифониялық шығармаларды өтуі алдына осындай мақсаттарды қояды: бірнеше декламациялық сызықтарды бір уақытта өткізе алу тәрбиесі, полифониялық фортепианолық техниканы, дыбыстық техниканы тәрбиелеу.

Қарастырылытын сұрақтар:

1. 
   Музыкалық шығарманы байыбына жетіп талдау;
   
2. 
   Оның композициялық құрылымын анықтау;
   
3. 
   Музыкалық материалдың мағыналық тұтастығына көз жеткізу;
   
4. 
   Жекелеген бөлімдерінің арасындағы ұқсастық пен айырмашылықтарды анықтау
   

Күрделі формалы шығармалардың ішіне сонатина, вариация, соната, рондо жатады. Студент шығарманың әрбір бөлігін, элементін айыра білу қажет: неше бөлімді, қай формада. Жұмыс әдістері: бір дауысты студент, басқа дауысты оқытушы орындайды; бір дауысты әндете айтып, басқасын фортепианода орындау; бір дауысты f, екіншісін p орындау және т.б. Басты мақсаты: барлық дауыстардың үнделуі, оларды есту, жүргізу.

1. Коган Г.М. Работа пианиста. –М.; 1964

2. Нейгауз Г.Г. Об искусстве фортепианной игры. –М.; 1987

3. Об исполнении фортепианной музыки Баха, Бетховена, Дебюсси, Рахманинова, Прокофьева, Шостаковича: Сб. Статей/ Под редакцией Л.А.Баренбойма. – М., Л., 1965

4. Гат И. Техника фортепианной игры. –М.; 1957

.

Тақырыбы 12, 13. Қазақстан және шетел композиторларының әр түрлі жанрдағы шығармалары

1. 
   Студенттердің музыкалық-көркемдік қабілеттерін дамыту;
   
2. 
   Әр түрлі жанрдағы шығармалармен таныстыру, жұмыс жасау
   

Классик және қазақ композиторларынан қысқаша мәлімет. Композитордың өмірбаяны, шығармашылық мәліметі. Берілген шығарманың композитор шығармашылығындағы ролі. Шығармамен танысу.

1. Коган Г.М. Работа пианиста. –М.; 1964

2. Нейгауз Г.Г. Об искусстве фортепианной игры. –М.; 1987

3. Об исполнении фортепианной музыки Баха, Бетховена, Дебюсси, Рахманинова, Прокофьева, Шостаковича: Сб. Статей/ Под редакцией Л.А.Баренбойма. – М., Л., 1965

4. Гат И. Техника фортепианной игры. –М.; 1957

.

Тақырыбы 14. Нотаны бірден оқу. Ансамбльдік орындау

1. 
   Музыкалық білімде нотаны бірден оқу маңызды аспектілердің бірі;
   
2. 
   Ансамбль
   

Музыкалық шығарманы орындау үстінде студент басты назарын орындалатын партияның нота материалын оқып игеруге бағыттайды, оқытушы орындайтын партияның орындалуына назар аударып, шығарманың бірдей, үндес шығуын қадағалайды. Мұндай жұмыс процесінде оқытушы мен студент арасындағы өзара байланыстың арнасы кеңейеді.

1. Коган Г.М. Работа пианиста. –М.; 1964

2. Нейгауз Г.Г. Об искусстве фортепианной игры. –М.; 1987

3. Об исполнении фортепианной музыки Баха, Бетховена, Дебюсси, Рахманинова, Прокофьева, Шостаковича: Сб. Статей/ Под редакцией Л.А.Баренбойма. – М., Л., 1965

4. Гат И. Техника фортепианной игры. –М.; 1957
Тақырыбы 15. Транспозиция. Әуен

Мақсаты: Музыкалық тексті бірден оқу басты әдістемелікті қалыптастыру (музыкалық тексті талдау, көру арқылы алға озу т.б.). Транспозиция жасай алу.

Қарастырылатын сұрақтар:

1. 
   Транспозиция тәсілдері
   
2. 
   Әуен ұғымы
   

Транспозиция яғни көшіру белгілі бір дауыстың не аспаптың характері мүмкіндігінде музыкалық швғарманың тесситурасы сай келмеген жағдайларда пайдаланылады.

1. Коган Г.М. Работа пианиста. –М.; 1964

2. Нейгауз Г.Г. Об искусстве фортепианной игры. –М.; 1987

3. Об исполнении фортепианной музыки Баха, Бетховена, Дебюсси, Рахманинова, Прокофьева, Шостаковича: Сб. Статей/ Под редакцией Л.А.Баренбойма. – М., Л., 1965

4. Гат И. Техника фортепианной игры. –М.; 1957

.
СӨЖ ЖҰМЫСТАРЫ БОЙЫНША

1. 
   Өлшемдер.
   
2. 
   Такт. Затакт.
   

Жай, күрделі және аралас өлшемдерде ұзақтықтарды тәртіпке келтіріп топтастыру. Такт. Такті сызығы. Затакт (толық емес такт). Ұғымдарды білу.

3. 
   Тональдіктер.
   
4. 
   Музыкалық терминдер.
   

Музыкалық терминдер тапсырылады. Шығармадағы тоналдікті анықтау.

1. 
   Басқа халықтардың музыкалық аспаптары
   
2. 
   Қазақтың халық музыкалық аспаптары
   

Музыкалық аспаптармен танысу. Оқу-әдістемелік әдебиеттерден музыкалық аспаптар туралы түсінктер алу.

1. 
   Фортепиано аспабының шығу тегі;
   
2. 
   Аспап құрылысы
   

Фортепиано клавиатурасы ақ және қара клавиштерден тұрады. Ең төменгі (бас) дыбыстар клавиатураның сол жақ бөлігінде орналасқан. Дыбыстар біркелкі жоғарылайды. Әр кейінгі дыбыс алдынғы дыбыстан жоғарылау. Бір октавада 7 ақ, 5 қара клавиштен тұрады. Әр ақ клавиш өзінің аты бар.

1. 
   Студенттің отырысы;
   
2. 
   Қойылым
   
3. 
   Педализация
   

1. 
   Бірінші топ жаттығулар жеке дыбыстардың аспапты басуынан тұрады. Дыбыстарды, жұмсақ қолдардың нәзік қимылымен 2,3,4 саусақтармен әр қолмен жеке ойнау керек.
   
2. 
   Екінші топ жаттығулар олар әр дыбысты әр түрлі октавада жеке қолмен ойнаудан тұрады.
   
3. 
   Үшінші топ қос ноталар мен жаттығуы.
   

1. 
   Дыбыстың үндестігінің дұрыс орындалуы;
   
2. 
   Музыкалық дыбыс қасиеттері
   

Музыкалық – көркемдік қабілеттерін дамыту үшін оларды көркемдік эстетикалық мазмұны жағынан сан-алуан жаңа пьесалармен үнемі таныстырып отыру қажет. Әр түрлі жанрдағы шығармалармен таныстыру, жұмыс жасау.

1. 
   Ладтар түрлері
   
2. 
   Мажор және минор
   
3. 
   Гаммалар
   

Музыкада көп – алуан лад кездеседі, соның ішінде өте кең қолданылатындары мажор және минор ладтары.

1. 
   Аппликатураның маңызы;
   
2. 
   Этюд, гаммалар арқылы техниканың арттыруы
   

Аппликатура музыка аспабында айнаған кезде басатын саусақтардың орналасу, алмасу тәртібі және олардың нотадағы белгісі.

1. 
   Шығармаларда кездесетін динамикалық белгілері;
   
2. 
   Шығармаларда кездесетін динамикалық белгілерімен жұмыс жасау
   

Шығарманың мазмұны мен табиғи болмысы, орындаушылық ерекшеліктері мен дыбысты күшейту немесе азайту дәрежесі динамика белгілері (f- форте, Р-пиано, mf-меццофорте, mp-меццопиано, <-crеschendo, >-Diminuendo және т.б.) арқылы көрсетіледі. Шығармаларда кездесетін динамика белгілері мен жұмыс жасау.

1. 
   Штрихтардың (legato, non legato, staccato т.б.) түрлері;
   
2. 
   Штрихтардың Қазақстан және шетел композиторларының шығармаларында орындалуы
   

Шығармаларда кездесетін штрихтарды қарастыру, терминдерін білу, штрихтарды аспапта орындау.

1. 
   Музыкалық шығарманы байыбына жетіп талдау;
   
2. 
   Оның композициялық құрылымын анықтау;
   
3. 
   Музыкалық материалдың мағыналық тұтастығына көз жеткізу;
   
4. 
   Жекелеген бөлімдерінің арасындағы ұқсастық пен айырмашылықтарды анықтау
   

Күрделі формалы шығармалардың ішіне сонатина, вариация, соната, рондо жатады. Студент шығарманың әрбір бөлігін, элементін айыра білу қажет: неше бөлімді, қай формада. Жұмыс әдістері: бір дауысты студент, басқа дауысты оқытушы орындайды; бір дауысты әндете айтып, басқасын фортепианода орындау; бір дауысты f, екіншісін p орындау және т.б. Басты мақсаты: барлық дауыстардың үнделуі, оларды есту, жүргізу.

.

Тақырыбы 34, 35, 36, 37, 38, 39. Қазақстан және шетел композиторларының әр түрлі жанрдағы шығармалары

Мақсаты: Студенттердің музыкалық-көркемдік қабілеттерін дамыту үшін оларды көркемдік-эстетикалық мазмұны жағынан сан алуан жаңа пьесалармен үнемі таныстырып отыру қажет. Оның әсері ерекше жоғары әрі ұтымды болады. әр түрлі жанрдағы шығармалармен таныстыру, жұмыс жасау.

Қарастырылатын сұрақтар:

1. 
   Студенттердің музыкалық-көркемдік қабілеттерін дамыту;
   
2. 
   Әр түрлі жанрдағы шығармалармен таныстыру, жұмыс жасау
   

Классик және қазақ композиторларынан қысқаша мәлімет. Композитордың өмірбаяны, шығармашылық мәліметі. Берілген шығарманың композитор шығармашылығындағы ролі. Шығармамен танысу.

.

Тақырыбы 40, 41, 42. Нотаны бірден оқу. Ансамбльдік орындау

Мақсаты: Музыкалық тексті бірден оқу басты әдістемелікті қалыптастыру (музыкалық тексті талдау, көру арқылы алға озу т.б.). Ансамбльде жұмыс істей алу.

Қарастырылатын сұрақтар:

1. 
   Музыкалық білімде нотаны бірден оқу маңызды аспектілердің бірі;
   
2. 
   Ансамбль
   

Музыкалық шығарманы орындау үстінде студент басты назарын орындалатын партияның нота материалын оқып игеруге бағыттайды, оқытушы орындайтын партияның орындалуына назар аударып, шығарманың бірдей, үндес шығуын қадағалайды. Мұндай жұмыс процесінде оқытушы мен студент арасындағы өзара байланыстың арнасы кеңейеді.

1. 
   Транспозиция тәсілдері
   
2. 
   Әуен ұғымы
   

Транспозиция яғни көшіру белгілі бір дауыстың не аспаптың характері мүмкіндігінде музыкалық швғарманың тесситурасы сай келмеген жағдайларда пайдаланылады.

1. 
   Музыкалық – теориялық білімнің негіздерін игеру.
   
2. 
   Негізгі дыбыстар және оның атаулары (ноталары).
   
3. 
   Дыбыстар арасындағы қашықтық тон және жарты тон.
   
4. 
   Альтерацияның белгілері.
   
5. 
   Музыкалық аспаптар.
   
6. 
   Нотаны бірден оқу.
   
7. 
   Ансамбльдік орындау
   
8. 
   Динамикалық белгілер
   
9. 
   Штрихтар
   

Музыкалық – теориялық білімнің негіздерін игеру.

1. 
   Нота.
   
2. 
   Ырғақ. Жай метрлер мен өлшемдер
   

Дыбыстардың ұзақтығы: дыбыстар ұзақтығының арақатынасының кестесі. Үзілістің кестесі: жартылай төрт бөлігінен, сегіздік бөлігінен, такт, тактердің шегі.

Музыка белгілі бір уақыт ішінде жазылып, орындалып, тыңдалып, қабылданатын көркем өнер түрі. Музыкалық шығарманы дұрыс ойнап, айтып, санай білу немесе музыкалық қимыл қозғалысын бір бағытта ұстап меңгере білу өлшем шамасына, яғни метрге байланысты. Кең мағынада ритм-музыка көлемінің архитектоникалық негізі (музыкалық ырғақтық тұтас пішін, кульминациялардың ара қатынасы, ырғақтық жалғасулар мен комбинациялық алмасу шарттары, ауыр және жеңіл такты үлестері, өлшемнің ең жоғары тәртібі). Өлшем және ырғақ түсініктерінің байланысы. Метр дегеніміз-бірқалыпты жүйедегі кесінді, бір уақытта тең ұзақтықтардың алмасулары, яғни қозғалыстың бір қалыптылығы (жүректің соққанындай). Ритм (ырғақ) дегеніміз-дыбыс толқындарын белгілі бір уақытта ұйымдастырушы. Музыканың өзінің бөлшектік екпініне қарай күшті үлес, әлсіз үлес болып такті ішінде бөлініп орналасуын және бір қалыпты алмасуларын метр (өлшем) деп атаймыз. Метр мен (өлшем) размер. Жай, күрделі және аралас метрлер мен өлшемдер. Жай, күрделі және аралас өлшемдерде ұзақтықтарды тәртіпке келтіріп топтастыру. Такт. Такті сызығы. Затакт (толық емес такт).

Сұрақтар мен тапсырмалар

1. 
   Берілген шығармадағы өлшемді анықтау. (Күрделі және жай өлшем).
   
2. 
   Кез-келген шығармадағы ырғағын ажырата білу.
   

Музыкалық – теориялық білімнің негіздерін игеру.

1. 
   Тональдіктер.
   
2. 
   Музыкалық терминдер.
   

Adagio (адажио) - асықпай, жай

Agitato (аджитато) – көтеріңкі сезіммен толғана

Allegro (аллегро) - тез

Andante (анданте) – баяу, асықпай

Contabile (каптобиля) - әндете

Dolce(дольче) – нәзік, жұмсақ

Forte (форте) – қатты (дыбыс)

Piano (пиано) - ақырың

Vivo (виво) – тезірек

Moderato (модерато) – орташа, ұстамды

Allegretto (аллегато)-жүргек

Andantino (андентино)-тезірек

Agitato (агигато)-көтеріңкі сезіммен толғана

A tempo(темпо)-алдынғы екпін (тездетіп немесе жайлағаннан кейін алдынғы екпінге қайта түсу).

Ritenuto (ритенуте)-жайлай,

Rallentando (реллентанто)-жай

Сұрақтар мен тапсырмалар

1. 
   Музыкалық терминдер тапсырылады.
   
2. 
   Шығармадағы тоналдікті анықтау
   

Музыкалық аспаптар

1.Басқа халықтардың музыкалық аспаптары

2.Қазақтың халық музыкалық аспаптары

Кәсіби музыкалық аспаптарға симфониялық (опералық), үрлеп ойнайтын және эстрадалық оркестрлер құрамына енетін аспаптар жатады. Кәсіби аспаптардың шығу тегі халықтық музыкалық аспаптарға саяды. Музыкалық аспаптардың даму жолы адамзат қоғамының, оның мәдениетінің, музыкасының, орындаушылық өнерінің жолымен тығыз байланысты. Музыка жанрларының дамуына орай кейбір музыкалық аспаптар халық арасына кең тараған, өзгермей қазіргі заманға жеткен, ал бірқатары біртіндеп жойылып, олардың орнына жаңа музыкалық аспаптар пайда болған. Осы кездегі симфониялық оркестрде қолданып жүрген скрипка, флейта, гобой, кларнет, литавра, арфа, фортепьяно, т.б. ертеден келе жатқан аспаптар қатарына жатады. Бұл аспаптарды жетілдіру жұмысы 15 ғ-дан басталды, ал 18 ғ-да кеңінен қолға алынды. 16 – 18 ғ-лардағы брешан және кремон шеберлері (Гаспаро да Сало, Н.Амати, А.Страдивари, Дж.Гварнери) жасаған скрипкалар өте жоғары бағаланды.

Дыбыс шығару ерекшеліктеріне қарай музыкалық аспаптар негізінен үрлемелі (флейта, кларнет, саксофон, гобой, труба, валторна, сурнай, лимба, шоор, қурай, сыбызғы, т.б.); шекті ысқылы (виола, скрипка, альт, виолончель, контрабас, гиджак, икили, қылқобыз, т.б.) жәнешертпелі (арфа, лютня, гитара, балалайка, жетіген, дутар, рубаб, чанг, домбыра); соқпалы (барабан, литавра, ксилофон, челеста, нагора, дойра, дауылпаз, дабыл), т.б. болып бірнеше топқа бөлінеді. Қазіргі заманда қолданылатын ‘‘электрлі музыкалық аспаптар’’ тобы бар.

Музыкалық аспаптардың әрқайсысының өзіне тән дыбыс тембрі (бояуы), динамикалық мүмкіндігі (ырғағы), белгілі бір диапазоны болады. Музыкалық аспаптардың дыбыс шығару сапасы аспаптарды жасауда қолданылатын материалдардың түрі мен қасиетіне, пошымына, дыбыс шығару тәсіліне байланысты. Музыкалық аспаптардың алғашқы қарапайым түрлері табиғаттағы түрлі дыбыстарға, адамның, хайуанаттардың дауысына еліктеуден шыққан. Ол ‘‘халықтық’’ және ‘‘кәсіби музыкалық аспаптар’’ болып бөлінеді. Әр халықтың музыкалық аспаптарының өзіндік ерекшеліктері болады. Сондай-ақ өзара этникалық, тарихи-мәдени байланысы бар бірнеше халықтарға ортақ әрі олардың “ұлттық аспабы” болып саналатын музыкалық аспаптар бар. Мысалы, бандура тек Украинада, пандури мен чонгури Грузияда ғана болса, гусли, жалейка, волынкалар орыстарда, украиндарда, белорустарда да бар; саз,тар, зурна Әзірбайжан мен Арменияда кездессе, Өзбекстан мен Тәжікстанның бірқатар аспаптары ұқсас болып келеді. 19 ғасырдың аяғында В.В. Андреевтің және оның серіктері С.И. Налимов, Ф.С. Пассербский, Н.П. Фоминдердің көмегімен кейбір музыкалық аспаптар (балалайка, гусли, домрат, т.б.) жетілдіріліп, солардың негізінде орыс халық аспаптар оркестрі құрылды.