Публицистикалық шығармашылық негіздері
жүктеу/скачать 2.01 Mb.
|
| Журналистер – ақпараттар мен жарияланымдар, хабарлар даярлап, олардың бұқаралық ақпарат құралдарында көрініс табуына дейінгі творчестволық процесті жүзеге асыратын адамдар. Публицистер – осы бұқаралық ақпарат құралда-рының негізгі мазмұндық жағынан байытылып, толығуын, басты, қоғамдық маңызы зор ой, идеяларды күн тәртібіне қоюды жүзеге асыратын адамдар. Бірақ нағыз кәсіби публицист – сонымен бір мезетте танымал журналист болып та қызмет атқара береді.
Публицистиканың көркем әдебиеттен де өзіндік өзге-шеліктері бар. Ең алдымен, публицистика шығармашылықтың публицистикалық түріне, ал көркем әдебиет – шығармашы-лықтың көркем түріне жатады. Екіншіден, “көркем әдеби шығармалар (әңгіме, хикая, роман) міндетті түрде сюжетке құрылады, портреттер ойдан шығарылады. Типтендіру, образ жасау, публицистиканың көркем жанрларына ғана тән келеді. Оның өзінде де очерк пен фельетон авторлары өздерінің кейіпкерлерімен міндетті түрде кездесіп, олардың портреті, мінез-құлықтары туралы біраз мағлұмат алады. Сөйтіп, әдеби шығарма көркем шындыққа негізделіп жазылса, публицистік шығармалар өмірдің нақтылы шындығына сүйеніліп жазылады” [31, 148 б.]. Яғни, көркем әдебиетте шарттылық басым болса, публицистика нақтылыққа негізделеді. Үшіншіден, көркем әдебиеттің өзіне ғана тән жанрлар жүйесі болатыны сияқты, публицистиканың өзіне ғана тиесілі бай жанрлар палитрасы бар. Төртіншіден, көркем шығармада жазушы өзінің негізгі идеясын, ойларын, идеалын оқиға желісі, адам образы, характерлер қақтығысы, картиналар, эпизодтар арқылы береді. Автордың оқырманға ұсынар идеясы оқиға дамуы, образдың өсу жолдары арқылы ашылып отырады. Ал публицист өз ойын оқырманға тікелей ұсынады. “Публицистика – автор мен оқырманның ашық әңгімесі айтылып отырған оқиғаға байланысты автордың көзқарасы мен сезімі – ашуы, таңырқауы, қуанышы, реніші айқын білініп отыруы керек” [36, 14 б.]. Публицистика автордан терең ой мен білімділікті, тіл шеберлігін, өршіл пафосты, логика тереңдігін талап етеді. Ол оқырманмен ашық сөйлеседі, қоғамдық маңызы бар оймен сөйлейді. Бесіншіден, көркем әдебиетте жазушы көлемді шығар-малар жазу үшін бүкіл ғұмырын сарп етуі мүмкін. Мәселен, М.Әуезовтің “Абай жолы” роман-эпопеясы, Ә.Нұрпейісовтің “Қан мен тер” романы, І.Есенберлиннің, Ә.Кекілбаевтың, М.Мағауиннің, С.Сматаевтың тарихи романдары, осы жазушы-лардың көп жылдық еңбегінің жемісі. Ал публицистикада белгілі бір тар уақыт шеңберінде айтылмаған ой көнеруі мүмкін. Сондықтан да көркем әдебиет бірнеше жылдар оқиғасын, тұтас бір дәуірді қамтыса, публицистика күнделікті өмір ағысына ілесіп отыруы керек. Профессор Э.Г.Багиров “Природу телевидения составляет не только то, что отличает его от кино, радио и печати, но и то, что их объединяет, что отличает их от традиционных средств информации” [37, 43 б.] – дегендей, публицистика табиғатын да оның журналис-тикадан, көркем әдебиеттен айырмашылықтары ғана емес, ұқсастықтары мен жақындықтары да құрайды. Публицистика мен көркем әдебиеттің екеуі де сөз өнерінің салалары. Екеуінің де құралы – сөз. Осы тұрғыдан келгенде, публицистика мен көркем әдебиеттің ұқсастық жағы болады, олар бір-бірімен органикалық тығыз байланысады деген тұжырым да жасау артық емес. Шындыққа жүгінсек, Аристофанның өткір сықақтарында, Т.Кампанелланың (“Күн қаласы”) асқақ үнді қоғамдық ойларында, Вольтер мен Руссоның, Дидро мен Сен-Жюстің, Ромен Роллан мен Анри Барбюстің шығармаларында, одан әрі Иван Грозный мен Курбскийлердің өзара жазысқан қатынас қағаздарында, Белинскийдің Гогольге хатында, Герцен мен Чернышевскийдің, Щедриннің туындыларында публицистика-лық сарынның кең орын алғандығын дәлелдеген А.Бочаревтің “Публицистика – әлеуметтік шындықтың жаңа құбылыстарын ашушы және талқылаушы ретінде тек әдебиеттің барлаушысы болып қана қоймайды, сонымен бірге роман мен повестердің көркемдік бояуына публицистикалық пафос деп аталатын дүние боп сіңісіп кетеді” [38], – деген сөзінің жаны бар. Ұлы орыс сыншысы В.Г.Белинский көркем әдебиет пен публи-цистиканы өнер ретінде қарап, олардың бір-біріне тым жақын екендігін айта келіп: “… что здесь нет, четко определенной пограничной линии, так она является скорее воображаемой, чем действительной, и на нее не покажешь пальцем, как на государство на карте…” [39, 318 б.] – деп жазған. Шын мәнінде көркем әдебиет пен публицистика үшін поэтикалық стилистика арсеналдары – эпитеттер, метафоралар, теңеулер, гиперболалар, литоталар және троптар мен фигуралардың палитралық барлық түрлері, сатира мен юморлық, пафостық құралдар өте қажет. Бұл көркемдік бейнелеу құралдарынсыз сөз өнерінің эмоциональдық нәрі әлсіреп, атқаратын функциялық дәрежесі төмендеген болар еді. Егер публицистика тарихына қысқаша шолу жасасақ, тағы да әдебиет пен публицистиканың тоғысатын тұстарының көп екендігін аңғару қиын емес. Мәселен, Ресейде публицисти-каның жарқын көріністері ХVІ ғасырда пайда болды. Иван ІV мен князь Андрей Курбскийдің әдеби айтыстары, Иван Пересветовтің жазбалары, “Беседа преподобного Сергия и Германа валаамских чудотворцев” атты шіркеулер мен монастрлерге қарсы бағытталған өткір памфлет – соның үлгілері, XVІІІ ғасырда сатиралық журналдардың тарих аренасына шығуына байланысты Кантемирдің, Ломоносовтың, Новиковтың, Крыловтың публицистикасы туды. Кейінірек Радищевтің “Петербургтен Москваға саяхат” атты тамаша публицистикалық жолжазбасы шықты. Пушкиннің “Арзрумға саяхатын” да – публицистиканың жарқын үлгісі ретінде атауымыз керек. ХІХ ғасырда орыс публицистикасы жаңа түр, жаңа сипат саяси маңыз алды. Белинскийдің “Гогольге хаты”, Герценнің “Табиғат туралы хаттары”, Чернышевскийдің “Көр-кемөнердің өмірге эстетикалық қатынастары”, Добролюбовтың “Нағыз күн қашан туады” атты еңбектері ХІХ ғасырдағы публицистиканың шыңы, тамаша туындылары болып табы-лады. Бұл шығармалар феодалдық қоғамдық құрылысты және оның саясатын әшкерелеп, оның іргетасын шайқалтты. Әлемдік энциклопедияда Ульрих Фон Гуттен, Эразм Роттердамский, Вольтер, Дидро, Марат, Робеспьер, т.б. шетел публицистерінің есімі ерекше аталады. Публицистиканың жазылу пішіндері де әр түрлі. Газеттердегі публицистикалық мақалалардан бастап, саяси өткір памфлеттер, тіпті публи-цистикалық романдар да бар. Бұған Горькийдің “Сары сайтанның қаласы” атты памфлеті, Чернышевскийдің “Не істеу керек” деген публицистикалық романы мысал бола алады. жүктеу/скачать 2.01 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|