Құрастырушы: аға оқытушы Ержанов Е. А

IKK 4208 Қазақ мәдениетінің тарихы

Павлодар, 2013

Пән бағдарламасының (Syllabus) бекіту парағы

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.4/19

Құрастырушы: аға оқытушы Ержанов Е.А.

Бағдарлама «___» _________2013 ж. бекітілген жұмыс оқу бағдарламасының негізінде әзірленді.

Тарих және құқық факультетінің оқу-әдістемелік кеңесімен

мақұлданды 2013 ж. «_____»____________№____ Хаттама

ОӘК төрағасы_______________Сулейменова Ш.Қ. 2013 ж. «_____»________

IKK 4208 «Қазақ халқының рухани мәдениеті»

Ержанов Е.А. философия және мәдениеттану кафедрпасының аға оқытушысы (дәріс сабақтары)

тел. 673685 ішкі. 153

Консультация уақыты: жұма 11.00 – 13.00 № ауд. 535, ГУК

" Қазақ халқының рухани мәдениеті " пәні бойынша типтік бағдарлама МЖБС сәйкес 050208 «Археология және этнология» бөлімінің студенттеріне арналып, кредиттік білім беру технологиясы негізінде құрастырылған.

3 кредит.

Барлық сағат саны – 90. Оның ішінде: дәріс – 30 с., тәж.. – 15с. СӨЖ – 60с.

Бақылау түрі –емтихан 7

Пререквизиттер:

"Қазақ халқының этнографиясы", "Орталық Азия халықтары этнографиясы", "Қазақстанның қолданбалы өнері" және т.б. пәндер оқытылады.

"Қазақ халқының рухани мәдениеті" пәні бойынша типтік бағдарлама МЖБС сәйкес Археология және этнология бөлімінің студенттеріне арналып, кредиттік білім беру технологиясы негізінде құрастырылған.

дәстрлі құндылықтар жйесі ретіндеқабылдауы болыптабылады.

1.2 Пән оқыту мақсаттары:

- қазақ халқының рухани мәдениетінің салалас пәндер (фольклористика, этномузыка, мәдениеттану, философия, тарих, дінтану, өнертану, археология және т.б.) материалдарын пайдалана отырып комплексті, ғылыми-интегративтік трдезерттеулер кіреді.

- қазақ халқының рухани мәдениетінің даму жолдарын, негізгі кезеңдерін, мәдениеттің этникалық нақыштарын айқындауға рухани мәдениеттің алатын орнын көрсетеді.

- Бұл пәнді оқу нәтижесінде студенттер қазақ халқының рухани мәденитін оқудағы теориялық және қолданбалы аспектілеріне байланысты терминологияны білуі және қолдана алуы керек және этномәдени процестердің негізі туралы тсініктері болуы қажет:

1.4 студент білу керек Сонымен қатар, студенттер рухани мәдениетке байланысты тарихи-мәдени зәрттеулердің салыстырмалы әдісітуралытсінігі болуы қажет.

Пәннің тақырыптық жоспары

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.2/10

3 пәннің мазмұны

1. 
   Аталған пәннің зерттеу объектісі
   
2. 
   Мәдениетті материалдық және рухани негіздеріне классификациялаудың функционалдық негіздеу
   
3. 
   Рухани мәдениет функциялары - адамдардың рухани әлеміне, олардың ақыл-ойы мен психикасына бағыттаушылық.
   
4. 
   Зерттеу әдістері. Рухани мәдениеттің түсініктері және терминдері.
   

1. 
   Мәдениет және оның этникалық функциясы.
   
2. 
   "Этникалық мәдениет" және "этнос мәдениеті" түсініктері. Этникалық шартты ортасы.
   
3. 
   Этникалық өзіндік таным және этникалық өзіндік бірліктің қалыптасуындағы рухани мәдениеттің ролі.
   
4. 
   Мәдениеттің функционалдық аспектісі: нормативтік, танымдық, коммуникативтік мәдениет функциялары.
   

1. 
   "Архаикалық мәдениет", "дәстүрлі мәдениет" түсініктері.
   
2. 
   Мәдениеттің "археотипті" түсінігі.
   
3. 
   Қазақтардың типологиясы және функциясы. дәстүрлі мәдениетіндегі әдет-ғұрыптар
   

1. 
   Мифология. Әлемнің дәстүрлі суреті. Дүниелік өзен, дүниелік бәйтерек, дүниелік тау. Ғарыштың антропоморфтық белгісі.
   
2. 
   Тотемизм. Анимизм аруақ, жан туралы алғашқы діни наным-сенім ретінде. Әдет-ғұрып
   
3. 
   Фольклор. Этнологиялық аңыздар. Космогониялық аңыздар.
   
4. 
   Шежіре
   
5. 
   Ертегілер (таңғажайып, батырлық, сатиралық, жануарлар туралы, тұрмыстық ертегілер). Жағымды және жағымсыз кейіпкерлер. Фольклордың ұсақ жанрлары.
   
6. 
   Әдет-ғұрыптық поэзия.
   

1. 
   Батырлық эпос. Эпос -халықтың поэтикалық тарихы. Генезис: Түркі қағанаты (VІ-VІІІ ғғ.), оғыз және қыпшақ (VІІІ-Х ғғ.), Ноғай ордасы (ХІП-ХVғғ), Ақ орда аңыздары.
   
2. 
   Қазақ халқы аңыздары (XV-XVIII ғғ.). Ер Көкше, Ер Қосай, Қамбар, Алпамыс, Ер Сайын, Едіге, Қобыланды, Шора, Ер Тарғын, Орақ-Мамай. Дала батыры идеологиясы.
   
3. 
   Лирикалық эпос. Лиро-Эпостық поэмалар. "Қыз Жібек", "Қозы Көрпеш -Баян сұлу", "Сұлушаш", "Мақпалқыз" және т.б.
   
4. 
   Жыраулар поэзиясы. Асан Қайғы, Қазтуған, Бұқар жырау, Доспамбет, Шалкиіз, Ақтамберді.
   

1. 
   Аңыз-әңгімелер, генеалогиялық аңыздар.
   
2. 
   Тарихи әндер және күй. Ауызша тарихи білімдерді қалыпқа келтіру. "Ел-айырылған" (ХVғ.), "Елімай" (XVIII ғ., жоңғарлар шапқыншылығы кезеңі), "Сырым сазы" (XVIII., Сырым Датов көтерілісі).
   
3. 
   1836-1837 жж. Исатай Тайманов және Махамбет Өтемісов басшылығымен антиколониялдық көтерілісі. Махамбеттің "Қиыл қырғыны", "Қайран Нарын" күйлері.
   
4. 
   1916 ж. көтерілісі. Динаның "Набор", Сейтектің "Он алтыншы жыл", Қазанғап күйлері.
   

1. 
   "Құтты білік" Жүсіп Баласағұн.
   
2. 
   Мұхаммед ибн Қайсаның "Үлкен кітабы",
   
3. 
   Қадырғали Жалайырдың "Джами ат-тауарих" (Жылнамалар жинағы),
   
4. 
   Мұхаммед Хайдар Дулатидың "Тарих-и Рашиди" еңбектері.
   

1. 
   Дәстүрлі ғұрыптық-тұрмыстың музыкалық мәдениет.
   
2. 
   Халықтық аспаптың өнер ерекшелігі және генезисі, аспаптық күйлер табиғаты. Кәсіби әнші-композиторлар. Біржан-сал, Ақан-сері, Балуан Шолақ, Естай, ЖаяуМұса, Майра, Мәди, Мұхит, Шашубай, Шөже және т.б.
   
3. 
   Музыкалық мәдениетті кәсіби емес алып жүрушілердің типтері. Әнші, өлеңші, сал, сері.
   
4. 
   Домбыралық дәстүр. Құрманғазы Сағырбаев, Дәулеткерей Шығаев, Тәттімбет Қазанғапов, Дина Нүрпейісова.
   
5. 
   Ғұрыптық күйлер. Эпикалық және лирикалық күйлер. Өмір мәні туралы философиялық ойлар, туған өлке сұлулығын, анаға, Отанға деген махаббатты асқақтату. Сыбызғы үшін арналған күйші-композиторлардың музыкалық шығармалары (Құрымбай, Қанғожа, Тулақ, Ысқақ), қобыз үшін (Қорқыт, Ықылас, Баубек, Көзбен), домбыра үшін (Байжігіт, Боғда, Махамбет, Құрманғазы, Дәулеткерей, Тәттімбет, Сүгір, Қазанғап, Сетек, Дина).
   

1. 
   Аспаптарды классификациялау.
   
2. 
   Аспаптарды жасау түрлері, аңыздар, наным-сенімдер.
   
3. 
   Аспаптардың магиялық функциясы.
   
4. 
   Орындау дәстүрлері, мектептер.
   

1. 
   Жанрлар. Малшылар әні, терме, той бастар, қайым, шешендік сөздер, өтірік өлең, айтыс.
   
2. 
   Үйленуге байланысты әдет-ғұрыптық әндер.
   
3. 
   Топтық әндік-поэтикалық жарысулар -қайым өлең, бөкет өлең, жұмбақ өлең. Суырыпсалма өлеңдермен дәстүрлі алмасу.
   
4. 
   Жерлеуге байланысты ғұрыптық шығармалар. Жоқтау, естірту, көңілайту, жұбату.
   

1. 
   Өнердің алғашқы формалары. Қола дәуіріндегі солярлық табыну (андронов мәдениеті). Петроглифтер, керамика, қола заттары.
   
2. 
   Аң стилі. Есік, Берел, Шілікті қорғандары.
   
3. 
   Түркілік балбал тастар.
   
4. 
   Орта ғасырлық Қазақстандағы көркем өнер мәдениеті. Отырар, Сығанақ, Тараз, Талғар, Сарайшық.
   
5. 
   Рухани мәдениет білімдерді жетілдіру,
   
6. 
   өндіру системасы ретінде.
   
7. 
   халық ілімдері
   

1. 
   Ай немесе хижра жылдары бойынша мұсылман календары. Күн немесе 12 жылдық жануарлар циклы бойынша (мүшел) календары.
   
2. 
   Жұлдыз, жыл мезгілдері, ай, күндердің ескіше қазақша және арапша атаулары
   
3. 
   Табиғат құбылыстары туралы түсініктер (жер сілкінісі, күн мен ай тұтылуы, кемпірқосақ, жай, найзағай, жаңбыр, жел, қар және т.б.). Адамның, жеке жануарлар мен өсімдіктердің пайда болуы туралы түсініктер.
   
4. 
   Анатомиялық, зоологиялық, ботаникалық, фенологиялық танымдар.
   
5. 
   Ұзындықты, салмақты анықтау мен өлшеудің халықтық тәсілдері.
   

1. 
   Емдеудің көп ғасырлық эмпирикалық халықтық емдеу тәсілдері
   
2. 
   Емші мен тәуіптердің әр түрлі категориялары (тәуіп, дәрігер, оташы, сынықшы).
   
3. 
   Халықтық ветеринария.
   

1. 
   Исламға дейінгі түсініктер.
   
2. 
   Тәңіршілік. Ата-бабаны құрметтеу.
   
3. 
   Аруақтар - өлген ата-бабалардың рухын жебеуші.
   
4. 
   Демонологиялық түсініктер -анимистикалық дүниетанымның элементі ретінде.
   
5. 
   Қазақтардағы мұсылманшылық.
   
6. 
   Оңтүстік Қазақстандағы түркі халықтарының мұсылман дінін таратудағы Яссауи софылық орденінің негізін салушы Қожа Ахмет Яссауидің қосқан үлесі.
   
7. 
   Софылық Накшбандия ордені ілімдерінің қазақ даласына енуі.
   

1. 
   Рухани мәдениеттің диахрондық қимасы.
   
2. 
   Кеңестік кезендегі қазақ мәдениетінің рухани бөлігінің дамуы. Кәсіби әдебиеттің, поэзияның, музыкалық өнердің, театр жанрының, кино өнерінің және т.б. дамуы.
   
3. 
   Жалпы кеңестік және ұлттық мәдениеттің ара-қатынасы.
   
4. 
   Өнер және ғылыми интеллигенцияның орны. Тәуелсіздік алу кезеңіндегі рухани дамудың жаңа жолдарын іздеу. Осы бағытты қалыптастырудағы
   
5. 
   Ұлттық идея және рухани мәдениеттің алатын орны. Қазақстандағы көпұлтты қоғам, этникалық мәдениеттердің өзара байланысы.
   

мәдениетте көрініс табуы.

[3]стр. 10-22; [21] стр.35-88; [16] стр.31-74;

2 Дәстүрлі қазақ мәдениетіндегі әдет-ғұрыптар функциясы және

типологиясы.

[2] стр. 2-201; [1]стр. 4-62;

[11]стр. 4-62; [29] 56-64;

[12] стр. 22-86; [2]стр. 4-62;

қалыптастырудағы орны.

1. 
   Абишев Х. Элементы астрономии и погода в устном народном творчестве казахов. -Алма-Ата,1949.
   
2. 
   Акишев А.К. Искусство и мифология саков. -Алма-Ата ,1983.
   
3. 
   Акишев К.А. Курган Иссык. -Алма-Ата ,1983.
   
4. 
   Алимбай Н., Муканов М., Аргынбаев Х. Традиционная культура жизнеобеспечения казахов. Очерки теории и истории. -Алматы,1998.
   
5. 
   Аманов Б., Мухамбетова А. Казахская традиционная музыка и XX век. – Алматы, 2002.
   
6. 
   Арғынбаев Х.А. Мал ауруларын емдеудегі қазақтың халық т.жірибесі туралы. –Алма-Ата, 1963.
   
7. 
   Арғынбаев Х.А. Қазақ халқындағы семья мен неке (Тарихиэтнографиялық шолу). – Алматы,1973.
   
8. 
   Абішев Х. Аспан сыры. –Алма-Ата, 1966.
   
9. 
   Буркитбаев А. Казахские национальные виды конного спорта. -Алма-Ата, 1978.
   
10. 
    Георги И.Г, Описание всех обитающих в Российском государстве народов. Из житейских обрядов, обыкновений, одежд, жилищ. Ч.2.-СПб.,1795.
    

11. 
    Гуннер М.М. Казахский народный конный спорт. – Алма-Ата 1957.
    
12. 
    Добромыслов А.И. Ветеринарный надзор в Тургайской области. Оренбург,1895.
    
13. 
    Жубанов А.К. Соловьи столетий. -Алма-Ата ,1967.
    
14. 
    Затаевич А.В. 1000 песен казахского народа. -М.,1963.
    
15. 
    Искаков М. Халық календары. –Алматы, 1980.
    
16. 
    Казахи: Историко-этнографическое исследование. - Алма-Ата,1985.
    
17. 
    Казахский фольклор в собрании Г.Н. Потанина. – Алматы: Наука, 1972.
    
18. 
    Карутц Р. Среди киргизови туркмен на Мангышлаке. -СПб.,1910.
    
19. 
    Кисляков Н.А. Очерки по истории семьи и брака у народов Средней Азии и Казахстана. – М.,1972.
    
20. 
    Красовский М. Область сибирских киргизов. Ч.3. -СПб.,1868.
    
21. 
    Культурные контексты Казахстана: история и современность. Алматы, 1998.
    
22. 
    Кустанаев Х. Этнографические очерки киргиз Перовского и Казалинского уездов. -Ташкент,1894.
    
23. 
    Куфтин Б.А. Киргиз-казахи. Культура и быт. -М.,1926.
    
24. 
    Казахская музыкальная литература. Сост. С.А. Елеманова. – Алматы, 1993.
    
25. 
    Кочевники. Эстетика: Познание мира традиционным казахским искусством. – Алматы: Гылым, 1993.
    
26. 
    Левшин А.И. Описание киргиз -казачьих или киргиз-кайсацких орд и степей. -Ч.1-3. -СПб.,1832.
    
27. 
    Маргулан А.Х. Казахское народное прикладное искусство: Альбом. -Т.1-Алма-Ата,1986-1988.
    
28. 
    Масанов Э.А. Очерки этнографического изучения казахского народа в СССР.-Алма-Ата,1966.
    
29. 
    Муканов М.С. Казахские домашние художественные ремесла. -АлмаАта,1979.
    
30. 
    Муканов М.С. Казахская юрта. -Алма-Ата,1981.
    
31. 
    Народы Средней Азии и Казахстана. -Т.1-2. -М.,1962-1963.
    
32. 
    Орынбеков М. Предфилософия протоказахов.-Алматы, 1994.
    
33. 
    Очерки по историинародной медицины Казахстана. – Алма-Ата, 1978.
    
34. 
    Паллас П.С. Путешествие по разным провинциям Российской империи. -Ч.2. Кн.2. -СПб.,1786.
    
35. 
    Поляков С.П. Историческая этнография Средней Азии И Казахстана. – М.,1980.
    
36. 
    Радлов В.В. Сибирские древности. СПб.,1896.
    
37. 
    Россия. Полное географическое описание нашего Отечества. Киргизский край.-СПб.,1903. –Т.19; Туркестанский край. -СПБ.,1913.-Т.18.
    
38. 
    Сарыбаев Б.Ш. Қазақтын музыкалық аспаптары. –Алма-Ата, 1981
    
39. 
    Тасмаганбетов Н. Изделия мастеров-зергеров Центральной Азии. - Алматы,1997.
    
40. 
    Тажімұратов .С. Шебердің қолы ортақ. –Алма-Ата, 1977.
    
41. 
    Толеубаев А.Т. Реликты доисламских верований в семейной обрядности казахов. -Алма-Ата,1991.
    
42. 
    Толыбеков С.Е. Кочевое общество казахов в ХVII-начале ХХ вв. – АлмаАта, 1971.
    
43. 
    Төтенаев Б. Қазақтың ұлттықойындары. –Алма-Ата, 1978.
    
44. 
    Хозяйства казахов на рубеже XIX-XX aa.: Историко-этнографический атлас. -Алма-Ата,1980.
    
45. 
    Шалекенов У.Х. Түріктердің отырықшы өркениеті. –Алматы,2002.
    
46. 
    Шаханова Н.Ж. Мир традиционной культуры казахов. -Алматы,1999.
    
47. 
    Шаханова Н.Ж. Символика традиционной казахской культуры. Учебное пособие. – Алматы: КазНУ им. аль-Фараби, 2004.
    
48. 
    Этнознаковые функции культуры. -М., 1991.
    

Әрбір студент сабақтың барлық түріне қатысуға міндетті, топтың тақырыпты таллқылауында белсенділік танытып, өз курстарыныңыздық қалыпты жұмыс істеуіне кедергі келтіреді. Сабақта өзін-өзі устаудың алгиақтығына шара қолданылыды, типті аудиториядан қуылғанға шейін. Мен сіздерден мына талаптардың орындалуын талап етемін: сабақ барысында ұялы телефондар сөндірілсін, аудиторияға сырт киімен кірмеу, университеттің ішкі ережесін бұзбау.

Сабақтың жібергендерге мен мынадай айыптық санкция белгілеймін; белгісіз себептермен дәріс, тәжірибе сабақтарына қатысқапағандардан 3 балл алынып тасталынады.

Ұй тапсырмасын орынағандарға ең жоғарғы сандық 11 балл қойылады, сөннымен қатар тәжірибелік сабақты болмағанға (белгісіз себептермен) – 0 балл, үй тапсырмасы орындалмай қолғандықтан – минус 1 балл. Осы жіберілген сабақтарды студент қайыра орындап шыққан жағдайда ең жоғарғы 10 баллдың орнына 5 балл қатылады, алайда тәжірибе сабағында белгілі себептермен қатыса алмай қалған жағдайда 11 балл қоямын. Студенттердің өздін жұмысы орындалса 1 балл, орындалған жағдайда 0 баллмен өлшенеді.

Әрбір сабаққа дайындық міндетті, берілген тапсырма толығымен оқылуға тиіс. Сіздің дайндығыңыз тәжірибе сабағы барысында сұрақ беру мен тест тапсырмаларын арқылы пәннің әрбір аяқталған тарауы барысында тексеріледі.

Дәрістік және тәжирибелік сабақ барысында белсенділік танытқан студент марапатына 3балл қосылады. Белсенділікке жауап берген студенттің айтарына қосымша тың материалдар ұсыну.