Программа дисциплины Форма для студентов ф со пгу 18. 2/07 Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

Павлодар

Оқытушы туралы мәлімет:

ф.ғ.к., доцент Қажыбаева Гүлден Кенесқызы

Тел. (8-7182) 32-43-08

Қабылдау уақыты: сәрсенбі сағ. 16.45

Қазақ балалар әдебиетінің жанрлары мен жанрлық түрлерін, көркемдік бейнелеу құралдары мен тәсілдерін, балалар фольклоры мен балалар әдебиетінің байланыстылығын меңгерту, қазақ балалар әдебиетінің өзіне тән ерекшелігін, балалар әдебиетінің ықпалы жеткізу.

Балаларға арналған прозалық, поэзиялық және драмалық шығармаларды меңгертіледі. Қазақ балалар әдебиетінің қалыптасу тарихы, дамуы және қазіргі қазақ балалар әдебиетін поэзиясының, прозасының көркемдігін, эстеикалық қуаты игертіледі. Балалар әдебиетінің мұраларын сала-сала бойынша, балаларға арналған шығармалардың жанрлық жіктелуі, олардың айтылуы, тарихын, бүгінгі қазақ балалар әдебиетінің ерекшеліктері, балалар ақын-жазушыларының шығармашылық процесі, балалар шығармаларының жанрлық сипаты туралы ғылыми жүйелі білім алады. Студенттер бұл курсты оқу барысында жинаған білімдерін алдағы кәсіби қызметінде, ғылыми-зерттеу жұмысында пайдаланады.

Қазақ балалар әдебиетінің туу, қалыптасу, өркендеу жолдарымен, кезеңдерімен, қазақ балалар ақын-жазушылары мен сыншыларының шығармашылық лабораториясы жөнінде, қазақ балалар әдебиеті жанрларының даму сипатымен, балалар әдебиетінің өзіндік ерекшеліктерімен таныстыру, ғылыми мағлұмат беру

1. 
   Ақ сандық, көк сандық. / Құрастырушы Ш.Ыбыраев./ -Алматы,1991.
   
2. 
   Ахметов Ш. Қазақ балалар әдебиетінің очеркі.-Алматы, 1996.
   
3. 
   Ахметов Ш. Қазақ совет балалар әдебиетінің хрестоматиясы.-Алматы,1970.
   
4. 
   Ахтанова А. Қазақ балалар драматургиясы.-Алматы, 2003.
   
5. 
   Ақыпбеков Ө. Жарыс. –А., 1988.
   
6. 
   Асылбеков А. Бәйшешектер. –А., 1985
   
7. 
   Әлімбаев М. Аспандағы әпке. –А., 1982.
   
8. 
   Әлімбаев М. Аяның алақаны. –А., 1988.
   
9. 
   Әлімбаев М. Биікке-биікке. –А., 1955.
   
10. 
    Әлімқұлов Н. Үш дос. –А., 1964.
    
11. 
    Баянбаев Қ. Тәтті сабақ. –А., 1984.
    
12. 
    Балаларға базарлық. –А.,1966.
    
13. 
    Бегалин С. Сырлы қайнар. –А.,1963.
    
14. 
    Баткеева Б. М.Әлімбай лирикасы. –А., 2000.
    
15. 
    Дүйсенбиев Ә. Біз өмірдің гүліміз. –А.,1990.
    
16. 
    Ергөбек Қ. Арыстар мен ағыстар. –А., 2003.
    
17. 
    Елубаев Е. Балабақша. –А.,1981.
    
18. 
    Ерботин Е. Далаға саяхат. –А., 1991.
    
19. 
    Ерботин Е. Бабалар бала болғанда. –А.,1987.
    
20. 
    Қазақ совет балалар жазушылары. –А., 1965
    
21. 
    Қазақ совет балалар жазушылары. –А.,1987.
    
22. 
    Қазіргі қазақ балалар поэзиясының антологиясы.-Алматы,1977; 1992.
    
23. 
    Қазақ балалар әдебиетінің кітапханасы. 1-18 томдар-Алматы,1988; 1992.
    
24. 
    Қазақ балалар поэмасының антологиясы. // Құрас. Г.Қажыбаева.-А., 2005.
    

25. Қ.Матыжанов. Рухани уыз.-Алматы, 1990.

26. Өтегенова Н. Қазақ балалар прозасының тілі мен көркемдік ерекшелігі.-Алматы,1971.

27. 
    Ыбырайым Б. Қазақ балалар прозасы және эстетикалық даму.-Алматы-1997.
    

29. Шынашақ. Балалар поэзиясының антологиясы. –А.,1992

30. Аймауытов Ж. Жаман тымақ.-А., 1992,

31. 
    Әбдіқадыров Қ. Қажымұқан. –А., 2001.
    
32. 
    Бегалин С. Шоқан асулары. –А., 2001.
    
33. 
    Детская литература. –М., 1977,1989, 2000.
    
34. 
    Соқпақбаев Б. Менің атым Қожа. –А., 2001.
    
35. 
    Қабанбаев М. Бақбақ басы толған күн. –А., 2001.
    
36. 
    Қаназов М. Чика-Дабылдың баласы. –А., 2001.
    
37. 
    Майлин Б. Тәй!... Тәй!... Қаз!... Қаз! –А., 1990.
    
38. 
    Сөзстан. –А.,1983.
    
39. 
    Серәлиев Н. Зеңгір аспан. –А., 1990.
    

Тематический план Форма

дисциплины СО ПГУ 7.18.2/07
Пәннің мазмұны

Ф СО ПГУ 7.18.1/13

Қазақ балалар әдебиетінің зерттелу кезеңдері, балалар әдебиетінің қалыптасу, өркендеуі жөнінде ғалымдардың әр кезеңдегі ой-пікірлері. Қазақ балалар әдебиетін оқытудағы мақсат пен міндеттер. Балалар әдебиетінің өзіне тән ерекшелігі, салалары. Балалар фольклоры – балалар әдебиетінің алтын қоры. Бесік жыры мен тұсау кесу жыры – балалар фольклорының бастауы. Төрт түлік мал туралы өлеңдеріндегі халық даналығы, ұлттық таным-түсінік. Жан-жануар, жәндіктер туралы өлеңдердегі әсемдік әлемі. Фольклорлық ұсақ жанрдағы туындылар (жаңылтпаштар, санамақтар, мазақтамалар, тақпақтар, жұмбақтар, мақал-мәтелдер т.б.). Ертегілер түрлері, балалардың дүниетанымын қалыптастырудағы ықпалы. Ертегілердің көркемдік ерекшелігі. Батырлар жырының бала танымын, тәрбиесін дамытудағы рөлі. Орта ғасыр мұраларындағы балаларға қатысты ой-пікірлер, балалар әдебиетінің қалыптасуына әсері.

XIX ғасырдағы қазақ балалар әдебиеті туралы түсінік. М.Өтемісұлы жырларындағы елдік тақырып. Өлеңдерінің негізгі идеялық сарындары. Махамбет жырларының ұлттық сипаты. Балаларды елжандылыққа баулудағы рөлі («Ереуіл атқа ер салмай», «Тарланым», «Толарсақтан саз кешіп» т.б. ). Ы.Алтынсарин – қазақ балалар әдебиетінің атасы. Ана, бала тақырыбына жазылған өлеңдері. «Бұл кім?», «Ананың баланы сүюі» өлеңдерінің идеясы мен көркемдігі. Өнер-білім тақырыбына арналған өлеңдері. Табиғат лирикасы, балаларды әсемдікке баулу идеясы. Ыбырай әңгімелері, тақырыптары, тіл ерекшеліктері. Шәкәрімнің «Адамдық борышың», «Еріншек» өлеңдерінің тәрбиелік мәні. Мәшһүр Жүсіп және балалар әдебиеті.

XX ғ. бас кезіндегі қазақ балалр әдебиеті. С.Көбеев, С.Дөнентаев, Б.Өтетілеуовтің балалар әдебиетіне қосқан үлесі. І.Жансүгіров өлеңдеріндегі әсемдік әлеміне құрылған эстетикалық әлеміне құрылған эстетикалық тәрбие. «Жазғы шілде», «Күзде», «Бөбек бөлеу», «Жас бұлбұлдарға», «Жастарға», «Жазғытұрым», «Бұлт» өлеңдерінің көркемдігі. Б.Майлинннің «Тәй! Тәй! Қаз! Қаз!», «Әлди», «Жаңбырлы күні», «Жазғы жайлауда», «Әйт,шу, ала атым», «Байшұбар» өлеңдерінің көркемдігі. «Түйебай» әңгімесінің тәрбиелік мәні. М.Дулатовтың «Мектепке», «Мектептен», «Шешенің балаларын сүюі» өлеңдерінің тақырыбы мен тәрбиелік мәні. Ж.Аймауытовтың «Оқу, білім», «Қыс», «Жаз келді», «Жазғытұрым», «Жазғы шілде», «Біздің торы құлын», «Айт, шу, ала атым», «Нұр күйі» өлеңдерінің тақырыптары мен көркемдігі. М.Жұмабаевтың «немере мен әжем», «Ақ қала», «Ата, бата», «Ана», «Ана», «Сылдырмақ», «Бөбектің тілегі», «Жұбату», «Сұр құлын», «Жыл мезгілдері» өлеңдерінің көркемдігі мен тәрбиелік сипаты. Қ.Кемеңгерұлы және қазақ балалар әдебиеті. С.Сейфуллин –қазақ балалар әдебиетінің негізін салушы. Қазақ балар әдебиетінің қалыптастырып, оның негізін салуда Сәкен еңбектерінің маңызы.

М.Әуезов және қазақ балалар әдебиеті. М.Әуезовтің балалар әдебиеті туралы әр кезеңдегі ой-пікірлері. «Жетім» әңгімесіндегі Қасым трагедиясы. Әңгімедегі бала тағдырының суреттелуі. «Көксерек» повесі. Көксерек образының жасалуы. Повесть тілі, көркемдігі. С.Мұқановтың «Бақташының баласы», «Батыр қыз» шығармаларының бала тәрбиесінде алатын рөлі.

С.Бегалиннің «Сәтжан», «Бала мерген», «Алданған жолбарыс», «Бала Шоқан» шығармаларындағы кейіпкерлер жүйесі. «Бала Шоқан» повесіндегі Шоқан бейнесі. М.Иманжановтың «Адам туралы аңыз», «Жыртық дәптер», «Даладағы от», «Бала қаны» әңгімелерінің тақырыбы мен идеясы. «Талап», «Кішкентай көрші», «Жол үстінде», «Жас шебер», «Бес» әңгімелерінің тәрбиелік мәні. «Алғашқы айлар» повесінің тілі, көркемдігі.

С.Бақбергенов өмірі мен жазушылық қызметі. Биографиялық повестерінің негізгі ерекшеліктері. «Талғат», «Дина», «Бозторғай», «Қоян көзге құлаған жұлдыз» повестеріндегі кейіпкерлердің сомдалуы. С.Бақбергенов повестерінің тәрбиелік мәні.

Қазақ балалар поэзиясының қалыптасу, даму кезеңдері. Қазақ балалар поэзиясының ерекшеліктері, даму сипаты. Өтебай Тұрманжановтың балалар әдебиеті мұрасы. «Мен дәрігер боламын», «Білем деме, балам!», «Екі көзім сияқты», «Пеш ішінде күн жатыр», «Тәтті алма», «Екі торғай сайрайды», «Кім нені сүйеді?» өлеңдерінің көркемдігі мен тәрбиелік мәні. Ө.Тұрманжанов – ертегілер шебері. М.Әлімбаевтің балалар әдебиеті мұрасы. «Жұмбақ тас», «Биіктен биікке», «менің ойыншықтарым», «Орақ олақ», «Отпен ойнама», «Балдәурен, шіркін, балалық», «Ақ серек, көксерек» жинақтарының маңызы. «Қандай сөздер», «Он саусақ», «аяның алақаны», «Ана тіліне тағзым», «Достың күні досымен», «Екеу дегенше, бекем де», «Жол қайда ұтылды», «Аспандағы әпке және стюардесса» өлеңдерінің көркемдігі, танымдық-тәрбиелік қуаты. М.Жаманбалиновтың балалар әдебиеті мұрасы. Ақын өлеңдеріндегі бала бейнесі. Балалар лирикасындағы юморлық, сатиралық бейнелер. Балалар лирикасында табиғат құбылыстарының суреттелуі. М.Жаманбалинов ертегілерінің ерекшеліктері.

Ә.Дүйсенбиев өмірі мен шығармашылығы. Мектеп жасына дейінгі бөбектерге арналған «Не деу керек?», «Ақтайлақ-ау», «Сыйлық» жинақтарындағы шығармалардың тілі, көркемдігі, тәрбиелік мәні. Бастауыш мектеп жасындағы балаларға лайық «Доп», «Кішкене болса да, нық шеге», «қайырлы таң, балалар» кітаптарының танымдық-тәрбиелік мәні. «Біз өмірдің гүліміз», «Ағайынбыз бәріміз», «Не деу керек?» өлеңдерінің мәні. Ж.Кәрбозиннің «Атама ұқсайды», «Жайлауда», «Бұзып сөйлеме, түзік сөйле», «Біздің бекен қайда екен?», «Құлақ» т.б. өлеңдерінің тәрбиелік, көркемдік мәні. Б.Ысқақовтың «Қарлығаштың құйрығы неге айыр?» ертегі поэмасының танымдық-тәрбиелік қуаты. Ізгілік пен зұлымдық тартысының шебер бейнеленуі. Қ.Ыдырысов және балалар әдебиеті («Бурыл тай», «Келіңдер, құстар!», «Жаңбыр», «Космосқа жол» т.б. өлеңдерінің көркемдігі, тілі). «Әке жолы» реалистік поэмасындағы заман шындығы. Бала тағдырының бейнеленуі. Н.Әлімқұлов өлеңдеріндегі табиғат суреттері, баланың әсемдік туралы түсінігін қалыптастырудағы ықпалы («Таң», «Шық», «Найзағай» т.б.), балалар өмірінің бейнеленуі («Балалы үй-базар», «Ораз бен Қораз», «Емтихан», «Соңғы оқушы», «Татулық», «Маған әпер баласын», «Төбелес», «Даңққұмар»).

Ә.Табылдиевтің «Қайырлы таң, балалар», «Ана мен бала», «Аташымның батасы», «Біз мектепке барамыз», «Ана тілі», «Наурыз тойы», «Уыз той», «Тірлік пен бірлік», «Әнші құстар» өлеңдерінің тақырыптық-көркемдік ерекшелігі. Табиғаттағы түрлі жан-жануар, құстардың бейнесі («Колибри», «Пингвин», «Дельфин», «Лама», «Құлан», «Сілеусін». Ж.Смақов балалар поэзиясының дара қырлары. «Бөпем», «Сылдырмақ», «Қаз-қаз бас», «Кішкене әліппе», «Шатақ», «Біздің атай Түсекең қартаймайтын кісі екен» өлеңдерінің көркемдігі. Ж.Смақов ертегілерінің тілі. Фольклорлық ұсақ жанрдағы туындылары (мазақтамалыр, санамақтар, жаңылтпаштар, жұмбақтар). Қ.Мырзалиев «Сөз сиқыры» еңбегіндегі балалар әдебиеті туралы ойлары. «Досым екеуміз», «Диктант», «Есеп», «Шатақ», «Ана тілі», «Сағатттың сыры» өлеңдерінің тақырыптық-көркемдік ерекшелігі. Т.Молдағалиев өлеңдеріндегі бала бейнесі («Дәуреннің өлеңдері», «Жазираның өлеңдері», «Жаннаның өлеңдері», «Әжесі мен Құралай», «Мамасы мен Құралай»). Қ.Баянбай өлеңдерінің ерекшеліктері. Балалар лирикасындағы бала бейнесі («Қол шатыр көтерген он батыр», «Асанның амалы», «Жалқаудың оянуы», «Асанның амалы» т.б.), табиғат құбылыстарының, жан-жануар, хайуанаттар, құстар, аңдардың бейнеленуі («Тырналар», «Алғашқы қар», «Таңертең», «Арыстанмен айқас» т.б.). Қ.Баянбай – ертегілер шебері

Е.Өтетілеуұлының «Мәнсіз не, сәнсіз не?», «Кім қайда барады?», «Төрт түсті жер үсті», «Кім күшті?», «Шынашақ», «Он қадам –оң қадам» өлеңдерінің тақырыптық-идеялық ерекшелігі. Санамақтар, мадақтама, мазақтама, өтірік өлеңдер, ақ жаңылтпаш, қара жаңылтпаш, жеті жұмбақ ерекшеліктері, бала тілін, танымын жетілдірудегі рөлі. А.Асылбеков «Әдептілік әліппесі», «Мен кіммін», «Тілін ұмытқан тауық», «Сабақ», «Дымбілмес» өлеңдерінің тақырыптық-идеялық ерекшеліктері. А.Сопыбеков өлеңдерінің ұлттық сипаты. Қ.Жұмағалиев өлеңдерінің тәрбиелік мәні («Аң папшасы», «Апорт неге қып-қызыл?», «Әнші құстар», «орман көшіп барады»). Е.Елубаев өлеңдерінің танымдық мәні («Туады, шығады, түседі, келеді», «Асқар мен кимешек», «Мың сөз», «Ұмытшақ», «Ретсіз қуаныш»).

Сұлтан Қалиев («Спортшы Төлен», «Шекербек- Каспаров», «Намыс», «Мазақ сурет»), Нұрхан Жанаев («Жұбату», « Мен ешкімге тимеймін», «Суайттың өлеңі»), Есентай Ерботин («Білгіш бала», «Досым сондай»), Жеңіс Қашқынов («Мектепке өзім барамын», «Асқаржан жарады»), Совет Әлімқұлов («Қалсын апам қуанып», «Жасырыбақ»), Несіпбек Аитов, Жарасқан Әдірашев («Сабақта», «Атқойғыш»), Өтепберген Ақыпбековтердің («Мұрат пен сұрақ», «Інім текке қорқыпты») өлеңдерінде балалар характерлерінің ашылуы. С.Қалиев («Аққала», «Шілде»), Е.Ерботин («Кешке таман», «Құйын», «Мұзайдын», «Тамыз», «Келді күз»), Н.Аитов («Қартаймайды күн неге?», «Бастау») өлеңдерінде табиғат құбылыстарының, жыл мезгілдерінің бала танымына сай өрнектелуі.

Қазақ балалар прозасының даму сипаты. 1970-80 жылдардағы қазақ балалар прозасының тақырыптық-идеялық, көркемдік-тілдік ерекшеліктері. Қазақ балалар ақын-жазушыларының «авторлық тұлғасы». 1970-80 жылдардағы қазақ ақын-жазушыларының шығармашылық процесі мен авторлық позициясы. Б.Соқпақбаев өмірі мен шығармашылығы. Жазушы шығармашылығының зерттелуі. «Менің атым Қожа» повесіндегі балалар өмірінің бейнелену ерекшелігі. Сюжет және композициясы. Жазушы шеберлігі. Повестегі психологизм. Қожа, Жанар, Жантас бейнесі. Повестегі аналар, ұстаз бейнесі. Повестегі заман шындығы мен көркем шындық. Повестің тілі. «Балалық шаққа саяхат» повесінің тақырыптық-идеялық, көркемдік ерекшелігі. Повестегі кейіпкерлер жүйесі.

Сансызбай Сарғасқаев өмірі мен шығармашылығы.Жазушы шығармаларында мектеп өмірін, балалар достығын суреттеуі. «Сәуленің жаңа достары», «Бір көшенің бойында», «Сынған тіс», «Балалар», «Шындық», «Шыбық», «Жаймашуақ» әңгімелерінің тақырыбы, тәрбиелік мәні. Сюжеті мен композициясы. «Бүршік жапырақ жаяды» повесіндегі пейзаж, эстетикалық әсер.

М.Қабанбаев өмірі мен шығармашылығының зерттелуі. «Қала мен қыз бала», «Бақбақ басы толған күн», «Пысық болдым, мінекей», «Жиһанкез Тити», «Сурет салғым келмейді», «Арыстан, мен, виолончель және қасапхана» повестерінің идеялық-тақырыптық, тілдік-көркемдік ерекшелігі. Сюжеті мен композициясы. Повестегі балалар бейнесінің сомдалуы. Повестегі психологизм. Балалар тағдырын суреттеуде жазушы шеберлігі.

С.Баязитов өмірі мен шығармашылығы. Шығармаларында балалар психологиясының ерекшелігін бейнелеу шеберлігі. «Күтпеген кездесу», «Арал робинзондары», «Алтын кілт», «Майлы қалам», «Том Сойердің туысы», «Уәде», «Тәтті қауын», «Көгілдір үйрек әңгімесі» шығармаларының тақырыбы мен көркемдік ерекшелігі, тәрбиелік мәні. Сюжеті мен композициясы. Повестегі балалар бейнесі, характерлерінің ашылуы.

М.Қаназов шығармашылығының зерттелуі. «Чика-Дабылдың баласы», «Ақ тайлағым-ай», «Қияндағы күн нұры», «Арғы ауыл мен бергі ауылдың балалары» шығармаларының идеялық-тақырыптық, көркемдік ерекшелігі. Сюжеті мен композициясы. Жазушы шеберлігі. Балалар характерін ашудағы жазушы шеберлігі. М.Қаназовтың авторлық позициясы.

Қ.Әбдіқадыров «Қажымұқан» С.Жұбатаровтың «Алыстағы аралдар», «Отты өткел», Б.Ыбырайым «Саян», Н.Серәлиевтің «Жеңешем, шешем және мен» повестерінің идеялық, тақырыптық, тілдік, көркемдік ерекшелігі. Сюжеті мен композициясы. Повестердегі кейіпкерлер жүйесі.

Қазақ балалар драматургиясының қалыптасу, даму сипаты. 1970-80 жылдардағы балаларға арналған драмалық шығармалар. 1990-2000 ж.ж. қазақ балалар драматургиясының мәселелері.