Реферат тақырыбы: «Қазақстан Республикасының Конституциясы-мемлекет және қоғамның негізгі заңы»
Тәртіп орнату үшін құқықтық нормалар жасалынады
жүктеу/скачать 121.41 Kb.
|
1 2
РЕФЕРАТ 1 Қазақстан Республикасының Конституциясы мемлекет және қоғамның негізгі заңы- Бұл бет үшін навигация:
- Әлеуметтік топтар, қатынастар
| Тәртіп орнату үшін құқықтық нормалар жасалынады.
Оларды жасап, қабылдайтын мемлекеттің тиісті өкілетті органы болады. Мемлекетті шаруашылық жүргізу тәсіліне қарай құл иеленушілік, феодалдық, буржуазиялық, социалдық деп бөлу олқылықтарына қарамастан бүгінгі күнге дейін сақталып отыр. Сонымен бірге батыс зерттеушілері мемлекетті мәдени белгілеріне қарай ислам, қытай, батыс, православтық деп өркениеттік жіктеу негізінде де бөледі. Осы пайымдауларға қоса мемлекеттерді пайда болған табиғи ортасына қарай ірі өзендер аймағында, теңіз жағалауларында, далалы-орманды жерлерде пайда болған мемлекеттер деп бөлуге болады. Мемлекеттің пайда болуына әр түрлі табиғи орта мен әлеуметтік жағдай әсер етеді, сондықтан да белгілі бір аумақтағы мемлекеттің қалыптасу барысы әр түрлі болады. Ол мемлекет туралы әр түрлі ілімдердің пайда болуынан көрінеді Қоғам – жалпы мағынасында, мәдениеті ортақ, белгілі бір аумақта тұратын және өздерін біртұтас, өзгеше бірлестік деп білетін адамдар тобы; тар мағынасында бұрыннан немесе жақсы танымал ұлттық бірлестік. Бұл ұғым әлеуметтанудағы ең маңызды ұғымдардын бірі болып табылатындығына қарамстан, оны қолдану әсіресе оның екінші өзіндік отбасылық, экономикалық және саяси институттары мен анық шеқаралары бар әйгілі ұлттық мемлекеттерге қолданыла алатын мағынасында пайдалану біркатар қиындықтар мен кикілжіндер туғызып отыр. Қоғам дегеніміз не? Бұл сұраққа жай ғана жауап беру қиын. Қоғам – өте нәзік әрі күрделі материя. Оны қолмен ұстауға немесе микроскоппен қарап көруге болмайды. Олай болса, қоғамды анықтайтын өлшемді табу қажет. «Қоғам» деген сөздің мағынасы кең: алғашқы қауымдық қоғам, феодалдық қоғам, капиталистік қоғам, француз қоғамы, демократиялық қоғам т.б. Бұл арада алдымен белгілі бір қауымның немесе жеке бір елдің тарихи даму кезеңдері еске түседі. Ал осы сөзді жалпы мағынада алсақ, онда бүкіл адамзат тарихы және оның болашағы туралы ойлаймыз. Бұл – әлемнің барлық халықтарының жиынтығы жөніндегі ұғым. Басқа сөзбен айтсақ, адамдардың өзара қатынас тәсілі және бірігу формаларынан түратын, табиғаттан ерекшеленген дүниенің бір бөлігі. Қоғам туралы түсінікті нақтылай түссек, қоғам деп – бірігіп еңбек ететін жеке адамдардың жиынтығын және олардың арасындағы екі жақты қатынасты айтамыз. Біріншісі, қоғам – адамның өмір сүру тәсілі. Қоғамсыз адам жоқ, адамсыз қоғам жоқ. Екіншіден, қоғам жеке адамдардан ғана тұрмайды, ол сол жеке адамдардың өзара қатынасын көрсетеді. Жеке адам қоғамға ұжым арқылы енеді. Ол сонымен қатар бірнеше ұжымдардың мүшесі болады (еңбек, партия, кәсіподак,, т.б.). Демек, қоғам – ұжымдардың ұжымы, бірлігі болып көрінеді. Әлеуметтік топтар, қатынастар Адамдар қоғамда белгілі бір әлеуметтік топқа, тапқа, ұлтқа жатады. Әлеуметтік топтардың, таптардың, ұлттардың экономикалық, әлеуметтік, саяси, мәдени өмірдегі көп салалы байланыстары мен іс-әрекеті қоғамдық қатынас деп аталады. Сонымен, қоғамды адамдардың өмір сүру тәсілі деп түсіну үшін, олардың өмір сүруін қамтамасыз ететін қоғамдық қатынастарды білу қажет. Қоғамдық қатынас мынадай ерекшеліктерімен сипатталады: 1) қоғамға қажетті қатынас түрлері болады;
Қоғамдағы адамдардың арақатынастары Әр жеке адам қоғаммен ондаған, жүздеген арналар арқылы жұмыс жасайды.Адам бір уақыттың бірнеше отбасы,еңбек, кәсіподақ, саяси партия, балабақша,мектеп футбол командасы, бақша өсірушілер ұйымы, тұрғын үй—құрылыс кооперативі сияқты бірлесулермен әрекеттес болуы мүмкін. Сондай—ақ кез келген адам—белгілі бір әлеуметтік топтың, таптың, ұлттың, діннің, нәсілдің өкілі, белгілі бір мемлекеттің азаматы, адамзат қоғамының мүшесі. Адамдар аталған топтасулардан тыс өмір сүре алмайды. Ендеше, сол топтармен бірігіп әрекет жасамай, солармен қатынасқа түспей тұрмайды. Әлеметтік топтасулар арасындағы немесе адамдар арасындағы экономикалық, саяси, әлеуметтік, мәдени қарым—қатынастар қоғамдық қатынастар деп аталады. Қоғам өмірінің рухани және материалдық өндіріс аясындағы қатынастары қабыса байланысып жатады. Бұлардың екінші қоғам өмір сүру ушін материалдық мүмкіндіктер жасайтын болса, біріншісі адамдардың рухани—мәдени құндылықтарды жасау және тарату үдерісіндегі өара әрекеттерінің нәтижесі болады.. Сонымен бірге материалдық және рухани—қоғамдық қатынастар өзара байланыста болады және қоғамның дамуын қамтамасыз етеді. Қандай қоғам болса да ешқашан тұйықталып өмір сүре алмайды. Адамдар қауымдастықтары өз ішінде және сырттай өзге қауымдастықтармен қатынас жасасады. Сонда адамдардың бірлескен рухани және материалдық қызметіндегі қатынастары да қоғамдық қатынастар болып шығады. Қоғамдағы құрайтын жүйешелер мен құрауыштар арасында толып жатқан. Байланыстар бар.Мемлекет функциясы- бұл мемлекеттің мәнін және мақсат-міндетін білдіретін оның қызметінің негізгі бағыттары.Мемлекет функциялары оның мақсат-міндетімен байланыстырылғын, оның мәніне тәуелді және өзгеруіне байланысты, басқа тәртіптегі мәнге өтуіне байланысты өзгеріп отырады. Мемлекет функциялары- өзгеріп отыратын категория. Мемлекет функцияларын жүзеге асыру нысандары- бұл мемлекеттің функцияларын жүзеге асыратын оның органдарының біртекті қызметі. Оны құқықтық және ұйымдық нысандарына бөлуге болады. Құқықтық нысандарына мыналар жатады: құқық шығармашылық, құқық қолданушылық, құқық қорғаушы. Ұйымдық нысандарға мыналар жатады: ұйымдық регламенттеуші, яғни реттеуші, ұйымдық идеологиялылық. Мемлекеттің ғылымда, білім беруді, мәдениетті басқарып, дамытып отыратын функциясы болады.Мемлекет басқа мемлекеттермен түрлі, сан алуан қатынастарға түседі. Алдымен мемлекет өзінің тәуелсіздігін, егемендігін, аумағының тұтастығын басқа елдердің қол сұғуынан қорғауға, сақтауға әрекет жасайды.Осы міндеттерді атқару мемлекеттің өзін-өзі қорғау функциясы деп аталады. Мемлекеттер бір-бірімен экономикалық сауда, мәдени, ғылыми, саяси,құқықтық, т.б. түрлі қатынастарда болуға талпынады. Мұндай қатынастар тең негізде қалыптасатын болса, әр елдің дамуына қолайлы жағдайлар туғызады. Осы салада мемлекеттің басқа елдермен қатынас жасау функциясы жүзеге асырылады. Бейбітшілікте, тыныштықта өмір сүру үшін мемлекеттер өзара келісімшарттарға отырады, әскери одақтар құрады, т.с.с. әрекеттер жасап отырады.Мемлекетке бейбітшілік функциясын атқару да тән көрініс болуы керек. Осы айтылғандар мемлекеттің сыртқы функциясына жатады. Қоғамдық қатынастардың маңызы Мазмұнына қарай қоғамдық қатынастар материалдық және рухани қатынастарға жіктеледі. Қоғам тіршілігіне қажеттінің бәрін табиғаттан алатын болғандықтан, ол қоршаған ортамен тығыз байланыста өмір сүреді. Материалдық игіліктер өндіру адам қоғамының өмір сүруі мен дамуының негізі болып табылады. Сондықтан өндірістік қатынастар саяси, құқықтық, адамгершілік, діни және басқа қатынастардың сипатына тура әсер етіп отырады. Бағыты жағынан қоғамдық қатынастарды а) адам мен адам арасындағы; ә)қоғам мен адам арасындағы: б)қоғам мен қоғам арасындағы; в)қоғам мен табиғат арасындағы қатынастарға бөліп қарастыруға болады. Егер біз оларға жеке тоқталсақ, қоғам – бір-бірімен өзара байланыста, қарым-қатынас болатын адамдардың үлкен қоғамдасуы; мемлекет – со қоғамдағы басқаратын билік органы; ел - әлгі аталған қоғам қалыптасып, мекендейтін белгілі бір территория. Ғылыми әдебиеттерде «қоғамның» мәнін түсіндіруге бағытталған анықтамалардың саны 150-ден астам. Әрине, олардың бәрі бірдей «қоғам» деген ұғымның мәні мен мазмұнын толық аша алмағанмен, бұл анықтамаларда ортақ сипатты белгілер бар.Мәселен, әлеуметтанудың негізін қалаушы француз ғалымы Огюст Конт қоғамды белгілі бір қызмет атқаратын, ынтымақтастық пен қоғамдық еңбек бөлінісіне негізделген жүйе деп тұжырымдай келе қоғамның негізін отбасы, таптар және мемлекет құрайды деген анықтама береді.Француз әлеуметтанушысы Эмиль Дюркгейм қоғамды коллективтік санаға негізделген, жеке индивидке қарағанда жоғары, бастанқылық сипаты бар рухани нақтылық деп түсіндіреді. Яғни, қоғамның тұтастығының негізі – коллективтік, жалпыға тән сана деген тұжырымды айтады.Көрнекті неміс ғалымы М. Вебер: «Қоғам – адамдардың бір-біріне ықпал, әсер етуінен туындайтын әлеуметтік байланыстардың жиынтығы» дейді.Американдық әлеуметтанушы Парсонстың пікірінше, қоғам-адамдар арасындағы қарым-қатынастардың жүйесі, ал, ол қарым-қатынастардың негізі – ережелер (нормалар) менқұндылықтар болып табылады деген.Ал, К. Маркс қоғамды адамдардың бірлесіп қызмет етулерінің нәтижесінде пайда болып, тарихи дамып отратын қатынастардың жиынтығы ретінде түсіндіреді.Бұл анықтамалардың бәріне тән ортақ сипатты белгі – қоғамды өзара тығыз байланыста болатын элементтердің тұтас жүйесі ретінде қарастыру тән. Бұл – қоғам өміріне жүйелік тұрғыдан қарау деп аталады.Көрнекті неміс ғалымы М. Вебер: «Қоғам – адамдардың бір-біріне ықпал, әсер етуінен туындайтын әлеуметтік байланыстардың жиынтығы» дейді.Американдық әлеуметтанушы Парсонстың пікірінше, қоғам-адамдар арасындағы қарым-қатынастардың жүйесі, ал, ол қарым-қатынастардың негізі – ережелер (нормалар) менқұндылықтар болып табылады деген.Ал, К. Маркс қоғамды адамдардың бірлесіп қызмет етулерінің нәтижесінде пайда болып, тарихи дамып отратын қатынастардың жиынтығы ретінде түсіндіреді.Бұл анықтамалардың бәріне тән ортақ сипатты белгі – қоғамды өзара тығыз байланыста болатын элементтердің тұтас жүйесі ретінде қарастыру тән. Бұл – қоғам өміріне жүйелік тұрғыдан қарау деп аталады. Қоғамға жүйелік тұрғыдан қараудың негізгі принциптеріне көшпес бұрын, алдымен жүйе (система) дегенге анықтама бере керек. Жүйе - өзара байланыста болып, белгілі бір тәртіпке келтірілген элементтерден тұратын, өздігінен дамитын және өзін өзі реттеп отыратын күрделі тұтастық. Кез келген тұтас жүйенің ішкі табиғатын, мазмұнын оны құрайтын элементтердің құрамы анықтайды. Қоғам - әлеуметтік жүйе. Ал, әлеуметтік жүйе деп, негізгі элементтері адамдар арасындағы өзара байланыстар мен қарым-қатынастардан тұратын , өзара ықпалдасудан тұратын күрделі тұтастықты айтамыз.Жекелеген адамдар және адам топтарының арасында болатын байланыстар, қарым-қатынастар және өзара ықпалдасу тұрақты сипатта болады және тарихи дамып, бір ұрпақтан екінші бір ұрпаққа ауысып отырады.Әлеуметтік байланыстар – фактілердің жиынтығы. Ол белгілі бір адамдар немесе адамдар тобының арасында нақты бір уақытта бірлесе қызмет ету нәтижесінде пайда болады. Ол байланыстар объективтік қажеттіліктен туындайды және белгілі бір мақсатты көздейді. ӘЛЕУМЕТТІК МЕМЛЕКЕТТІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ Ол декларативтік бостандықтарын және олардың кепілдік тәжірибеге құқықтары көшу білдіреді. Әлеуметтік мемлекет ерекшелігі ол түрлі жеңілдіктер қайта бөлу арқылы әрбір жеке лайықты тұрмыс жағдайын қамтамасыз етуге бағытталған болып табылады. Бұл жағдайда, тарату, принциптері әлеуметтік әділеттілік. Бұл жағдайда мемлекеттік, ол туралы қоғам мен көмекті дамыту үшін жауапты қабылдайды. Ол өндіріс, бәсекелестік, жеке меншікке тиімділігін арттыру, жеке жауапкершілік шақырады. Қорытындылай келе, тек 20-шы ғасырдың 60-жылдарында өндіріс басқаруға қатысуға барлық лайықты адамзаттың жағдай, сондай-ақ тең мүмкіндіктер шын мәнінде мемлекет кепілдік берген, содан кейін ғана дамыған елдерде мүмкін. Әлеуметтік өзара ықпалдасу – бұл да жеке адамдар мен адам топтарының бір-біріне әсер немесе ықпал етулерінің нәтижесіде пайда болатын процестер. Күнделікті өмірде адамдар өздерінің іс-әрекеттері арқылы басқаларға әсер етеді. Соның нәтижесінде шағын топтарда немесе тұтас қоғамда өзгерістер болып отырады. Әлеуметтік қарым-қатынастар – адамдар және топтар арасында болатын салыстырмалы түрдегі біршама тұрақты байланыстар. Кез келген адам өз өмірінде сан қилы қатынастраға түседі. Мәселен, өзінің отбасымен, туған-туысқандарымен – туыстық қарым-қатынаста болса, құрбылармен – достық, жолдастық қатынаста; өндірісте – еңбек қатынасында; билік орындарымен – саяси қатынас орнатады.Сонымен, қоғамның тұтастығын осы жоғарыда айтылған әлеуметтік мәні бар байланыстар, қарым-қатынастар және адамдардың өзара әсерлесуі қамтамасыз етеді. Бұлар жеке тұлғалардан жоғары тұрады. Өйткені қоғамның әрбір адамға қарағанда бастапқылық сипаты бар. Адам өз өмірін бастағанда әлгі айтылған әлеуметтік қарым-қатынастар мен байланыстарға тап болады. Өзінің әлеуметтенуінің барысында адам оларға араласады. Заң, Мемлекеттік Және Құқық Мемлекет Пен Қоғамның Қатынасы. Мемлекет Және Құқық Теориясы Мұндай қоғам мен мемлекет ретінде ұғымдар дифференциялау ғылыми ой басталғаннан кейін, олардың арақатынасы мәселесі бар. Бұл проблема өте күрделі және өте өзекті болып табылады. Мысалы, В.М. Korelskiy тіпті осы басты мәселе болып табылады деп санайды құқық теориясы. Осы мақалада біз осы мәселені түсінуге тырысамын. Білесіз бе, әр түрлі тарихи кезеңдерде, сондай-ақ қазіргі заманғы әлемде мемлекет пен қоғамның қарым-қатынасы қандай болып табылады. «ҚОҒАМ» ҰҒЫМДАРЫ ЖӘНЕ «МЕМЛЕКЕТ» Қоғам – бұл жеке мүддесін көздеуі адамдардың өзара іс-қимыл болып табылады. Бұл мүдделерін өте алуан түрлі және кейде қарсы, сондықтан олар жиі бір-бірімен соқтығысып. Күрделі жүйе ретінде Қоғам сөзсіз мемлекет құруға әкеледі. Топтың үйлестіру және жеке мүдделер мен олардың жалпы пайыздық негізін білдіру қажеттілігі бар екенін факт. Төмендегідей мемлекеттік сипаттамалары болып табылады: ол халықпен тікелей сәйкес келмейді қоғамның саяси ұйым болып табылады. Ол әкімшілік қызметкерлері (яғни лауазымды адамдар), мемлекеттік биліктің түрлі органдар мен мәжбүрлеу институттарының (соттар, полиция, қарулы күштер, құпия полиция) жүйесін тұрады. Демек, мемлекеттік – бұл берілген қоғамның өмір сүруінің саяси нысаны болып табылады. Мазмұн тікелей нысаны қоғам анықтайды. Алайда, адамзат тарихында, олардың арасындағы өзара іс-қимыл сипаты оңай болған жоқ. Егжей-тегжейлі ұсыныс қарастыру мемлекет пен қоғамның арақатынасы. Көне заманнан бастайық. Мемлекет қатынасы және қоғам Ежелде мемлекеттік ортақ игілікке мақсатында адамдар құрылды. Ол мал қорқыныш пен өзімшілдікті, сыртқы жаулардан қорғау, өндірістік қызметін ұйымдастыруды, жеке қауіпсіздік пен тәртіпті тежеу қажет болды. Осылайша, мемлекет пен қоғамның арақатынасы Осы кезеңде, соңғысының басшылығының атап өтті. Бірте-бірте, алайда, бюрократиялық аппарат қоғамдық және топтық мүдделерін қанағаттандыру үшін емес, қуатты пайдалану бастайды. Осыған байланысты, мемлекет пен қоғамның арақатынасы өзгереді. Біз айтып барамыз жаңа тенденциялар бар. ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ДӘСТҮРЛІ ҚОҒАМ, ПОЛИЦИЯ МЕМЛЕКЕТТІК Барлығы каста дамыту немесе тууына өзгерді дәстүрлі қоғамның. Ол мемлекет тарапынан әзірленетін жүйесін зорлық-зомбылық бойынша реттелген және ұйымдастырылған еді. Жақында ұйымдасқан (Шығыста) миноритарлық және (Батыста) иелеріне, басым көпшілігі әлсіз бақылау үшін осы уақытта анықталған. Лауазымды тұлғалардың осы тар таптық мүдделерін әмбебап берілген, және мемлекет игілігіне жариялау үшін компанияны дамыту үшін болды. Сол уақытта, оның нұсқаларын түрлі болды. Алайда, ең тұрақты болды мемлекеттік полиция. Бұл түрі, ол тарихи бірінші болып табылады. Ол Батыс Еуропа елдері мен Шығыс елдерінде ұзақ уақыт бойы жалғасып келеді. Шығыс деспотизм және еуропалық монархы оның классикалық мысалдары болып табылады. Полиция мемлекеттің тән қандай? Ашығын айтайық. ПОЛИЦИЯ МЕМЛЕКЕТТЕ МОНАРХТЫҢ РОЛІ Бұл жағдайда, император атынан мемлекеттік, монарх азаматтарға белгілі бір құқықтары мен бостандықтарын, береді джентльмен болды. Оның билік всемогуществе мыс шығуы бар Божественная өзінің сүйенген. Компания басшылығы бюрократиялық аппарат дамуын қамтамасыз етеді. Ол адамдар бақылауды қамтамасыз. Құпия полициясы жүйесі органына кез келген тілазар жолын кесу мүмкін. Бұл полиция мемлекеттің құрылым болды. ӘЛЕУМЕТТІК ШАРТ РЕТІНДЕ МЕМЛЕКЕТТІК
ЗАҢ ҮСТЕМДІГІ КӨШУ 17-18 ғасырлар, Франция, АҚШ-та буржуазиялық революция жасалды, Ұлыбритания идеясын жүзеге асыру әкелді. Бұл өзгерістер нәтижесі абсолютистском өздері ескірген заң үстемдігі үшін өтпелі (екінші түрі) болды. Күрделі жүйе ретінде қоғам Ол қоғамдық өмірдің әр түрлі салаларында құқық үстемдігін жарияланды. Азаматтар мен мемлекеттік бірдей дәрежеде Конституция жатады. Жеке адамның, қоғам мен мемлекеттің жолы қарым-қатынас құқығы болып табылады. Осы уақытта, билікті бөлу және жеке құқықтары, одан ажырамас, және әрбір жеке тұлғаның еркін дамуы үшін жағдайлар қамтамасыз ету құру. Енді олардың іс-әрекеттері үшін жеке адам мен мемлекет өзара құқықтық жауапкершілікті жариялаймын. АЗАМАТТЫҚ ҚОҒАМ ПАЙДА Алайда, жетілген азаматтық қоғам ғана пайда (, мемлекеттiң араласуынсыз, өз қабілетті қоғамның саналы нысандарын ұстанады, жеке басын қысым жасамайтын жеке тұлғалардың, яғни қауымдастық) тұтастай қоғамның мүдделерін қанағаттандыру құралы айналысу құқығына мемлекеттік жасауға қабілетті болып табылады. Әлеуметтік прогресс қазір оны құру туралы дәл байланысты. Онда, дамыған азаматтық қоғам болуы қорғау және әрбір жеке тұлғаның еркіндігін дамытуға тиіспіз. Тек ол үкімет шектен тыс өсуіне жол бермеу мүмкіндігі болады. Ол мемлекеттік қызметші емес, адамдардың шебері болды, көз жеткізу үшін қажет. Ал бұл үшін ол қоғамда үкіметтің рөлі елегінен қажет. Сонымен қатар, адам әрбір жеке тұлғаны құрметтеуге қажеттілігін мойындауға тиіспіз. Тек сонда ғана біз азаматтық қоғамның өмір сүру туралы айтуға болады. ҚАТЫНАСЫ АЗАМАТТЫҚ ҚОҒАМ ЖӘНЕ МЕМЛЕКЕТТІК Біріншіден, бірінші соңғы негізі болып табылады. Қайталама мемлекет пен қоғамның біріншілік көріністерін бірі мемлекеттің құндылықтар мен мүдделерін қатысты халықтың құндылықтар мен мүдделерін басымдық болып табылады. Бұл (біздің елімізде, мысалы, өнер. Ресей Федерациясының Конституциясына 2) Конституцияда көрініс табады, ол адам, оның құқықтары мен бостандықтары жоғары құндылықтар болып табылады, деп. Ал мемлекеттік оларды құрметтеуге және қорғауға міндетті. Қоғамдағы мемлекеттің рөлі Екіншіден, бұл қарым-қатынас, сондай-ақ заң үстемдігін және «әлеуметтік тұтастай» ретінде азаматтық қоғамның бірлікте көрініс табады. Осы бүкіл өтірікке жүрегінде (саяси, экономикалық және басқа да) олардың ортақ мақсаттарға көздедік. Бұл бірлік, бір-біріне елестету мемлекет және қоғам туралы диссертация негізделген. Бұл жағдайда, олардың арасындағы қарым-қатынас, әлеуметтік және саяси болып табылады. Бұл мемлекеттік әлеуметтік және қоғамға байланысты саяси екенін білдіреді. Осылайша, олар дами алмайды, тіпті бір-бірімен өмір сүре үшін. Мемлекеттік және қоғам міндетті бір-бірімен өзара іс-қимыл қажет. Демек, өзара тәуелділік өзара тәуелділік арасындағы бар. Тығыз, олардың қызметінің нәтижелерін болып табылады және тікелей олардың әрқайсысы әсер етеді. Осылайша, құқық және азаматтық қоғам мемлекеттік қоғамға қажетті тараптар болып табылады. Екінші жағынан, ортақ мақсаттарға болуына қарамастан, олардың арасында қақтығыстар мен қайшылықтар еріксіз. Бірақ олардың арасындағы, тіпті азаматтық қоғам өзі ішінде ғана емес,. Бұл мемлекеттік және жеке мүдделерді келмеуінен болып табылады. Мемлекеттік, мысалы, әрқашан қоғам құндылықтар мен мүдделердің басымдығы ұстануға емес. Кейде ол өз геосаяси артықшылық береді. Мемлекеттік құрылғы Ал кейде оның іс-әрекеттері әкелуі және ұлтүстілік мүдделерін мүмкін. Мысалы, Ресей Федерациясының қарсы саяси және экономикалық шектеу шараларын еуропалық мемлекеттердің қосылу кейіннен өндіріс ауқымын кемітуге, шаруа қожалықтарының күйреген және Еуропадағы өзі жұмыссыздар санының өсуіне әкелді. Міне тағы бір мысалы болып табылады. Уақытта сыбайлас жемқорлық мемлекеттік аппарат қоғамның мүдделерін ескереді. Ол корпоративтік немесе жеке мүдделерін немесе кез келген жеке әлеуметтік топтардың мүдделерін қанағаттандыру үшін өзінің күшін пайдалануға болады. Сонымен қатар, құқық және азаматтық қоғамның ереже бір-біріне шектеу факторлары болып табылады. Өзара бақылаудың жоқтығы, сондай-ақ шешім қабылдау және үлкен тәуекел жасау әрекеттері үшін құқықтық жауапкершілік. Сондықтан, мемлекет құқықтық бақылау заңда белгiленген тәртiппен азаматтық қоғамның астам жүзеге асырылады. Бұл заң және заңдылық үстемдігін қамтамасыз етеді. Сондай-ақ, азаматтық қоғам тиісті нысандарын мемлекеттің қызметін бақылайды. НЕГЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ МЕМЛЕКЕТ ОНЫМЕН БАЙЛАНЫСТЫ ҮМІТ АҚТАП ЖОҚ? Заңды мемлекетте заң алдында теңдік принциптерін жариялау, жеке бостандығы үмітін кездесті жоқ. Ол қоғамда қақтығыс және кедейлік өсуін тоқтату, және әл-ауқатын әлі алыс жоқ. Нарықтық экономика жағдайында, осы принциптер автоматты түрде адамзаттың гүлденуіне әкеледі деп үміттері ақталмады. Неге ол қоғам мен мемлекеттің қатысты тиісті проблема әлі де? Конституциялық мемлекет «түнгі күзетші» функциясын орындау, өйткені, ең алдымен, ол құқық қорғау, қауіпсіздік және жеке бостандықтарын алды, және әлеуметтік-экономикалық салалардағы араласты емес. Алайда, еркін бәсекелестікке құрылған болатын нарықтық, байлығы мен ресурстар сыныптар жарлылардың шоғырланған фактісі әкелді. Ал қоғамның ең үшін лайықты өмір сүру жағдайларын жасау емес еді. Мемлекет пен қоғам қарым-қатынас сипаты Бұл белсенді әлеуметтік саясат арқылы теңсіздікті азайту қажет жасады. Тағы да, бұл мемлекет, қоғам және құқық арақатынасы елегінен болды. Ол жаңа өзгерістер болды. Әлеуметтік мемлекет болды. ӘЛЕУМЕТТІК МЕМЛЕКЕТТІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ Ол декларативтік бостандықтарын және олардың кепілдік тәжірибеге құқықтары көшу білдіреді. Әлеуметтік мемлекет ерекшелігі ол түрлі жеңілдіктер қайта бөлу арқылы әрбір жеке лайықты тұрмыс жағдайын қамтамасыз етуге бағытталған болып табылады. Бұл жағдайда, тарату, принциптері әлеуметтік әділеттілік. Бұл жағдайда мемлекеттік, ол туралы қоғам мен көмекті дамыту үшін жауапты қабылдайды. Ол өндіріс, бәсекелестік, жеке меншікке тиімділігін арттыру, жеке жауапкершілік шақырады. Қорытындылай келе, тек 20-шы ғасырдың 60-жылдарында өндіріс басқаруға қатысуға барлық лайықты адамзаттың жағдай, сондай-ақ тең мүмкіндіктер шын мәнінде мемлекет кепілдік берген, содан кейін ғана дамыған елдерде мүмкін. ПРОБЛЕМАНЫҢ ӨЗЕКТІЛІГІ Оның саяси ұйым ретінде күрделі жүйесі мен мемлекет ретінде Қоғам көптеген зерттеушілер үшін үлкен қызығушылық бар. Ал олардың қарым-қатынасы – бұл бәріміз болашағына байланысты шешім оның маңызды проблема болып табылады. Сондықтан, көптеген зерттеушілер қарым-қатынас мемлекет пен қоғамның қандай болуы тиіс мәселені оқиды. Олардың өзара қарым-қатынас сипаты – ғана емес, теориялық маңызы, сонымен қатар практикалық болып тақырып. Бұл және басқа да аралас мәселелер Мемлекет және құқық теориясы қарастырылады.Әлеуметтік жүйедегі элементтердің (адамдардың) орналасуында белгілі бір тәртіп болады. Басқаша айтқанда, әлеуметтік жүйе элементтердің координациясы мен субординациясынан тұрады. Кооридинация – жүйенің тұтастығын қамтамасыз ететін элементтер арасындағы белгілі бір келісім. Яғни, қоғам мүшелері бір-бірімен өзара келісімде өмір сүрулері қажет. Субординация – тұтас жүйедегі элементтердің тең емес, әркелкі маңызынан туындайтын билеу және тәуелді болу қатынастары. Бұл – қоғамда иерархия бар деген сөз. Ал, қоғамның қалыптасып, дамуында биліктің маңызы орын алатындығы баршамызға мәлім. Әлеуметтануда қоғамға жүйе тұрғысынан қарау детерминистік көзқараспен толықтырылады. Бұл теория марксизмде айқын көрініс тапқан.Сонымен, қоғамның тұтастығын осы жоғарыда айтылған әлеуметтік мәні бар байланыстар, қарым-қатынастар және адамдардың өзара әсерлесуі қамтамасыз етеді. Бұлар жеке тұлғалардан жоғары тұрады. Өйткені қоғамның әрбір адамға қарағанда бастапқылық сипаты бар. Адам өз өмірін бастағанда әлгі айтылған әлеуметтік қарым-қатынастар мен байланыстарға тап болады. Өзінің әлеуметтенуінің барысында адам оларға араласады. Әлеуметтік жүйедегі элементтердің (адамдардың) орналасуында белгілі бір тәртіп болады. Басқаша айтқанда, әлеуметтік жүйе элементтердің координациясы мен субординациясынан тұрады. Жүйенің тұтастығын қамтамасыз ететін элементтер арасындағы белгілі бір келісім. Яғни, қоғам мүшелері бір-бірімен өзара келісімде өмір сүрулері қажет.Субординация – тұтас жүйедегі элементтердің тең емес, әркелкі маңызынан туындайтын билеу және тәуелді болу қатынастары. Бұл – қоғамда иерархия бар деген сөз. Ал, қоғамның қалыптасып, дамуында биліктің маңызы орын алатындығы баршамызға мәлім.Әлеуметтануда қоғамға жүйе тұрғысынан қарау детерминистік көзқараспен толықтырылады. Бұл теория марксизмде айқын көрініс тапқан. Маркстік ілім бойынша, қоғамның өзі экономикалық, саяси, әлеуметтік және идеологиялық деген жүйелерге жіктеледі. Олардың арақатынасы себеп-салдарлық байланысқа негізделген. Яғни, әр жүйе өз алдына жеке дара емес, керісінше, басқалармен өзара тығыз байланыста болады. Марксизм бұл жүйелердің ішінде экономикалық жүйеге басты орын береді. өйткені экономикалық жүйенің негізінде материалдық игіліктер өндірісі қоғам мүшелерін өмір сүруге қажетті алғышарттармен қамтамасыз етеді. Бұл аталған жүйе қоғамның негізі болып саналады және әлеуметтік, саяси, идеологиялық салалармен өзара тығыз байланыста болады.формальды-заңды жағы – мемлекеттік билікті құқықпен байланыстырудан, мемлекеттік құрылымдар үшін құқықтық шектеу режимін орнықтырудан көрінеді. Сонымен қатар, құқықтық мемлекеттің кағидасына мыналар да жатады: - билікті заңсыз пайдалануды болдырмау мақсатында оны заңшығарушылық, атқарушылық және сот тармақтарына бөлу; - заңның үстемдігі, яғни, биліктің жоғары органымен барлық конституциялық тәртіптерді сақтай отырып қабылданған заң атқарушылық билік актілерімен жоққа шығарылуы, өзгертілуі және тоқтатылуы мүмкін емес; - мемлекет пен тұлғаның өзара жауапкершілігі; - қоғамдағы құқықтық сана мен құқықтық мәдениеттің жоғары деңгейі; - азаматтық қоғамның болуы және тарапынан құқық субъектілерінің заңдарды орындауына бақылау жүргізілуі.Биліктің тармақтарға бөлінуі құқыктық мемлекеттің қағидасы ретінде. Бұл қағиданы алғаш рет Д. Локк пен Ш. Монтескье ұсынған болатын. Қағиданың басты талабы – саяси бостандықты бекіту, заңдылықты қамтамасыз ету және белгілі бір әлеуметтік топтың, мекеменің немесе жеке тұлғаның билікті асыра пайдалануын болдырмау үшін мемлекеттік билікті заң шығарушылық (халық сайлайтын және қоғамды дамытуды заңдар қабылдау жолымен жүзеге асыруға бағытталған), атқарушылық (биліктің өкілдік органы тағайындайтын және заңдар мен оралымдық-шаруашылық қызметті жүзеге асырумен айналысатын) және сот (бұзылған құқықтарды қалпына келтірудің, кінәлілерді әділетті түрде жазалаудың кепілі болып табылатын) биліктері деп бөлу қажет. Және осы әр бір билік түрлері дербес және бір-бірін тежей отырып, өз функцияларын органдардың ерекше жүйесі арқылы және арнайы нысандарда жүзеге асыруы тиіс. Констиуцияда бекітілген «тепе-теңдік және тежемелік жүйесі» заң шығару, атқарушы, сот билігінің нақты бір билік түріне қатысты құқықтық шектеулерінің жиынтығын білдіреді. Мысалы, заң шығару билігіне қатысты тежемелік жүйесінде ерекше рөлді Президент иеленген, ол заң шығарушыға қатысты вето құқығын иеленеді: атқарушы билікке қатысты тежемелік сипатта болып президент өкілеттіктерінің мерзімі, импичмент, сенімсіздік вотумы, атқарушы органдардың жауапты қызметкерлеріне заңшығару-шылық құрылымға сайлануға тыйым салу, коммерциялық қызметпен айналысу табылады; сот билігі үшін конституцияда көрініс тапқан құқықшектеуші құралдар болып мыналар табылады: кінәсіздік презумпциясы, қорғану құқығы, азаматтардың заң мен сот алдындағы теңдігі, іс жүргізудің жариялылығы мен жарыспалылығы, соттарға отвод жариялау және т.б. Мемлекет пен тұлғаның өзара жауапкершілігі. Бұл құқықтық мемлекеттің дербес қағидасы болып табылады. Бұл саяси билікті шектеудің өзінше бір тәсілі, ол сасяи биліктің иесі ретіндегі мемлекет пен оны жүзеге асырудың қатысушысы ретіндегі азаматтың арасындағы қарым-қатынастардың адамгершілік-заңды бастамаларын көрсетеді. Қоғам мен тұлғаның бостандығын заңшығарушылық нысанда бекіте отырып, мемлекет өз шешімдері мен әрекеттерінде белгілі бір шектеулерді иеленеді. Заң арқылы ол өзінің азаматтармен, қоғамдық ұйымдармен, басқа мемлекеттер-мен қарым-қатынастарындағы әділеттілік пен теңдікті қамтамасыз ететін міндеттемелерді өз мойнына алуы тиіс. Құқыққа бағына отырып, мемлекеттік органдар ондағы ерсжелерді бұза алмайды және осы міндеттерді орындамағаны үшін жауапкершілікке тартылады. Заңның мемлекеттік билік үшін міндеттілігі әкімшіліктік қателіктерді болдырмауға бағытталған кепілдіктер жүйесімен қамтамасыз етіледі. Оларға Үкіметтің өкілдік органдардың алдындағы жауапкершілігі, мемлекеттің кез-келген деңгейдегі лауазымды тұлғаларының нақты бір тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарын бұзғандығы, билікті асыра пайдаланғаны, қызметтік жағдайын асыра пайдаланғаны үшін тәртіптік, азаматтық-құқықтық және қылмыстық жауапкершілігі, импичмент және т.б. жатады.Жалпы қауымның мемлекеттік құрылымдардың өз міндеттерін орындауды бақылауының нысандары болып референдумдар, депуттардың сайлаушылар алдында есеп беруі және т.б. табылады.Тұлғаның мемлекет алдындағы жауапкершілігі де дәл осы құқықтық бастамалармен негізделеді. Мемлекеттік мәжбүрлеуді қолдану құқықтық сипатта болуы, ол тұлғаның бостандығын бұзбауы және жасалған құқықбұзушылықтың ауырлығына сай болуы тиіс. Сонымен, мемлекет пен тұлғаның арасындагы қарым-қатынастар өзара жауапкершіліктің негізінде жүзеге асырылуы тиіс. Мемлекет пен қоғамның өзара қатынасы. Қоғам - бұл, кең мағынада, адамдардың бірлескен қызметінің тарихи қалыптасқан нысандарының жиынтығы немесе, тар мағынада, әлеуметтік жүйенің тарихи нақты типі, қоғамдық қатынастардың белгілі бір нысаны. Мемлекет - бұл саяси биліктің саяси-аумақтық, егеменді түрде ұйымдастырылуы. Қоғам мен мемлекет - әртүрлі түсініктер. Біріншісі екіншісіне қарағанда кең болып келеді, себебі, қоғамда мемлекетпен қатар мемлекеттік емес құрылымдар да (саяси партиялар, саяси қозғалыстар, қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктер, еңбек ұжымдары және т.б.) болады. Мемлекет қоғамның саяси бөлігі, элементі болып табылады. Мемлекет қоғамда орталық орынды және басты рөлді иеленген. Мемлекеттің сипаты бойынша бүкіл қоғамға. Оның мәніне сипаттама беруге болады. Мемлекет қоғамға қатысты оның істерін шешу, басқару құралы рөлін атқарады. Қоғам мен мемлекеттің хронологиялық шектері де әртүрлі болып келеді: біріншісі екіншісіне қарағанда ерте пайда болған және бай даму тарихына ие. Дамыған қоғамның негізінде пайда болған мемлекет оған қатысты салыстырмалы түрдегі дербестікті иеленеді.Философиялық тұрғыдан, бостандық – адамның өзінің мүддесіне сай, объективтік қажеттілік танымына сүйеніп, әрекет ету қабілеттілігі. Құқықтық мемлекетте, адам жөнінде, оның заңдылық бостандығын «не запрещенное законом дозволено» [1] принципінің негізінде жатқан өзіндік ынталандыру тетігін (механизімін) жасау. Адам автономды субъект ретінде, өз күшімен, қабілеттілігімен, өзінің мүлкімен, арымен өзі басқаруға ерікті. Құқық болса, бостандықтың нысаны мен өлшемі ретінде, ең алуымен экономикада, ғылыми-техникалық жетістіктерді өндіріске кіргізу аясында, жеке адамды барынша шектеу шекарасын белгілеуге міндетті. Сондықтан да, Қазақстанда көптеген, маңызды экономикалық заңдар қабылданды. Олар негізінен, меншікке, жерге, салық жүйесіне, мемлекеттік мекемелерді жекешелендіруге арналды. Бұл меншік нысанының (формасының) көптүрлілігін көрсетеді және адамдардың инициативасын көтеріп, олардың өзіне-өзі бастық болғанын сездіретін мүмкіндік берді. Қазіргі кезеңде, адамның құқығы туралы мәселелер, халықаралық, мемлекетаралық деңгейге көтерілді. Яғни, өз артықшылығының мемлекеттік проблемалардан да жоғары болу құқығын және жалпыұлттық сипатта екендігін көрсетті. Олар ұлттық құқықтық жүйеде, құқықтық реттеуде беки түседі және бастау алады. Әлеуметтік институттардың қоғамдық жүйесі, әр азаматтың мүдделеріне сәйкес келетін, құқық нормалары арқылы шығармашылық, еңбек етуге қажетті жағдайлардың бәрін жасайды, ой плюрализмі, бостандығы қамтамасыз етіледі. «Құқықтық мемлекет – тәуелсіз мемлекет, ол өз бойына бүкіл халықтың ұлттың және елді мекендейтін аз ұлттардың тәуелсіздігін жинайды» [2] – деген пікірге толық қосыламыз. Құқықтық мемлекеттің концепциясында, мемлекеттік билікті тежеу жөнінде ертедегі ғалымдар: Платон, Аристотель де жазған. Одан басқа, кейінірек Монтескье, Дж. Локк жазған. И.Кант құқықтық мемлекеттің философиялық негізін жасаған. Сонымен бірге, құқықтық мемлекет туралы ойларды орыс заңгерлері: Н.М.Коркуновтың, П.И. Новогородцевтың, Г.Ф. Шершеневичтің еңбектерінен оқуға болады. Бұл мәселе туралы келесі қадам – қоғам мен мемлекет арасындағы қарым – қатынасты бөліп қарау – олармен өз азаматтарын қорғайтын жағдай жасау. Мысалы, Дж. Локк және И.Кант мемлекеттің жұмысын, өз азаматтарын сыртқы жаудан қорғауды қамтамасыз ету деп түсінген. [3] Дегенмен, буржуазиялық қатынастың дамуымен және бекуімен үстемдіктегі саяси және құқықтық ойлар, мемлекеттің ықпалын қоғамдық қатынастарға түбегейлі кеңейтті. Белгілі ғалым Н.М.Коркунов мемлекеттің қоғамдық өмірге араласу қажеттігін, тек сол уақытта қажет, егер азаматтардың өздері өз күштерімен жақсы жағдайға жете алмаса – деп негіздеген. Азаматтық қоғамның түсінігі жәнс құрылымы. «Азаматтық қоғам» түсінігін Аристотель, Цицерон, Гроций, Т. Гоббс, Дж. Локк, Гегель, Маркс және т.б. ойшылдар қалыптастырған. Барлық ғалымдар азаматтық қоғамдағы негізгі идея ретінде адам идеясын таниды. Азаматтық қоғам - адамгершілік, діни, ұлттық, әлеуметтік-экономикалық, отбасы инсти-туттары мен қатынастарының жиынтығы, солардың көмегімен жеке тұлғалар мен топтардың мүдделері қанағаттандырылатын. Азаматтық қоғамның құрылымына мыналар кіреді: 1) мемлекеттік емес, әлеуметгік-экономикалық қатынастар мен институттар (меншік, еңбек, кәсіпкерлік); 2) мемлекеттен тәуелсіз өндірушілердің жиынтығы (жеке фирмалар және т.б.); 3) қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктер; 4) саяси партиялар мен қозғалыстар; 5) тәрбиелеу мен мемлекеттік емес білім беру саласы; 6) мемлекеттік емес бұқаралық ақпарат құралдарының жүйесі; 7) отбасы; 8) шіркеу және т.б. Азаматтық қоғамның белгілері: - адам мен азаматтың құқықтар мен бостандықтарының мейлінше толық қамтамасыз етілуі; - өзін-өзі басқару; - оның құрылымдары мен адамдардың әртүрлі топтарының бәсекелестігі; - еркін түрде қалыптасатын қоғамдық көзқарас пен плюрализм; - жалпы ақпараттану мен адамның ақпаратпен танысу құқығының шын мәнінде жүзеге асырылуы; - өмір сүру координация қағидасына негізделеді (мемлекеттік аппарат кезінде субординация қағидасы үстемдік құрады); - экономиканың көпжақтылығы; - биліктің заңды және демократиялық сипаты; - кұқықтық мемлекет; - адамдардың жақсы өмір сүру жағдайын қамтамасыз ететін мемлекеттің күшті әлеуметтік саясаты және т.б. Мемлекеттің басқа мемлекеттермен қарым-қатынастарды жасау функцияларын түсіндіріңіз. Мемлекеттің бейбітшілік функциясын түсіндіріңіз Мемлекеттерді типке бөлудің екі тәсілі бар: Формациялық әдіс. 2. Өркениеттік әдіс. Мемлекеттерді формацияға бөлу қоғамның экономикалық және әлеуметтік құрылысының ерекшеліктеріне байланысты. Мұндай тәсілді қолдану нәтижесінде қоғам таптарға бөлінеді де, олардың әрқайсысының экономикалық жүйеде өзінің ерекше орны болады. Қазіргі кезде мемлекеттің шығыстық типі деген қарастырылуда, ол құл иеленуші мемлекеттен бұрын болған.Мемлекет типтерін егжей-тегжейлі қарастырар болсақ, онда төмендегідей мемлекет сипаттарына тоқталамыз. Шығыстық мемлекет- Египет, Вавилон. Бұл мемлекеттердің географиялық орналасуы мен табиғи жағдайлары ірі-ірі суландыру жүйелерін салу жұмыстарын ұйымдастыруды қажет еткен. Құл иеленуші мемлекет. Бұл мемлекеттердің экономикасының негізі тек өндіріс құралдары мен жабдықтары ғана емес, сонымен бірге өндіруші күштер болып табылатын құлдар да құл иеленушілердің меншігі болатын. Мұнда құл иеленушілер және құлдар негізгі таптар еді, бұлардан басқа әлеуметтік топ- қолөнершілер болатын және т.б. Феодалдық мемлекет, бұл мемлекеттердің экономикалық базисі жерге, толық басыбайлы шаруаларға жарым-жартылай түріндегі меншік иесі болу феодалдардың үлесі болатын.Мұндағы негізгі баптар-феодалдар және басыбайлы шаруалар, ал аралық тап-қолөнершілер мен т.б. Буржуазиялық мемлекет. Мұндай мемлекеттің экономикалық базисі- өндіріс құралдарына жеке меншіктің болуы, ал негізгі таптары буржуазия мен жұмысшылар, әлеуметтік таптарына- люмпен-пролетариат(қайыршыланғандар) жатады. Социалистік мемлекет. Экономикалық базисі- жер және т.б. қоғамдық, мемлекеттік меншікте болады. Негізгі тап- жұмысшылар мен шаруалар. Әлеуметтік топ ретінде зиялылар алға шығады. Мемлекеттерді типтерге бөлудің мәнісі мен мағынасын және тәсілдерін анықтаңыз. Мемлекеттерді формациялық тәсілдер бойынша типке бөлудің мәні неде? Мемлекеттерді өркениеттік тәсіл бойынша бөлудің мәні неде? Қазақ мемлекеті мен құқығының ерекшеліктері қандай? Саяси жүйені зерттеп, тану үшін ерекше тәсілдер қолданылады. Конституциялық тәсілді қолдану арқылы саяси жүйе бөліктерінің ұйымдық ерекшеліктері айқындалады.Функционалдық тәсілді қолдану арқылы саяси ұйымның табиғи сипаты анықталады. Реттеу рөлін зерттеу арқылы саяси ұйымның қоғамдық қатынастарды қалыптастырып, дамытудағы қызметі көрсетіледі.Идеологиялық тәсілді қолдана отырып саяси ұйымның нақтылы қандай таптар, әлеуметтік топтар, ұлттарүшін қызмет атқаратынын анықтауға болады.Коммуникативтік тәсілді қолдану арқылы саяси ұйымның саяси жүйеге жататын басқа ұйымдармен қарым-қатынасының дәрежесін, деңгейін, көлемін, мазмұнын түсінуге болады. Саяси жүйе дегеніміз- саяси билікті және азамат пен мемлекеттің өзара байланысын ұйымдастырушы, сонымен қатар өзара әрекетке болатын нормалар мен идеялардың, осыларға негізделген саяси институттардың, мекемелер мен әрекеттердің жиынтығы. 1. Саяси жүйе ұйымына анықтама беріңіз. 2. Саяси жүйенің құрылысын сипаттаңыз. 3. Саяси жүйенің негізгі белгілері қандай? 4. Қоғамдық қозғалыстардың ерекшеліктері неде? 5. Мемлекет пен қоғамдық ұйымдардың арақатынастары қандай? Құқықтық мемлекет — конституциялық басқару тәртібі, дамыған құқықтық жүйе мен тиімді сот билігі бар мемлекет нысаны. Құқықтық мемлекет – өзінің негізгі институттары ретінде билік бөлінісін, сот тәуелсіздігін, басқару заңдылығын, мемлекеттік билік тарапынан азаматтардың құқы бүзылуына жол бермеуді қоғамдық мекеме тарапынан тигізілген залалдың құнын өтеп алуды қарастыратын мемлекет. Құқықтық мемлекет идеясының сан ғасырлық тарихы бар. Ол сонау ежелгі дәуірден бастау алады. Құқықтық мемлекеттің философиялық негізін И. Кант жасады. Қазіргі ғаламдық әлемде құқықтық мемлекет тұжырымдамасы мемлекет, қоғам және азаматтың арақатынасын қалыптастырудың әмбебап идеалы болып отыр. Құқықтық мемлекет идеясының мәні - оның бірізді демократиялылығы, билік көзі ретіндегі халық егемендігін бекіту, мемлекеттің қоғамға бағынуы. Құқықтық мемлекет идеясындағы бастысы - мемлекеттің және оның органдарының зорлық-зомбылығынан, басынуынан азаматтарды қорғау кепілі болатын мемлекеттің құқықпен байланыстылығы. Құқықтық мемлекет ең алдымен, барлық мемлекеттік органдар, лауазымды тұлғалар, қоғамдық бірлестіктер және азаматтар бағынуы тиіс өзіндегі құқықтық ережелермен өзін-өзі шектейтіндігімен ерекшеленеді, ал ондағы басты принцип - құқық үстемдігі. Құқық үстемдігі деген ең алдымен заң үстемдігін білдіреді. Басты, маңызды, негізгі қоғамдық қатынастар заңмен реттеледі. Қоғам өмірінде заң үстемдігі арқылы, барлық саяси институттарда жоғарғы құқық бастаулары, құқық рухы енгізіледі. Осылайша, азаматтардың құқықтарының шынайылығы әрі мызғымастығы, олардың сенімді құқықтық мәртебесі, заңдық қорғалуы қамтамасыз етіледі. Құқықтық мемлекетте қоғам, топ мүшелері мен азаматтар қауымдастықтарының мемлекет алдында, жалпы мемлекеттің, оның органдары мен басқармаларының, лауазымды адамдардың қоғам, азаматтар алдындағы жауапкершіліктерінің қатаң тәртібі орнауы қажет. Құқықтық мемлекетте биліктің бір адамның, органның немесе әлеуметтік топтың қолында шоғырлануына жол берілмейді. Өзінің жетілген үлгісінде құқықтық мемлекет тұжырымдамасы биліктің барлық институттарының өкілді болуын, лауазымды адамдардың сайлануын білдіреді. Құқықтық мемлекет жағдайында сот әділдікті жақтаушы, кең мағынада құқықты қорғаушы, негізгі міндеті – адам құқықтарын қорғау болуы тиіс. Қоғам мен мемлекеттің өзара байланысы, өзара тәуелділігі мемлекет заңдарында көрсетілген құқықтар мен міндеттер арқылы жүзеге асады. Қазіргі кезде құқықтық мемлекет тұжырымдамасы адам құқықтарымен тығыз байланыста қарастырылады және адамның жеке, азаматтық, саяси және экономикалық құқықтары мен бостандықтарының қорғалуын білдіреді. Қорытындылау: Құқықтық мемлекет – ең алдымен, құқықтық мемлекет идеялары іске ас¬қан конституциялық мемлекет. Конституциялық құрылымның негізгі қағидаттары, қоғам дамуының маңызды бағыттары, оның басты идеялары конституциялық деңгейде бекітіледі. Конституция құқықтық жүйенің орталығы болып табылады. Соның негізінде құқықтық мемлекеттегі заңдылық тетіктері қалыптасады.Мемлекет- саяси жүйеде шешуші рөл атқарады, өйткені оның өзіне тән ерекше белгілері болады. Біріншіден, қоғамды интеграциялауға қабілетінің болуы, бұл қабілет қоғамда болатын әлеуметтік өзгешеліктерге, мүдделер тартысы дегенге қарамастан өз ықпалымен әсер етеді. Екіншіден, мемлекет- билік органы. Ол белсенді түрде қоғамдық қатынастарды ұйымдастыру ережелерін белгіленген нормаларды сақтағаны немесе бұзғаны үшін санкцияларды, көтермелеу мен жаза қолдануларды жүзеге асырады. Үшіншіден, қоғамда оның құқықтық шығармашылық қызметі болады. Төртіншіден, мемлекеттік биліктің көпшілікке тәндігі, жалпылық істерді басқарудың кәсібилендірілуі, мемлекеттік органдарға, олардың қызметкерлеріне өкілеттіктерді ерікті немесе еріксіз беру, басқа адамдарға сол өкілеттіктерді басқаруға беру. Бесіншіден, саяси кеңістік шегінің ерекшелігі мен оның айқындылығы.Мемлекеттің географиялық шегі болады. Оның билігі жүретін аумағы, өзінің азаматтарын мемлекет мүшелерін қамтитын заңдық ықпалы болады. Осы заңдық ықпал бойынша мемлекет алдында әлгі мүшелерінің заң бекіткен міндеттері, құқықтары болады, олар алым-салықтар төлейді және тағы сондайлар. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Әлеуметтану және саясаттану бойынша / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2006. - 569 б. ISBN 9965-808-89-9 ↑ Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3 Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7 ↑ Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007 жүктеу/скачать 121.41 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2