Р87 Ғылыми-практикалық конференция материалдарының электрондық жинағы. Алматы: «Өрлеу» баұо ақФ Қр ббжқбари, 2018. 380 б
жүктеу/скачать 3.87 Mb. Pdf көрінісі
|
| Тоғызқұмалақ.Тоғыз құмалақты арнайы ағаштан жасалған төрт
бұрышты тақтада ойнайды. Тақтаның екі қатарға тоғыз-тоғыздан ойылған сопақша келген ұясы (оны кіші отау дейді), әр қатар үшін бір-бірден жасалған екі қазан (үлкен отау) болады. Олар екі түске боялады (ақ пен қара). Әр ойыншыға 81-ден екі ойыншыға 162 құмалақ беріледі. Сол құмалақтарды әр ұяға 9-дан орналастырады. Ерте кезде ұяларды жерден де қазып та ойнай берген. Әр ұяның 1-ден 9-ға дейін өзінің реттік са-ны болады. Олар солдан оңға қарай есептеледі. Әр ұяның оң жақ (1-ден 4-ке дейін) және сол жақ (6- дан 9- ға дейін ) қапталы бар, 5 ұя орталық ұя деп аталады[3.49б.]. Ойын ақ пен қараның кезектесіп отыратын жүрісінен тұрады. Ойыншы өзінің кез кезден отауына бір құмалақты ғана қалдырып, өзгесін қолына алып, оларды сағат тіліне қарсы бағытпен бастап, бояу түсіне қарамастан бір –бірлеп ұяларға салады. Егер ең соңғы құмалақ түскен бәсекелестің ұясындағы тас саны (2, 4, 6, 8, 10т.б.) жұп болса, онда ойыншы сол ұядағы 35 құмалақты түгел алып, өз қазанына аударады. Ойынның барысында ойыншылардың біреуінің ұясында 2 құмалақ қалса және оған серіктесі жүріс барысында өзінің ең соңғы тасын түсіріп үлгерсе, ол үш тасты түгел алады да, ұя ойын аяғына дейін “тұздыққа” айналады. Сонан соң әрі қарай сол ұяға түскен тастар “тұздың иесінің” қазанына көшіп отырады. Әр ойыншы өз қарсыласының жағында тек бір ғана “тұздыққа” ие болады. Қазанына 82 құмалақ жиналған ойыншы ұтады. Ортаға түспек. Ойынға қатысушылар екі топқа бөлінеді. Ойын үлкен алаңда өтуі тиіс. Ортадан көп ойыншы сиярлықтай үлкен төрт бұрыш сызылады. Бірінші топ сол төрт бұрыштың ішіне енеді де, екінші топ сырттан орын алады. Ойын басталған соң сырттағы ойыншылар тік төрт бұрыштың ішіндегі ойыншыларды бір доппен дәлдеп ұра бастайды. Доп тиген ойыншы сызықтың сыртына шығарылады. Егер ол допты денесіне дарытпай, әрі жерге түсірмей қағып алса, сыртқа шығарылғандардың біреуін қайта кіргізіп алады. Тік төрт бұрыштың ішінде жалғыз ойыншы қалғанда, ұтып жатқан топ оған 10 не 20 рет сызықты айнала жүгіруіне айып бұйырады. Ол бұл сыннан сүрінбей өтсе, сырттағы өз тобын тү-гел ішке кіргізіп алады. Егер айнала алмай, құлап қалса, өзі де сыртқа шығып, ішке ұтқан топ кіреді. Қимыл – жаттығулар бейнелі әсермен жеңіл меңгеріледі. Мысалы: қолды тіреп секірген кезде снарядқа қолды дұрыс қою тәсілін түсіндіру үшін мұғалім “ Сендер ыстық пешке қолдарыңды қоямыз деп есептеңдер”, - деп ескертеді. Таныстыру кезінде белгілі бір іс-қимылдарды оқушының бұрынғы жаттығу әрекеттерімен байланыстырудың, олардың арасындағы ұқсас қимылдарды тауып, өзара үйлестіре білудің маңызы ерекше. Алғашқы қимыл-жаттығуды мұқият бақылап, шәкірттің жіберген қатесін түсіндіріп беру-табыс кепілі. Жаттығулардың арасында үзілістер болуы қажет. Бұл аралықта оқушылар өздерінің іс-әрекет қимылын қалай жақсы орындауға болатынын ойластырады. Екінші сатыда қимыл-жаттығулардың жалпы құрылымы нақтыланып, күрделі жаттығулар меңгеріледі. Бұл қимыл-жаттығуларды сан рет қайталау, қателерін түзету, қосымша түсініктер беру, іс – қи-мылдың қиын жерлерін бейнелейтін сызба, кестет.б. қолдану арқылы жүзеге асырылады. Жаттығу қимылдары әбден машықтанғанша жал-ғасады, белгілі бір күрделі іс – қимыл әр түрлі жағдайда таза орындай-тындай дәрежеге жеткенше қайталанады. Мұғалімнің басты міндеті жаттығу қимылдарын үйретумен шектелмейді, сондайақ үйренген жаттығу қимылдарын одан әрі дамытуды алдына мақсат етіп қояды. Шапшаңдық-жаттығу қимылдарын тез орындауға жәрдемдесетін қасиет. Дене тәрбиесі үрдісінде қарапайым іс-әрекеттің өзін шапшаң орындауға, тез қимылдауға және бұлшық еттердің жиырылуы жылдам-дығын жетілдіруге ерекше мән беріледі. Оған жету үшін шапшаңдыққа баулитын арнайы жаттығулар орындау арқылы қол жеткізіледі. Оқушы өзін үнемі тың сезінгенде ғана бұл жаттығулар өз нәтижесін береді. Бәсекелеске қарсы 36 қолданылатын әдіс-тәсіл қимылдары түрлі спорт ойындарында жетілдіріледі[4.76б.]. Мұғалім сабақта әр оқушының қимылын бақылап, оларға түсетін салмақ пен күштің мөлшерін байқап, оңтайлы орын таңдап алуына және өзара көмек пен қауіпсіздік шарасын мүлтіксіз сақтауға міндетті.Ел арасында ең көп жайылған Әйкөл, қашпа доп ақсүйек, айгөлек, ақсерек-көксерек сияқты тағы басқа ойындарда халықтық дене тәрбиесінің негізі бар. Бірақ, тұрмыс жақсарып, рухани ой өрісіміз өскенсайын жоғарыда аталған ұлттық ойындарды қолданбай келеміз Бұл осы ойындар мүлде керексіз деген ой туғызбауы керек. Себебі халықтың өткендегі тарихын, мәдениетін, дәстүрін зерттеуде ойындарды білудің тигізер көмегі зор. Әлі маңызын жоғалтпаған ойындар да көп. Керісінше, қара бал тоқтымақ, қара лақ ойындарының жастарға ерсі болып көрінуі де мүмкін. Ойындарды орынды пайдалана білудің де маңызы зор. Мысалы «Қыз Жібек», «Көксерек фильмдеріндегі сайыс, күрес сияқты ұлттық спорт түрлерімен қатар көрсетілген асық ойындары тым әсерлі, қызықты шыққан. Сондықтан да, көптеген ойындарға соны мазмұн мен жаңа форма беруге ат салысып, халқымыздың ертеден келе жатқан осы қазынасын баға жетпес байлығымызға айналдыруымыз қажет. Жас ұрпақты бала күнінде дұрыс тәрбиелей қажеттілігін өте дұрыс түсінген халық, ойынның да ойлы, ақылды ұстаз ролін атқару жағын мұқият қарастырған. Сонымен бірге ойындарда ой мен еңбектің бірлігі ескерілген. Жастарды жан-жақты дайындау мақсат етілген. Қазақтың ұлттық ойындарын түр сипаттары мен мазмұндарына қарай былайша төртке болуге болады. 1 Балаларға арналған ойындар 2 Жасөспірімдерге арналған ойындар 3 Бозбалалар мен бойжеткендерге арналған ойындар 4 Үлкен-кішіге ортақ ойындар Балалар мен жасөспірімдерге арналған ойындарға алғашқы кезде үлкендер қатынасып, оны үйреткен жөн. Сонда оны меңгеру оңай болады. «Балалықтың жанына ойын-азық » Сұлтанмахмұт Торайғыров айтқандай, балалар үшін ойын үлкен талқы. Түрлі ойындар кезінде олардың дүние танымы кеңейіп, мінездері қалыптасады. Туған халқының әдеп-ғұрпы мен жақсы дәстүрлерімен танысады. Менің осы еңбегімде қазақ халқының ұлттық ойындарының ұлттық ойындарының тұп-төркінін ашып, көрсету ерекшеліктерін балалар санасына жеткізу түгелдей қамтылды деп айта алмаймыз. Олар ұшан – теңіз, көп вариантты. Бірақ ел арасында кең тараған, Қазақстанның қай облысында болмасын жұртшылыққа жақсы таныс көптеген ойындар туралы мағлұмат беруге тырыстым. Енді соларға жеке- жеке тоқталамыз. жүктеу/скачать 3.87 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|