Мұнайдағы шайыр-асфальтеновые компоненттері Олар азот, оттегі, күкірт және кейбір металдар сияқты элементтердің күрделі жоғары молекулалық қоспалары. Шикі мұнайда олар пайыздық үлестен ондаған бүтін пайызға дейін болуы мүмкін.
Жоғары бояу қабілетіне ие бола отырып, дәл осы қосылыстар мұнайдың түсін анықтайды. Олар өте тұрақсыз, оңай өзгереді және өте нашар буланады, бұл отын мен майдың әртүрлі түрлерінің сапасына теріс әсер етеді.
Азот қосылыстары Алынған мұнай өнімдерінің сапасына айтарлықтай әсер етпейді, өйткені олардың шикі мұнайдағы мөлшері өте аз.
Мұнайды қыздыру нәтижесінде шығатын заттар Мұнайды қыздыра бастағанда әуелі оның құрамындағы ең оңай қайнайтын бензин буланады.Әрі қарай қыздырғанда, қайнау температураларының өсу ретіне байланысты лигроин, керосин, газойль буланып бөлінеді.
Мұнай және оның өнімдерінің қолданылуы Мұнай – сұйық отынның басты көзі. Елімізде қалған мұнайдың басым көпшілігі әртүрлі жанармайларға айналдырылады.Мұнай өнімдері энергия көзі ретінде электростанцияларында, отын ретінде жерүсті, су және әуе көліктерінде пайдаланылады.
Сонымен қатар мұнайды өңдегенде шығатын газдар мен бағалы шикізаттардан пластмассалар, синтетикалық және жасанды талшықтар, синтетикалық резина, синтетикалық жуғыш заттар, бояулар, дәрі-дәрмектер және т.б. Көптеген заттар алынады.
Мұнай түзілуінің органикалық теориясының мәні – мұнай мен газ жер қыртысында шашыранды күйінде кездесетін органикалық заттардан түзіледі. Жер қыртысында жиналушы органикалық материалдың негізін теңіз суындағы өлген өте ұсақ флора мен фауна қалдықтары құрайды. Оларға жануарлар мен өсімдік қалдықтары да араласады. Шөгінді жыныстардың жоғарғы қабатында көмілген органикалық материалдар оттегі мен бактериялардың әсерінен газдар (СО2, NH3, CH4, N2 және т.б. ) және суда еритін сұйық өнімдер түзіп, тез ыдырайды.
Мұнай түзілу – өте күрделі, көп сатылы және көп уақыт жүретін химиялық проецесс. Мұнайдың дүниежүзілік барланған қоры – 306 млрд.тонна. Оның 95 млрд.тоннасы – өндірістік өндірілетіні. Мұнай кен орындарының дүниежүзілік елдерде және аймақтарда орналасуы біркелкі емес. Жер шарында барлығы 10 мың мұнай және 400-ден астам газ кен орындары бізідң елде ашылған. Мұнайды өндіру басқа жанғыш қазбаларға қарағанда жеңіл. Оны тасымалдау құбырмен іске асырылады және оны қарапайым өңдеп, әр түрлі бағытта пайдаланатын өте көп өнімдер алады. Кез келген мемлекет экономикасы мұнайға көбірек байланысты. Мұнайды жер қойнауынан алу үшін әр түрлі қашауларды пайдаланады. Олар тісті конустардан тұрады. Жыныс бетінде қозғалғанда оларды майдалайды және ұнтақтайды. Соңғы кездері алмазды қашаулар қолданыла бастады.
