Реферат Тақырыбы: Ақан серінің өмірі мен шығармашылығы
жүктеу/скачать 30.94 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ақтоқтының сипаты
| Ақан серінің Шығармалары
Ақан серінің “Ақтоқты”, “Алтыбасар”, “Тер қатқан”, “Мақпал”, “Балқадиша”, “Сырымбет”, “Майда қоңыр”, т.б. Ақтоқты Бұл жерде Сырымбеттей тау бар ма екен, Малға жай Жекекөлдей қау бар ма екен?! Селт етіп оң қабағым көтерілді, Көңлімді қалқам келіп аулар ма екен? Ақтоқты, бәрекелді, тапқаныңа, Шекеңе үкіден шоқ таққаныңа. Құдайдан бұдан артық не тілейсің? Түсіпті шолақ қасқыр қапқаныңа. Ақтоқты кеткенің бе шыныңменен, Tap жерде бал беруші ең тіліңменен. Дарияның қайраңындай қалқа бала, Зарланып ән шырқасам мұңым терең. Ақтоқтының сипаты Ой,, қалқа, тілің тәтті, лебің балдай, Қалам қас, ителгі көз, жазық мандай. Түсінде Бағлан патша ғашық болып, Секілді сүйген сұлу Күләндамдай. Ойладым ғашықтыққа жарай ма деп, Ішінде жанған оттың күйген жандай. Жүсіптей Жақыпұлы зындандағы Тұрамыз қасіретіңе біз де жылай. Қыпша бел бәйге кердің жарауындай, Кекілің тоты құстың тарауындай. Қайрылып өзіңді аңсап келген шақта, Жаутаң көз ақсүңқардың қарауындай. Қор болып бір жаманға барғаныңша, Еркек боп тусаң етті, қарағым-ай! әндері әйел жанының сұлулығын жарқырата көрсетуімен бірге, махаббат құдіретін асқақтата суреттеуімен де құнды. Кеңінен танымал бұл әндер әйелдер образының галереясын жасап, шынайы махаббат рухын ту етіп көтереді. Ақан сері ақын-әнші ғана емес, саңлақ аңшы, атбегі де. Ақынның сүйікті досына, қимас өмірлік серігіне айналған сәйгүлігі мен қыран құстарына арналған “Маңмаңгер”, “Қараторғай”, “Көкжендет”, “Құлагер” әндерінде Ақан серіның ішкі жан дүниесіндегі бұрқаныс, қан жылаған жүрек, телегей теңіз мұң мөймілдеп тұрғандай. Ақан сері басындағы трагедиялық күй кез келген жүректі толқытады. Әсіресе “Құлагердегі” экспрессивті интонация, толқыған мұңлы әуен, драмаға суарылған қайғылы оқиға шынайылығымен баурайды. Ән ақын өмірінің трагедиялық сәтін бейнелеумен қатар, сол қоғамдағы өнер адамдарының тағдырын қамти отырып, өзі өмір сүрген қоғамның әділетсіз бет-бейнесін ашады. Құлагер Жел соқса қамыс басы майда деймін, Атыңды, ат айдаушы, айда деймін. Алдыңғы ат баран болмай, қылаң болды, Жығылмаса, Құлагер қайда деймін?! Түбінен дәйекшенің тұрдым тосып, Алушы едім бәйгеңді талай қосып. Отыз ат уәделі өтіп кетті, Сол жерде тұра алмадым денем шошып. Міндім де Саралама тұра шаптым, Бәйгі алам деп бұл істен залал таптым. Намазшам, намаздыгер арасында Баланы жылап жатқан әрең таптым. Құлагер, айналайын шабысыңнан, Атағың елге шыққан дабысыңнан. Біліп ем өлеріңді, Құлагерім, Шыңғырған түсімдегі дауысыңнан. Құлагер, шешең сұңқар, әкең тұлпар, Соғып ең дөненіңде сегіз арқар. Сен өлсең, орның басар көк бесті бар, Болады Құдай қосса о да тұлпар. Құлагер, жаз жайладым, күз жайладым, Тұсына қызды ауылдың көп байладым. Өлді деп Құлагерді естігенде, Бір тұрып, бір отырып ой ойладым. Ақан серінің музыка туындылары қазақ өнерінің өркендеуіне зор ықпалын тигізді. Оның шығармаларын белгілі әншілер Ә.Қашаубаев, Ж.Елебеков, М.Ержанов, Ж.Кәрменов т.б. ел игілігіне айналдырды. Қазақстан композиторларының симфониялық және опералық шығармаларында кеңінен енгізіліп, Ақан әндері екінші өмірін бастады. Серінің өмірі мен тағдыры туралы Ілияс Жансүгіров “Құлагер” поэмасын, Ғабит Мүсірепов “Ақан сері — Ақтоқты” драмасын, С.Мұхамеджанов осы аттас операсын, С.Жүнісов “Ақан сері” романын жазды. Ақтоқты есімі Ақан шығармаларынан кең орын алды. «Ақ көйлек», «Аужар», «Алтыбасар», «Ғашық жарға», «Тағрипың», «Ж-ға» – Ақтоқтыға арналған махаббат толғаулары. Құлагердің мерт болуы (1880-жылдардың ортасы) да егде тартқан серінің өмірі мен шығармашылығында ұмытылмас оқиға болды. Өмір соққысын көрген ол жайлауға көшпей, баласы Ыбан екеуі қыстауда қалады. Дұшпандары оны әр саққа жүгіртіп өсек таратады. Ақан Серінің «Ақтоқты», «Алтыбасар», «Тер қатқан», «Мақпал», «Балқадиша», «Сырымбет», «Майда қоңыр», т.б. әндері әйел жанының сұлулығын жарқырата көрсетуімен бірге, махаббат құдіретін асқақтата суреттеуімен де құнды. Кеңінен танымал бұл әндер әйелдер образының галереясын жасап, шынайы махаббат рухын ту етіп көтереді. Ақан Сері ақын-әнші ғана емес, саңлақ аңшы, атбегі де. Ақынның сүйікті досына, қимас өмірлік серігіне айналған сәйгүлігі мен қыран құстарына арналған «Маңмаңгер», «Қараторғай», «Көкжендет», «Құлагер» әндерінде Ақан Серіның ішкі жан дүниесіндегі бұрқаныс, қан жылаған жүрек, телегей теңіз мұң мөймілдеп тұрғандай. Бірақ Ақан өмірден де, өнерден де қол үзбейді. Осы тұстағы ән-өлеңдерінің елеулісі – «Балқадиша». 1890 жылдардағы шығармашылығында айтыс едәуір орын алды. Ақанның елдің жер-судан, қоныстан айырылуына наразылық білдірген азаматтық лирикалары мен сықақ өлеңдері де өткірлігімен ерекшеленеді. Қонысынан айрылған елдің мұң-мұқтажын ақын халық атынан айтады. 1913 ж. Ақан өзінің туған жерінде дүние салды. Ақан сері – өмір шындығын үлкен суреткерлікпен жырлаған заманының асқақ ақыны ғана емес, мұңшыл да сыршыл, әншілік-орындаушылық өнерімен танылған өзгеше дарын иесі. Оның композиторлығы ақындығынан кем түспейді. «Ақан сері» атанып, кезінде жұртшылыққа кең танылуы, атақ, даңқының шар-тарапқа жетуі – әншілік-композиторлық өнерінің жемісі. Ол жас кезінде айналасына әнші-күйші жастарды жинап, өзгеше бір өнерлі топ болып ел аралады. Балуан шолақ, Жаяу Мұса, Естай, Иман Жүсіп, Құлтума сияқты атақты ақын-әншілер Ақанның ең жақын достары болған. жүктеу/скачать 30.94 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|