Редактор: академик Аьамуса ахундов ряйчиляр: Васим Мяммядялийев



бет8/26
Дата21.06.2016
өлшемі1.52 Mb.
#151677
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   26

Ембриолоэиа (йун. ембрйон  рцшейм, дюл + …лоэийа), биолоэийанын рцшеймлярин (ембрионларын) инкишафындан бящс едян шюбяси.  Ембрион. Ембриоложи. Ембрионал. Ембриолог. Емброэенез.

Емфаза (йун. емпщасиз  ифадяли). 1) нитгин емосионал ифадячилийини эцъляндирмяк цчцн мцхтялиф интонасийа чаларларындан вя риторик формалардан истифадя; 2) линг. данышыгда (нитгдя) бязи сяслярин эярэин сясляндирилмяси.  Емфатик.

Емиграсийа (лат. емиэраре  кючмяк). 1) игтисади, сийаси вя йа дини сябяблярдян юз юлкясиндян башга юлкяйя мяъбури вя йа кюнцллц кючмя; 2) беля кючмядян (мцщаъирятдан) сонра юлкя щцдудларындан кянарда олма йери вя йа мцддяти.  Емигрант.

Емиссар (лат. емиссариус  эюндярилмиш), дювлят вя йа хцсуси тяшкилат тяряфиндян башга юлкяйя мцяййян гейри-рясми (ясасян, мяхфи) тапшырыгла эюндярилян шяхс, хцсуси елчи; эизли аэент.  Емиссарлыг.

Емиссийа (лат. емиссио  бурахылыш), тядавцля банкнот, каьыз пул вя гиймятли каьыз бурахылышы. Яксяр дювлятлярдя банкнот Е.-сыны бир гайда олараг юлкянин мяркязи банкы щяйата кечирир.

Емитент (лат. емиттере  бурахмаг), банк билетляри, гиймятли каьызлар, каьыз пуллар вя с. бурахан дювлят мцясиссяляри.

Емосионал (фр. емотион  лат. емовере  ойатмаг, щяйяъанландырмаг), тез дуйьуланан, щисслярини сахлайа билмяйян, тез щяйяъанланан; щисс, щяйяъан, емосийайа уйан.  Емосийа. Емосионаллыг.

Емпризм (йун. емпеириа  тяърцбя), щисси тяърцбяни билийин йеэаня мянбяйи щесаб едян аьлын вя тяфяккцрцн ролуну лазымынъа гиймятляндирмяйян фялсяфи тялим.  Емприк.

Емулгатор (лат. емулэере), емулсийанын йаранмасына сябяб олан маддяляр. Е.-лар сийащысына сабун, желатин вя башга синтетик маддяляр дахилдир.

Ендемийа (йун. ендемос  йерли), щяр щансы бир яразидя бу вя йа диэяр (ясасян, инфексион) хястялийин даими вя йа мцвяггяти мювъуд олмасы.

Ендшпил (алм. Енд(е)  сон + спиел  ойун), шащматда вя дама ойунунда башланмыш партийанын сону.

Ентузиазм (йун. ентщусиасмос  рущи ъошгунлуг), эцълц рущ йцксяклийи, ъошгунлуг, бцтцн сяй вя эцъля бир ишя эиришмяк; рущ йцксяклийиндян доьан тяшяббцскарлыг.  Ентузиаст.

Епатаж (фр. епатаэе  пис давраныш), ъянъял щярякят, няйи ися цмуми давраныш гайдаларына зидд формада тягдим етмяк; цмуми норма вя гайдалары позан давраныш тярзи.

Епидемийа (йун. епидемиа  кцтляви хястялик), йашайыш йериндя щяр щансы йолухуъу хястялийин кцтляви шякилдя йайылмасы. Хястялийин Е. шякли алдыьыны тяйин етмяк цчцн эюстяриъи кими мцяййян бир рягям эютцрцлмцр. Бу, хястялийин нювцндян, щямин йер цчцн хястялянмянин вязиййятиндян вя хястялийин баш вердийи вахтдан асылыдыр. Е. йерли вя йа эятирилмя ола биляр. Е. бир нечя юлкяни, гитяни вя йа бцтцн Йер кцрясини ящатя етдикдя пандемийа, бирдян-биря баш вердикдя експлозив, йахуд епидемик аловланма адланыр. Епидемик. Епидемиолог.

Епикриз (епи…  цстцндя, цзяриндя; йанында, сонра + йун. крисис  гярар), тиб. хястялик вярягиндя хястялийин диагнозу, тарихи, мцвафиг мцалиъяси, щямчинин мцалиъя-профилактик тювсийяляр барядя гейдляр; хястяликля баьлы йекун нятиъя, гярар.

Епилйасийа (лат. ех… + пилус  сач), тиб. тцклярин чыхарылмасы.  Епилйатор.

Еписентр (епи…+ сентр). 1) йер сятщиндя билаваситя зялзялянин мяркязи олан сащя; 2) йералты нцвя партлайышынын кечирилдийи яразинин мяркязи пройексийасы.

Епитафийа (йун. епитапщиос  гябирцстц йазы), башдашына йазылмыш кичик йазы, шеир парчасы вя с.  Епитафик.

Епоха (йун. епоъще  дайанма, яйлянмя), тябиятин, ъямиййятин, елмин вя с. инкишафында конкрет характерик хцсусиййятлярля сяъиййялянян дювр.  Епохал.

Епос (йун. епос  сюз, щекайят, мащны), лирика вя драмла йанашы, бядии ядябиййатын нювляриндян бири; няср, тящкийя ядябиййаты. Е.-ун ясас няср жанрлары роман, повест вя щекайядир.  Епик.

ЕРЭЕНЕКОН (гядим тцрк.  монг.  мякан ады; вадийя чыхыш, гуртулуш). 1) гаранлыгдан ишыглы дцнйайа чыхма, гуртулма; бир сыра тцрк халгларында гуртулуш вя азадлыьа чыхма байрамы; мартын 21-ня тясадцф едян йенидян тюряниш вя бирлик байрамы; 2) тцрклярин тюряниши щаггында дастан; дцшмян тягибиндян гачараг ялчатмаз йердя эизлянмяйя наил олан, 3  4 яср йашайараг артыб-тюряйян вя Боз гурдун кюмяйи иля ишыглы дцнйайа чыхмыш эюйтцркляр щаггында мифик рявайят; 3) Тцркийядя илкин дюврлярдя (1950  60) дювляти вя ордуну горума инстиктини йашатмаг мягсядиля йарадылмыш тяшкилат.  Ерэенекончу.

Ермитаж (фр. ермитаэе  айрыъа, хцсуси айрылмыш йер, тяк ев), шящяркянары, парк вя павилйонлары олан айрыъа ев, бядии эениш салонларында мцхтялиф сярэилярин, сянят нцмуняляринин, коллексийаларын нцмайиш етдирилдийи бина; бядии ясярляр вя зянэин мядяни-тарихи експонатлары олан музей.

Еротика (йун. еротикос  севэи, ещтирас). 1) щяссаслыг, щиссиййат; 2) шящвят, шящванилик.  Еротик.

Ерозийа (лат. еродере  ъцрцмя). 1) пасланма: механики тясир нятиъясиндя металларын пас атмасы; 2) мяъ. чцрцмя.

Ерудисийа (лат. ерудитио  алимлик, марифчилик). 1) охумушлуг; елмлилик; 2) елм вя сянят сащясини дяриндян дяркетмя.  Ерудит.

Ескадра (фр. есъадре  бирэя), ейни вя йа мцхтялиф нювлц щярби эямилярин бюйцк бирляшмяси; бязи юлкялярдя Биринъи (1914  1918) вя Икинъи (1933  1945) дцнйа мцщарибяляри дюврцндя щярби тяййарялярин бюйцк бирляшмяси.

Ескадрон (фр. есъадрилле  щярби бирляшмя). 1) пийада гошунларында рота типли кавалерийа бюлмяси; 2) бязи хариъи юлкялярин силащлы гцввяляриндя тяййаря-ракет, йахуд танк вя кяшфиййат цзря ири щярби бирляшмя.  Ескадра. Ескадрилйа.

Ескаласийа (инэ. есъалатионщярф. пиллякянля галхмаг), бир щадися вя йа просесин тядриъян артмасы, эцълянмяси вя эенишляняряк йайылмасы. Мяс., силащланма, щярби тяъавцз вя с.

Ескалоп (фр. есъалопе  ят парчасы), мал, гойун, йахуд донуз ятинин сцмцксцз щиссяси.

Ескорт (фр. есъорте  мцшайият дястяси), кимися горумаг цчцн щярби мцшайият вя йа мцщафизя дястяси. Ф я х р и Е.  дювлят башчысыны, йахуд башга дювлятин нцмайяндясини мцшайият етмяк цчцн истифадя олунан щярби бюлмя. Щярби гуллугчуларын дяфниндя мцшайият функсийасыны йериня йетирян бюлмя.

Еспадрон (фр. ехпадон < исп. еспада  гылынъ), тялим-мяшг гылынъы; ъызан вя кяся билян идман гылынъы. Назик полад тябягядян дцзялдилир, идманын гылынъойнатма нювцндя истифадя олунур.

Еспандер (лат. еспандере  узатмаг, дартмаг), идман-мяшг аляти, язяляляри инкишаф етдирмяк цчцн истифадя олунан васитя.

Есперанто (есп. есперанто  цмид едян), 1887-ъи илдя полшалы щяким Л.Заменгофун йаратдыьы сцни бейнялхалг дил; Авропа дилляриндя ян чох йайылмыш ифадялярдян ибарят олан Е. сюзйаратманын вя грамматиканын садялийи иля фярглянир.

Еспланада (фр. еспланаде). 1) кющн. щярби гала иля шящяр арасында бош йер, дцзянлик; 2) чохмяртябяли, бюйцк бина гаршысында мейдан, ачыглыг.

Ессе (фр. ессаи), иътимаи-сийаси, ядяби вя естетик-фялсяфи проблемляри ардыъыл, системли шякилдя дейил, сярбяст формада тящлил вя шярщ едян бядии-публисистик ясяр; тянгид вя ядябиййатшцнаслыьын мцяййян бир проблеми сярбяст сурятдя изащ етмяси иля фярглянян жанры. Е.-нин мцяллифи сечдийи проблеми (ядяби, етик, фялсяфи вя с.) тящлил вя изащ едяркян юз ифадя тярзинин системли, ардыъыл, эялдийи нятиъялярин ясаслы, щамы цчцн ейни дяряъядя мягбул олмасы гайьысына галмыр. Е.-нин ясасыны франсыз йазычысы вя философу М.Монтен 1580-ъи илдя йаздыьы «Ессе» ясяри иля гоймушдур. Сонралар Ф.Бекон, Ъ.Локк, Г.Филдинг, О.Щолсмит, Б.Шоу, Р.Ролдан вя башгалары бу жанра мцраъият етмишляр. Щазырда Гярбдя «ессе» термини чох йайылмышдыр. Мцасир журналистика вя ядябиййатшцнаслыгда Е. нязяри вя фялсяфи дцшцнъяляр формасында юзцнц эюстярир.  Ессевари.

Естетизм (йун. аистщетикос  щисси гаврайыша аид олан). 1) инъясянятдя идейа-мязмуна дейил, защири формалара, эюзяллийя щяддиндян артыг юням верян ъяряйан; естетикада формализм; 2) кющн. эюзяллийя щядсиз мяфтунлуг, алудялик.  Естетика. Естетик. Естет.

Ешафот (фр. еъщафауд), едам просесини йериня йетирмяк цчцн дцзялдилмиш хцсуси тахта мейданча; ъяллад кютцйц; едам мейданчасы.

Еталон (фр. еталон  юлчц), елм вя техниканын мцасир имканлары чярчивясиндя мцмкцн олан ян йцксяк дягигликля юлчц ващидляринин ифадя едилмяси вя ютцрцлмясиня хидмят едян нцмуняви юлчц вя йа юлчц аляти; мейар, мцяййян едилмиш юлчц ващидинин дягиг нцмуняси.

Етикет (фр. етигуетте), щяр щансы бир ъямиййятдя, дипломатик даирялярдя, иътимаи мцщитдя, щабеля екран-ефирдя гябул олунмуш давраныш вя нязакят гайдалары.

Етимолоэийа (йун. етймолоэиаейтмон  щягигят + …лоэийа). 1) сюзлярин тарихини, мяншяйини юйрянян тарихи дилчилик сащяси; 2) щяр щансы бир сюзцн мяншяйи, кюкц; 3) кющн. мяктяб грамматикасынын фонетика вя морфолоэийасынын щиссялярини ещтива едян бюлмяси. Х а л г Е.-сы  башга дилдян кечмя сюзцн ана дилинин данышыг гайдаларына уйьунлашдырылыб ишлядилмяси. Мяс., пидшак  пенъяк вя с.  Етимолог. Етимоложи. Етимон.

Етник (йун. етщникос  гябиля, халг), щансыса халга мяхсуслуьу иля баьлы олан; бир халга аид олан.  Етнос.

Етно… (йун. етщнос  халг), халга, етноса аид олан мцряккяб сюзлярин биринъи тяркиб щиссяси.  Етнографийа. Етнопсихолоэийа. Етнолоэийа. Етносентризм. Етнолингвистика.

Етноэенез (етно… + эенесис  кюк, мяншя), щяр щансы халгын вя йа миллятин мяншяйи.

Евакуасийа (лат. еваъуаре  кючцрцлмя). 1) ящалинин, еляъя дя идаря, мцяссися вя гиймятли мадди вясаитлярин дюйцш вя йа тябии фялакят зонасындан кючцрцлмяси; 2) щярби гцввялярин, гошунларын яввялляр тутдуглары районларындан чыхарылмасы.

Евфемизм (йун. еупщемисмос < еу  йахшы + пщоне  данышырам), йахшы, инъя, зяриф данышмаг. Кобуд, кяскин, йасаг сюз вя йа ифадялярин явязиня ишлядилян мцлайим, инъя сюз вя ифадяляр; яшйаны, щадися вя щярякяти ясил ады иля дейил, даща йумшаг бир тярздя тясвир едян мяъази ифадяляр. Идиоматиканын мараглы бир гисмини тяшкил едян евфемистик ифадяляр чох вахт ъямиййятдя дейилмяси мцнасиб олмайан, хошаэялмяз, кяскин, габа сюзлярин явязиндя башга, мцнасиб сюзляр сечиб ишлятмяк принсипиня ясасланыр. Образлылыг, фикрин нязакятля, ещтийатла, ядяб даирясиндя ифадяси бурада мцщцм шяртдир.  Евфемист. Евфемистика.

Еволйусийа (йун. еволуто  эениш инкишаф етмяк). 1) тядриъи дяйишмя вя инкишаф просеси; 2) йердяйишмя, йениляшмя иля баьлы олан мцхтялиф щярякят нювляри; 3) тябиятдя вя ъямиййятдя тядриъи (ингилаби – кюклц дяйишмялярдян фяргли олараг), фасилясиз, ардыъыл, ъямиййят дяйишмяляриня эятириб чыхаран щярякят формалардан бири.

Еврика (йун. щеурека  «мян тапдым»). 1) е. я. Йунаныстан рийазиййатчысы вя механики Архимедин адына йазылан нида ъцмляси: «Мян тапдым!» 2) щяр щансы бир кяшфля баьлы сюйлянян севинъ нидасы.

Евристика (инэ. heuristic), няйинся кяшфиндя вя тялиминдя истифадя олунан цсул; фяаллыьын, щазыръаваблыьын инкишафына хидмят едян гядим тялим методу. Е.-нын вязифяси щяр щансы йени мясялянин щялли просесинин моделляринин йарадылмасындан ибарятдир.

Евтаназийа (алм. Еудщанасие < лат. еу  йахшы + тщанатос  юлцм), юлцмя йардымчы олмаг; чох аьыр олан, цмидсиз, саьалмаз дярдя тутулмуш хястянин юзцнцн вя йа онун гощумларынын разылыьы иля щямин шяхсин юлмясиня тибби цсулла кюмяк етмяк.

Ейфорийа (инэ. euphoria), йцксяк, шян ящвали-рущиййя. Бу вя диэяр фяалиййят нювцндя мцвяффягиййят заманы инсанын йцксяк севинъ щалы.  Ейфорик.
Я я
Яъяля (яр.  тез), тялясмяк, ъялдлик, зиряклик; бир ишин сцрятля, чевик эюрцлмяси.

Ягд (яр.  ирадя), мцлки щцгуг мцнасибятинин ямяля эялмясиня, дяйишдирилмясиня вя йа хитамына йюнялдилмиш биртяряфли, икитяряфли вя йа чохтяряфли ирадя ифадяси. Б и р т я р я ф л и, и к и т я р я ф л и вя йа ч о х т я р я ф л и мцгавиля шяклиндя олур. Мцгавилянин баьланмасы цчцн ики тяряфин разылашдырылмыш ирадя ифадяси (икитяряфли Я.) вя йа цч вя йа даща чох тяряфин разылашдырылмыш ирадя ифадяси (чохтяряфли Я.) зяруридир.  Ягднамя.

Ягялиййят (яр.  азлыг), даща аз, ян аз. Бир сыра Шярг юлкяляриндя (мяс., Иран, Сурийа вя с.) дини азлыгда оланлар.

Ялбися (яр.  либас), эейим, палтар, костйум вя с. ъями; театр реквизитинин бир щиссяси.

Ямниййя (яр.  ямин-аманлыг), тящлцкясизлик, динълик, горхусузлуг; иътимаи тящлцкясизлийин олмасы, сакитлик, иътимаи асайиш.  Ямниййят.

Ясщабя (яр.  ардыъыл, тяряфдар), Мящяммяд пейьямбярин йахын адамлары, мяслякдашлары, тяряфдары олан адамлар; киминся тяряфдары, йахын оланы. Я с щ а б и- к я щ ф  маьара адамлары (дини ясатиря эюря, Дагйанус падшащын зцлмцндян ъаныны гуртармаг цчцн гачыб маьарада эизлянмиш вя бир нечя яср йухуйа далмыш адамлар).

Язвай (яр.). 1) галын ятли, чохиллик от биткиси, алое; 2) бу биткидян алынан вя халг тябабятиндя ишлядилян маддя; 3) мяъ. аъиз, фярасятсиз, зялил, маймаг адам.
Ф ф
Факс (инэ. фаъс). 1) електрон рабитя ъищазы; 2) чап вя сурятчыхарма имканлары олан ъищаз; 3) график мялуматын гябулу вя верилмяси цсулу.  Факс-модем. Телефакс.

Факсимиле (лат. фаъ-симиле  уйьун эялян иши эюрмяк, ейнисини етмяк). 1) щяр щансы цсулла ялйазманын, сянядин, имзанын ейнисини йаратмаг; 2) фотомеханики репродуксийанын кюмяйи иля рясмин охшарынын йарадылмасы; 3) шяхсин имзасыны ейниля якс етдирян мющцр  клише кючцрмяси.  Факсимилйасийа.

Фактографийа (лат. factographic  факта ясасланан), щяр щансы мялуматын, журналист мящсулунун сянядли ясасы. Ф. эерчяк щяйатда баш верян щадисянин дягиг гейдя алынмасыдыр. Бу, журналистин щягигятя сюйкянмяк принсипинин ясасыны тяшкил едир. Журналист ясяриня чеврилян Ф. щямишя шярщ едилир вя чох щалларда актуаллыг кясб едир.

Фактор (лат. фаътор  иш эюрян, щяйата кечирян, амил), ямяля эятирян, йарадан, сябяб олан; просесин ясас щярякятвериъи амили, сябяби.  Фактографик. Факториал. Факторийа. Факторинг.

Фактура (лат. фаътура  ишлянмя, дцзялтмя, гурма). 1) мцяййян материаллара хас олан, йахуд онун емалы нятиъясиндя алынан сятщин характери; тясвири сянятдя бядии ясярин сятщинин, онун ишлянмясинин хцсусиййяти. Мяс., дашын, мишарланмыш вя щамарланмыш аьаъын, будаьын вя с. Ф.-сы. Кинематографийада Ф.-нын дцзэцн верилмяси яшйанын щазырландыьы материалы эюстярмякля онун щаггында тясяввцрц дягигляшдирир; 2) верилишин гурулушу, онун материалы, техники цсулу, мусиги елементляри.  Фактурал.

Фаллос (йун. пщаллос), киши ъинсиййят цзвц, щямчинин бир чох халгларда щяйатын вя тябиятин башланьыъыны якс етдирян символ, тясвир.

Фалсификасийа (лат. фалсифиъаре  сахталашдырма). 1) сахталашдырма, щяр щансы щягигятин тящриф олунараг йаланла явяз едилмяси; 2) тамащ мягсядиля сатыш обйекти олан яшйаларын кейфиййятинин писляшдирилмяси; 3) щягиги кими тягдим олунан сахталашдырылмыш яшйа, йаланчы факт.  Фалсификатор.

Фалш (алм. фалсъщ  сахта, ясил олмайан), ясасы олмайан, амма эерчяк кими тягдим олунан бир шей; йалан, сахта, дцзэцн, орижинал олмайан.

Фамилйар (лат. фамилиарис  аиляви, йахын), мяшщур бир сойадын дашыйыъысы олмаг; там адын аиляви вя йа кябин вахты верилян тяркиб щиссяси, сойад; нясил, шяъяря.

Фанат (лат. фанатиъус  кцт, кцтляшмиш, юзцндян чыхма, щиддятлянмя < фанум  мябяд). 1) няйяся вя кимяся, щансыса идейайа вя бу идейанын дашыйыъысына гызьын шякилдя вурьунлуг, бу йюндя хцсуси ъанфяшанлыг, шювг вя сядагят эюстярян шяхс; 2) щядсиз диндарлыьы иля фярглянян вя башга инанълара, диэяр динляря чох дюзцмсцз олан адам.  Фанатик. Фанатизм. Фанатиклик.

Фан-клуб (лат. фан (фанатиъус)  фанат + клуб), мцасир мусигинин щяр щансы апарыъы голунун вя йа бир ифачынын (групун) гызьын пярястишкарларынын топландыьы клуб.

Фантасмагорийа (йун. пщантасма  рущ + аэореуо  данышырам). 1) мцхтялиф оптик ъищазларын кюмяйи иля алынан гейри-реал, фантастик шякил вя фигурлар; 2) гярибя гарабасма, эюзяэюрцнмя, сайыглама.  Фантасмагорик.

Фантом (фр. фантоме < йун. пщантасма  рущ, хяйал, ясасы олмайан). 1) щансыса мюъцзяли тязащцр, гарабасма, яъиння; 2) хяйали олан, уйдурулан, дуйьуларла щисс едилян. Мяс., Ф. щ и с с и й й а т  бядянин кясилиб атылан йеринин щисс олунмасы вя с.  Фантомас.

Фармаколоэийа (йун. пщармакон  дярман + …лоэийа), дярман маддяляри вя онларын организмя эюстярдийи тясир щаггында тибби, биоложи елм; эениш мянада физиоложи маддяляр щаггында елм.  Фармаколожи. Фармасепт. Фармасийа. Фармакопейа.

Фарс (фр. фаръе  пис тамаша, щоггабазлыг). 1) мяишятя даир йцнэцл комедийа. Гротеск вя йумордан эениш истифадя едян театр тамашасы. Персонажлары, бир гайда олараг, мцряккяб психоложи характерляря малик олмурлар, онларда мцбалиья дяряъясиня чатдырылмыш биръя хасиййят цстцнлцк тяшкил едир (гарынгулулуг, сярхошлуг, хясислик вя с.). Драматурэийанын гядим нювляриндян олан Ф. хцсусиля орта ясрлярдя Франсада шящяр ящалиси ичярисиндя, таъир вя пешякарлар мцщитиндя чох йайылмышды; 2) 19  20-ъи ясрлярдя кобуд тярздя йазылмыш мяишят мязмунлу комедийа вя йа водевил; 3) тялхяк щоггасы, кобуд, шит зарафат; 4) мцяййян мянада икицзлцлцк, рийакарлыг, арсызлыг, йаланъылыг.

Фартинг (инэ. фартщинэ  хырда пул), 1968-ъи илдя дювриййядян чыхарылмыш, дюрддя бир пеннийя бярабяр олан ян кичик инэилис сиккяси; хырда пул.

Фасад (фр. фачаде  ит. фассиата  цз, сифят), бина вя йа щяр щансы тикилинин хариъи, чюля бахан ясас тяряфи, гаршыдан эюрцнян тяряф; юндян эюрцнтц.  Фасийа.

Фатализм (лат. фаталис  тале, гисмят), гязавц-гядяр, бяхт-тале иши; алын йазысы, талейя инам.  Фаталист. Фатал.

Фауна (лат. Фауна  мифолоэийада мешя, дцзянэащ илащяси, щейванлары щимайя едян гадын), вящши тябиятдя щейванлар алями, щейван нювляри; мцяййян ярази вя йа акваторийада йашайан щейванлар.

Фаворит (фр. фавори, фаворите < лат. фавор  хош мярам, мейил едян, ирялидя эедян). 1) йцксяквязифяли шяхсин севимлиси олан вя щимайядарындан мянфяят вя цстцнлцк ялдя едян ишчи вя с.; севимли, истякли; 2) марафон гачышы вя йа ат йцрцшляриндя диэяр иштиракчыларла мцгайисядя удуша даща чох шансы олан ат, атлы вя йа ирялидя олан команда.  Фаворитизм.

Файл (инэ. филе  сящифя, говлуг), юзял говлуг; дискдя сахланылан информасийа фрагменти  айры-айры програмлар, мятнляр, сянядляр вя йа график эюрцнтцляр; компйутерин програм тяминатынын ясас елементи. Ф. дедикдя информасийа дашыйыъысынын айрыъа сящифяси, юзял говлуьу вя бу говлуьун ад верилмиш щиссяси баша дцшцлцр. Ф.-лар ики ъцр олур: иъра о л у н а б и л я н вя иъра о л у н а б и л м я й я н. Ф.-ын нюгтя иля бир-бириндян айрылан ики щиссядян ибарят ады олмалыдыр: хцсуси ады вя типи.

Файлер (инэ. филер  говлуг), файллары бир йеря йыьмаг, бирляшдирмяк вя системляшдирмяк цчцн сыхаъы олан говлуг.

Фазенда (португ. фазенда  маликаня, дябдябяли ев), Латын Америкасы юлкяляриндя (мяс., Бразилийада) бюйцк маликаня, бюйцк торпаг вя тясяррцфат сащибинин зянэин, дябдябяли еви.  Фазендатор.

Фаза (йун. пщасис  тяшяккцл, йаранма), ъямиййятдя вя тябиятдя щяр щансы тязащцрцн инкишафынын айрыъа бир мярщяляси.  Фазис.

Феерийа (фр. феерие < фее  фейа), сящня еффектляриндян, о ъцмлядян парлаг декорасийа вя костйумлардан эен-бол истифадя етмякля йарадылан фантастик сцжетли тамаша; мяъ. сещрли, наьылвари сцжети олан тамаша.  Фейа. Феерик.

Федерасийа (лат. фоедератио  иттифаг, бирлик), тяркибиня дахил олан гурумларын (субйектлярин) бир сыра дювлят сялащиййятляриня малик олдуьу дювлят гурулушу формасы; йахуд яввялляр мцстягил олмуш дювлят гурумларынын ващид дювлятдя кюнцллц бирляшмяси, иттифагы. Ф.-ны тяшкил едян дювлят гурумлары (бирлик, штат, торпаг, яйалят, кантон вя с.) Ф. субйектляридир вя онлар да инзибаты-ярази бюлэцсцня маликдирляр. Унитар дювлятдян фяргли олараг Ф.-да ики сявиййяли дювлят щакимиййяти органлары системи мювъуддур  федерал органлар вя Ф. субйектляринин мцвафиг органлары. Бир гайда олараг, Ф. субйектляринин юзцнцн ганунвериъилик, иъра вя мящкямя органлары фяалиййят эюстярир. Федерал органлар ися сялащиййятлярини вя функсийаларыны бцтцн дювлят яразисиндя щяйата кечирирляр. Федерал органларла Ф. субйектляринин арасындакы сялащиййят бюлэцсц юлкя конститусийасы вя диэяр норматив щцгуги актларла тянзимлянир.  Федерал. Федерализм. Федералист. Федератив.

Фединг (инэ. фадинэ < фаде  тядриъян зяифлямяк, йоха чыхмаг), радиодальаларын кясилмяси  радиодальаларын йайылмасы, шяртлярин дяйишмяси нятиъясиндя гыса дальаларда радио гябулетмянин зяифлямяси вя йа тамам дайанмасы.

Фелдеэер (алм. Фелджаэер), мцщцм сянядляри, ясасян эизли мяктублары цнванына чатдыран щюкумят почталйону; бу иши йериня йетирян щярби курйер.

Фемида (йун. Тщемис Тщемидос). 1) гядим Йунан мифолоэийасында ядалят илащяси; Зевсин арвады; яввялляр ади щцгуг, давраныш нормаларынын, сонралар ядалят мцщакимясинин мцъяссямяси; 2) мяъ. ядалят мящкямяси.  Фемидизм.

Феминизм (фр. феминисме < лат. фемина  гадын), гадынларын кишилярля бярабяр щцгуга малик олмасы уьрунда мцбаризя апаран иътимаи щярякат. 18-ъи ясрдя Франсада вя Шимали Америкада эенишлянян бу щярякат 19-ъу ясрин 2-ъи йарысында эенишляниб, 1925-дя бейнялхалг Феминист тяшкилатларынын Бирляшмиш Даими Комитясинин, 1934-дя Бейнялхалг Гадын Тяшкилатларынын ялагяляндирмя комитясинин йарадылмасы иля нятиъяляниб.  Феминистика. Феминист.

Фен (инэ. фан  гурутма), сачы гурутмаг цчцн ишлядилян електрик вентилйатор.

Феникс (йун. пщоиних), гядим Мисир мифолоэийасында яфсаняви гуш; юлцмцнцн йахынлашдыьыны щисс едяряк йаныб кцля дюнян вя сонра бу кцлдян йенидян йараныб тязялянмиш гуш; даима йениляшмянин, дирчялишин вя ябядилийин символу олан симург гушу.

Феномен (йун. пщаиноменон  пейда олан). 1) мцстясна щадися, гейри-ади факт; надир шяхсиййят; 2) беля олан щадися, шей.  Феноменал. Феноманаложи. Феноменализм. Феноменолоэийа.

Фермент (лат. ферментум  юзяк, майа, майалама), щейван, битки вя микроорганизмлярин ъанлы щцъейряляриндя мювъуд олуб биокимйяви просесляри тянзимляйян вя дяфялярля сцрятляндирян зцлали маддяляр. Ф.-ляр маддяляр мцбадилясиндя юнямли рол ойнайырлар.  Ферментал.

Ферментасийа (лат. ферментаре  гыъгыртмаг), хаммал (мяс., тцтцн, чай, йарпаьы) емалы цчцн мцвафиг микроорганизмлярин щасил етдийи ферментлярин тясири алтында эедян биокимйяви просес.  Ферментив.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   26




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет