13-тақырып. Әбілғазы. «Шежіре и- түрк»
«Түрік шежіресі»- бертін келе қазақ халқын құраған рулар мен тайпалардың көне тарихы, тұрмыс-тіршілігі, түркі елін басқарған қайраткерлердің өмірі мен қоғамдық қызметі туралы құнды деректері мол шежіре. «Түркі шежіресінің» Шыңғысханнан бұрынғы және одан кейінгі дәуірлерде Дешті Қыпшақ, Орта Азия, Таяу Шығыс елдерінде болған түрлі оқиғалар мен әртүрлі мемлекет қайраткерлері жүргізген саясаттың жылнамасы екендігі. Шежіре 9 баптан тұрады: 1- Құдай тағаланың Адам ғалиссаламды жаратқанының баяны; 2- Моңғол хан және оның Шыңғыс ханға дейінгі ұрпақтары жайында; 3- Шыңғыс ханның дүниеге келгенінің тарихы; 4- Үкідай қағанның және басқа да Шыңғысхан нәсілінен патша болғандарының баяны; 5- Шыңғысханның екінші ұлы Шағатай әулетінің Мауреннахр мен Қашқарда болғанының баяны; 6- Шыңғыс ханның кіші ұлы –Толы хан нәсілінен Иран жұртында патша болғандардың тарихы; 7- Жошы хан әулетінен Дешті Қыпшақта патшалық құрғандардың тарихы; 8- Жошы ханның бесінші Шибан ханның әулетінен Тұранда, қазақта, Қырымда және Мауренахрда патшалық құрғандардың тарихы; 9- Жошы хан әулетінен Хорезмде патша болғандардың баяны; «Түркі шежіресінің» алғаш табылуы (18 ғасыр), басқа тілдерге тәржіме жасалуы, түркология ғылымы тұрғысынан зерттелуі.
14-тақырып.Х:Дулати «Тарих-и-Рашиди»
М.Х.Дулати (1499-1551)-өз дәуірінің ғұлама ғалымы,тарихшы, сөз зергері,ақыны,қоғам қайраткері.
«Тарих-и рашиди» шежіресінде негізіненХІҮ-ХҮІ ғасырлар аралығында Моңғолстан мен Қашқарияда болған тарихи оқиғалар баяндалатыны. Шежіренің екі дәптерден тұратыны, біріншісінде Монғолстанда билік жүргізген хандар шежіресінің, ондағы халық тарихының баяндалатыны, екінші дәптерде қазақ елінің өз көршілерімен қарым-қатынасының жан-жақты сөз болатыны. «Тари-и-Рашидиде» 15-16 ғасырларда Орта Азия, Шығыс Түркістан, Ауғанстан және Үндістанда орын алған маңызды тарихи оқиғалардың көркем тілмен баяндалатыны. «Тарих-и-Рашидидің» зерттеуші, аудармашылары.
15-тақырып. Бабыр.
Бабыр (1483-1530) – көрнекті мемлекет қайраткері, даңқты қолбасшы, дарынды лирик ақын, белгілі жазушы, атақты тарихшы- ғалым. «Бабыр –наме» - үш бөлімнен тұратын прозалық шығарма. Бірінші бөлімінде 15-16 ғасырлардағы Орта Азиядағы халықтардың тұрмыс-тіршілігі, қоғамдық-әлеуметтік, саяси оқиғалар, осы өлкенің табиғаты сөз болады. Екіншісінде – қазіргі Ауғанстан жерінде («Кабул уәлләяты») орын алған маңызды тарихи оқиғалар, үшіншісінде – Үндістанның бай табиғаты, халқы, салт-санасы, ғылым, мәдениеті, әдебиеті, тілі, тарихы, ондағы саяси оқиғалар баяндалатыны. «Бабыр-намені» зерттеу, басқа тілдерге тәржімелеу, бастырып шығару ісіне көп елдердің ғалымдарының ат салысқаны: үндістандық М.Н.Хайдар, С.А.Шарми, Р.П.Трипатке, ауғанстандық А.Х.Хабиби, А.А.Кохзат, түркиялық Р.Р.Арат, И.Н.Банор, пакистандық Р.А.Надви, А.Мавлийат. «Бабыр-наменің» идеялық мазмұны, тарихы, тілі.
3.4 Тєжірибешілік сабаќтардыњ мазм±ны
ТӘЖІРИБЕШІЛІК САБАҚТАРДЫҢ МАЗМҰНЫ
|
№
|
Тақырып
|
Мазмұны
|
1
|
2
|
3
|
1.
|
Орхон жазуындағы жәдігерліктер.
|
«Орхон»немесе «руна» деп аталатын жазулар. Ежелгі түріктердің наным-сенімдері, исламға дейінгі діни ұғым-түсініктер. Табыну; Көк тәңірі, Жер тәңірі, Ұмай-ана.
Ежелгі түрік мемлекетінің көрнекті әскери қолбасшысы Күлтегін батыр(684-731ж),оның ағасы елбасы Білге қаған(683-734ж) және қағанның кеңесшісі Тоныкөк туралы тасқа қашап жазылған дастандар.
|
2.
|
«Күлтегін» жырының көркемдік ерекшелігі
|
«Күлтегін», «Білге қаған» және «Тоныкөк» жырларында жиі қолданылатын теңеу, метафора,аллегория,гипербола,эпитет,қанатты сөздер,мақал-мәтелдер туралы. Тасқа жазылған дастандардың компазициялық құрылысы.Автор ойының циклдық жүйе арқылы берілуі. Ежелгі түркі позициясының өзіндік әдеби дәстүрі. «Күлтегін» жыры мен қазақ эпосы.
|
3.
|
Қорқыт ата кітабы.(«Китаби дедем Коркуд»)
|
«Қорқыт ата кітабы»-оғыз-қыпшақ әдеби ескерткіші. Қорқыт атаның сыйқырлы күйлері.Қорқыт атаның өсиеттері,ғибрат сөздері,мақал-мәтелдері. «Қорқыт ата кітабын» зерттеуші,тәржімелеушіЕуропа және орыс ғалымдары.Қорқыт ата мұрасын зерттеу,қазақ тіліне аудару ісінеқазақ ғалымдарының қосқан үлесі.
|
4.
|
Оғыз-наме(«Оғыз-қаған» эпосы)
|
«Оғыз-наме» эпосының қаһармандары-Оғыз қаған,оның балалары,Ұлы Түрік,Алтын Қаған,Урум қаған,Урус бек,Сақлаб,Ұлы Орда бек,Қағарлық ер,Темір Қағұл Жосун ер,Көк Бөрі,т.б. «Оғыз-наме»эпосының нұсқалары.Ұйғыр әрпімен және араб әрпімен жазылған нұсқалары. «Оғыз қаған» еңбегін қазақ тілі мен әдебиеті тұрғысынан тұңғыш зерттеуші Қ:Өмірәлиевтің ғылыми еңбектері. «Оғыз-наме» эпосы мен және қазақ әдебиеті. «Оғыз қаған» эпосы мен «Қобланды батыр» жырындағы ұқсас көріністер. Эпостың тілі, көркемдеу әдістері.
|
5.
|
Әбу-Насыр әл-Фараби(870-950)
|
Әл-Фарабидің философия, этика, логика, тіл білімі, әдебиеттану,музыка,т.б. салалар бойынша жазған зерттеулері.Философиялық трактаттары ; «Данышпандықтың інжу маржаны» «Ғылымдардың шығуы», «Философияны оқу үшін алдымен не білу керек.», «Ааристотель еңбектеріне түсіндірме»,т.б.
|
6.
|
М.Қашғари «Диуани лұғат ат- түрк(Түркі сөздерінің жинағы»)
|
«Диуани лұғат ат-түрік»-түрікше-арабша түсіндірме сөздік.Қазіргі түркі тілді халықтардың барлығына ортақ мұра. «Диуани лұғат ат-түрік» -тек сөздік қана емес, сонымен бірге орта ғасырдағы түркілердің қоғамдық, рухани, ғылыми, мәдени, әдеби, саяси өміріне, көне тарихы мен әдет-ғұрпына, салт-санасы мен наным-сеніміне,т.б. қатысты бағалы деректері мол жинақ.
|
7.
|
Ж:Баласағұн «Құтадғу біліг(Құтты білік»)
|
«Құтты білік» дастанының негізгі идеясының мемлекетті дұрыс басқару мәселесі екендігі. Дастанның басты идеясы төрт принципке негізделіп жазылғаны: әділдік, бақ-дәулет, ақыл-парасат, қанағат.
«Құтты білік»-дидактикалық дастан.Төрт принциптің символы ретінде көрінетін төрт қаһарманы: Күнтуды патша, уәзірі Айтолды, уәзірдің баласы Ұғділміш, дәруіш Одгурміш.
|
8.
|
А:Иүгінеки. «Хибатул –Хақайық»
(«Ақиқат сыйы»)
|
«Ақиқат сыйы»- дидактикалық сарында жазылған шығарма.Компазициялық құрылысы, идеялық мазмұны. Қоғамдағы моральдық ұғымдар мен мінез- құлық,әдептілік, тілді тыйып ұстау, жомарттық, мейірімділік, ізгі қасиеттер туралы.Дастанның негізгі тарауларының тақырыптық атаулары: «Бұл кітаптың жазылу себебі мен оның қажеттілігі», «Білімнің пайдасы мен оның қажеттілігі»,
«білімнің пайдасы мен надандықтың зияны туралы», «Тілді тию әдептілік пен
тәртіптіліктің шарты екендігі туралы.
|
9.
|
А.Яссауи «Диуани хикмат»(«Да-
Налық кітабы»)
|
Дәуітұлы, М.Шафиғи,Б.Сағындықов,т.б.
«Диуани хикмат» -исламның дін-шариғат жолдарын дидактикалық мазмұнда поэзия тілімен бейнелеген жыр жинағы. «Даналық кітабы» адамзатты туыстыққа,бауырмалдыққа,ізгілікке, имандылыққа шақырып, мұсылман дінінің
қағида, шарттарын,Алланы танудың жолдарын баяндайды. «Диуани хикматтың» сопылық ағымның философиялық ой-пікірлері: әділдік жолына түсу,ақиқатты іздеп табу,адамның рухани өмірінің таза болуы.
|
10.
|
Сүлеймен Бақырғани «Бақырғани кітабы»
|
«Бақырғани кітабының» негізгі идеясы- сопылық дәстүрді мадақтау, адамгершілікке, адалдыққа,бауымалдыққа үндеу. Гуманистік ой-пікірді ислам діні қағидалары тұрғысынан баяндау. «Бақырғани кітабының» қазақша аударылуы (Б.Сағындықов).
|
11.
|
Н.Рабғузи. «Рабғузи қиссалары»
|
Рабғузи –Алтын Орда дәуірі әдебиетінің ірі өкілдерінің бірі. «Рабғузи қиссалары» (1310ж)- табиғат, дүние құбылыстары, жаратылыстың пайда болуы,халифтар, пайғамбарлар, Адам ата, Жер ана,Көк, Ай мен Жұлдыз, шайтан мен періште т.б. туралы шығыстық сюжеттегі қисса-аңыздар,өлең-жырлар жинағы.
|
12.
|
«Кодекс Куманикус
|
«Кодекс Куманикус –кумандардың кітабы, қыпшақ тілінің сөздігі,қыпшақ тілінің сөздігі, қыпшақ тілі туралы жинақ. «Кодекс Куманикустің» (1303ж) екі бөлімнен тұратындығы.1-бөлім- латынша, парсыша, куманша сөздік.
«Кодекс Куманикустағы» жұмбақтар, христиан аңыздарынан алынған түрлі уағыз-өсиет сөздер. Христостың өмірі,Мария Ананың әулиелігі, киелі апостолдар жөніндегі діни хикая-аңыздар.
|
13.
|
Хорезми «Мұхаббат –наме»
|
«Мұхаббат-наме» дастаны (1353ж)-Алтын Орда дәуірі әдебиетінің ең көрнекті үлгісі. «Махаббат-наменің» қолжазба нұсқалары. Көне ұйғыр жазуындағы және араб жазуындағы екі нұсқаның табылуы. «Махаббат-намені» зерттеуші, аударушы, бастырып шығарушы ғалымдар: Э.Н.Нәжіп, А:М:Щербак,С.Қасымов, В.Валиходжаев, Н.Маллаев,А.Қыраубаева туралы.
Дастан негізінен жігіттің 11 хатынан (намеден) тұратыны, қыздың жігітке жауап хаты берілмейтіні, жігіттің хаты арқылы-ақ қыздың махаббаты айқын бейнеленгені.
|
14.
|
Құтб. «Хұсрау-Шырын» дастаны
|
Құтбтың «Хұсырау-Шырын» дастаны- азербайжанның ұлы ақыны Низамидың осы аттас поэмасының еркін аудармасы.Құтыбтың Низами поэмасын парсы тілінен қыпшақ-оғыз тіліне еркін аударғандығы.
Құтб аудармасының көркмдік ерекшеліктері. Низами поэмасында қала өмірінің,патша сарайындағы сән-салтанаттың, ал Құтб-тың дастанында мал бағумен тіршілік еткен көк майсалы дала көріністерінің көбірек бейнеленетіні.
«Хұсырау-Шырын» дастанының негізгі тақырыбы.
|
15.
|
Сайф Сараи «Гүлстан бит-түрки»
(«Түрік тіліндегі Гүлстан»)
|
«Түркі тіліндегі Гүлістанның»парсы-тәжік әдебиетінің классигі әйгілі Сағди-Ширазидың «Гүлстан» атты шығармасының еркін аудармасы екендігі. «Түркі тіліндегі
Гүлстанның» парсы-тәжік әдебиетінің классигі әйгілі Сағди Ширазидің «Гүлстан» атты шығармасының еркін аудармасы екендігі. «Түркі тіліндегі
Гулистан» қолжазбасының табылуы, зерттелуі, жариялануы. Э.Н.Нәжіп- «Гүлістан бит-түрки» қолжазбасын зерттеуші, аудармашы, кітап етіп шығарушы тюрколог-ғалым..Дастанның компазициялық құрылысы,тілі.
|
С¤Ж мазм±ны
№
|
СӨЖ түрі
|
Есеп беру формасы
|
Бақылау түрі
|
Сағат көлемі
ҚФ-11
|
1
|
Дәріс сабақтарын өңдеу
|
|
Сабаққа қатысу
|
15 (1х15)
|
2
|
Үй тапсырмасын орындау
|
Жұмыс дәптері
|
Сабаққа қатысу
|
15 (1х15)
|
3
|
Қосымша материалдарға дайындық
|
Конспект
|
Коллоквиум
|
16
|
4
|
Семестрлік тапсырманы орындау
|
Реферат
|
Семестрлік тапсырманы қорғау
|
10
|
5
|
Бақылау шараларына дайындық
|
|
РК1, РК2
|
4
|
|
Барлығы
|
|
|
60
|
Студенттерге µздігінен оќуѓа берілетін таќырыптар
1. Түрік қағанаты дәуіріндегі әдебиет.
¦сынылатын єдебиет: [1], 1-16 бет, [4], 1-55 беттер, [6] 1-120 беттер.
2. Нәзиралық шығармалар.
¦сынылатын єдебиет: [8], 1-100 беттер; [9], 1-96 беттер.
3. Ислам дәуіріндегі әдебиет.
¦сынылатын єдебиет: [8], 1-85 беттер; [7], 1-44 беттер.
4. Қорқыт жырларындағы өмір мен өлім күресі.
¦сынылатын єдебиет: [3], 1-200 бет.
Реферат тақырыптары.
-
Ежелгі дәуір әдебиетінің зерттелуі.
-
Оғыз дәуіріндегі әдеби ескерткіштер.
-
Ислам мәдениеті және түркі әдебиеті.
-
Әл-Фараби - әдебиетші, ақын.
-
Ахмет Иассауи және сопылық поэзия.
-
Сүлеймен Бақырғани поэзиясындағы этика-мораль мәселесі.
-
«Құтты білік» дастанындағы тәлім-тәрбие мәселесі.
-
М.Қашқари сөздігіндегі тұрмыс-салт үлгілері.
Бақылау шараларының күнтізбелік кестесі
1 рейтинг (3 семестр)
|
Барлық
балл
|
Апта
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
Аптадағы максим. сағат
|
13
|
12
|
13
|
12
|
12
|
18
|
13
|
12
|
100
|
Дәріс сабағына қатысу
|
СӨЖ түрі
|
ҮТ 1
|
ҮТ2
|
ҮТ3
|
ҮТ4
|
ҮТ5
|
ҮТ6
|
ҮТ7
|
ҮТ8
|
16
|
Бақылау формасы
|
Қ
|
Қ
|
Қ
|
Қ
|
Қ
|
Қ
|
Қ
|
Қ
|
Макс. балл
|
2
|
2
|
2
|
2
|
2
|
2
|
2
|
2
|
‡й тапсырмасын орындау
|
СӨЖ түрі
|
ҮТ 1
|
ҮТ2
|
ҮТ3
|
ҮТ4
|
ҮТ5
|
ҮТ6
|
ҮТ7
|
ҮТ 1
|
40
|
Бақылау формасы
|
Қ
|
Қ
|
Қ
|
Қ
|
Қ
|
Қ
|
Қ
|
Қ
|
Макс. балл
|
5
|
5
|
5
|
5
|
5
|
5
|
5
|
5
|
Ќосымша материалдарѓа дайындыќ
|
СӨЖ түрі
|
|
ҚМ1
|
|
ҚМ2
|
|
ҚМ3
|
|
ҚМ4
|
20
|
Бақылау формасы
|
|
К
|
|
К
|
|
К
|
|
К
|
Макс. балл
|
|
5
|
|
5
|
|
5
|
|
5
|
Семестрлік тапсырманы орындау
|
СӨЖ түрі
|
СТ
|
|
СТ
|
|
|
СТ
|
|
|
18
|
Бақылау формасы
|
Р1
|
|
Р2
|
|
|
Р3
|
|
|
Макс. балл
|
6
|
|
6
|
|
|
6
|
|
|
Межелік
бақылау
|
Тақ. №
|
|
|
|
|
|
|
|
|
6
|
Бақылау формасы
|
|
|
|
|
|
|
МБ
|
|
Макс. балл
|
|
|
|
|
|
|
6
|
|
2 рейтинг (3 семестр)
|
Барлық
балл
|
Апта
|
9
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
15
|
Аптадағы максим. сағат
|
16
|
10
|
16
|
10
|
16
|
16
|
16
|
100
|
Дәріс сабағына қатысу
|
СӨЖ түрі
|
ҮТ 9
|
ҮТ10
|
ҮТ11
|
ҮТ12
|
ҮТ13
|
ҮТ14
|
ҮТ15
|
14
|
Бақылау формасы
|
Қ
|
Қ
|
Қ
|
Қ
|
Қ
|
Қ
|
Қ
|
Макс. балл
|
2
|
2
|
2
|
2
|
2
|
2
|
2
|
‡й тапсырмасын орындау
|
СӨЖ түрі
|
ҮТ91
|
ҮТ10
|
ҮТ11
|
ҮТ12
|
ҮТ13
|
ҮТ14
|
ҮТ15
|
35
|
Бақылау формасы
|
Қ
|
Қ
|
Қ
|
Қ
|
Қ
|
Қ
|
Қ
|
Макс. балл
|
5
|
5
|
5
|
5
|
5
|
5
|
5
|
Ќосымша материалдарѓа дайындыќ
|
СӨЖ түрі
|
ҚМ5
|
ҚМ6
|
ҚМ7
|
ҚМ8
|
ҚМ9
|
ҚМ10
|
ҚМ11
|
21
|
Бақылау формасы
|
К
|
К
|
К
|
К
|
К
|
К
|
К
|
Макс. балл
|
3
|
3
|
3
|
3
|
3
|
3
|
3
|
Семестрлік тапсырманы орындау
|
СӨЖ түрі
|
СМ4
|
|
СМ5
|
|
СМ6
|
|
СМ7
|
24
|
Бақылау формасы
|
Р
|
|
Р
|
|
Р
|
|
Р
|
Макс. балл
|
6
|
|
6
|
|
6
|
|
6
|
Межелік
бақылау
|
СӨЖ
|
|
|
|
|
|
МБ
|
|
6
|
Бақылау формасы
|
|
|
|
|
|
|
|
Макс. балл
|
|
|
|
|
|
6
|
|
Шартты белгілер: ҮТ1 – үй тапсырмасы №, ,Қ –оқу үрдісіне қатысу, ҚМ –қосымша материал, К- конспект, СМ-семестрлік жұмыс, МБ – межелік бақылау №1.
Достарыңызбен бөлісу: |
