Реферат тақырып : Анатомиялық терминдер құрылымы. Меңгеру және қиысу әдістерімен құрастырылған термин тіркестері
жүктеу/скачать 124 Kb.
|
| Фармацевтикалық терминология – фармацияда қолданылатын терминология – ауруларды диагностикалау, алдын алу және емдеу үшін қолданылатын дәрілік заттарды зерттеуге, өндіруге, сақтауға және беруге арналған ғылыми білімнің бір саласы. Фармацевтикалық терминология да негізінен грек және латын сөздерін немесе олардың бөліктерін пайдаланады, олардан жаңа терминдер мен атаулар жасанды түрде жасалады. Дәрілік заттардың атаулары стандартты латын және грек сөздерінің элементтерінен жасалған, бұл препараттың әрекет ету принципін, оның химиялық құрамын, негізгі компоненттерін және т.б. атауда қолданылады.
Анатомия (anatomia), гистология (histologia), эмбриология (embryologia) және цитология (cytologia) пәндері адам және жануар организміндегі жасушалар, ұлпалар, ағзалар, анатомиялық құрылыстары, қызметі, дамуын зерделейтін, оқытатын негізгі ғылымдар болып табылады. Жалпы қазіргі заманда анатомиялық терминдерді тек зерделеу емес, оның тілін білуді қажет етеді. Сондықтан латын тілін қоса оқи отырып, барлық ағзалардың атауларын жатқа саралап, арнайы тіл негізін меңгеруге көмектеседі. Жұмысымның мақсаты: Біз, ветеринария саласында жануар ағзасының анатомиялық құрылыс ерекшеліктерін оқығаннан кейін, ондағы анатомиялық мүшелерінің барлығы дерлік латын тілінен аударылып, тұтастай латын тілімен тығыз байланысты қылып берілген. Сол себептен, латын тілі және медициналық терминология негіздері сөздер үшін жаңа пән. Латын тіліндегі атаулардың сөздік құрамы, айтылуы мен жазылуы да дәрі-дәрмектің құрамы, дайындауәдісі, түрлі анатомиялық мүшелердің атаулары туралы деректер білдіреді. Сондықтан алдымен оның мақсатын, жалпы көлемі мен мазмұнын, неліктен латын тілі жүздеген жылдар бойы медицина мен биологияның ғылыми тілінде қолданылатынын анықтап алған жөн. 1. Анатомиялық терминдердің латын тілінде дәріптелуі. Ғылымның, техника мен өндірістің қай саласында болмасын, арнайы лексиканы немесе терминологияны дұрыс түсініп, қолдана білуі қажет. Әуелі термин сөзіне назар аударайық. Терминнің негізгі қызметі, (лат. terminus шек, шекара) ғылыми түсінікті дәл білдіруде, атауда. Термин бір сөзден (ауру, флюорография) және сөз тіркесінен (желке сүйегі, гипертониялық ауру санитарлық өңдеу) тұрады. Терминдердің әдеби тілмен айырмашылығы ғылыми- техникалық ұғымды білдіреді. Сол себептен қазіргі таңда ветеринария мен медицина ғылымдарының салаларында латын тілі халықаралық терминология ретінде кеңінен пайдаланылуда, алтерминдік сөздік ретінде латын тілі ерекше роль атқарып келеді. Дегенмен Д.А. Жданов: Бұл ғылым тарихында бірінші рет халықаралық дәрежеде ресми түрде мойындалған латын анатомиялық терминдерінің тізімі. Өйткені ғылымның әр түрлі салаларында латын тілі бұрынғыдай халықаралық тіл болып қала береді. Сөз жоқ, кеңес анатомдарының жақынарадағы міндеті ұлттық анатомиялық терминологияны құрастыру болып табылады. Бұл салада Н.А. Шейн, Н.М. Максимович-Амбодик, Е.О.Мухин, Г.А. Загорский, Н.И. Дьяконов, Н.А. Карузин және басқа орыс ғалымдары көп еңбек еткен деп жазды. Орыс анатомиялық номенклатурасын жасаудың негізгі қағидалары Халықаралық анатомиялық номенклатура деген кітаптардың (1980, 1986) алғы сөздерінде баяндалған. Бұл қағидалар қазақ анатомиялық терминдерін кұру кезінде негізге алынған. Бұлар: 1. Орыс анатомиялық терминдері мағынасы бойынша мүмкіндігінше ресми латын терминдеріне жақын болуы керек. Сондықтан терминдерді сөзбе-сөз аударып, анатомия лық құрылымдардың мәнін бұрмалауға жол беруге болмайды. 2. Эпонимикалық терминдер, яғни ғалымдардың есімдерімен аталған анатомиялық құрылымдар аттары, клиникалық терминдердің негізі ретінде қалыптасып кеткен жағдайда ғана орыс анатомиялық номенклатурасында синонимдер ретінде сақталады (мысалы, Гайморқуысы- Гайморит, Евстахийтүтігі - евстахит жәнет.б.). 3. Шет тілден алынған, халықаралық ресми терминдерге сәйкес келетін және медицинада кеңінен пайдаланатын кірме сөздердің де (медиалді, латералді, миокард, ганглии жәнет.б.) қолданылуына жол берілуі керек. 4. Шет тілдік терминдердің орыс тілінде қолданылатын қанағаттанарлық және қолайлы эквиваленттері жоқ болса, олардың орысша транскрипциясы пайдаланылуы керек (мысалы, гипокамп, таламус, гипоталамус т.б.). Сонымен қатар, егер шет тіл терминдері орыс тіліндегі транскрипциясын қолданған дұрыс. 5. Мүмкіндігінше белгілі бір латын сөзін аударғанда, оның орысша бірнеше эквиваленттері болмауына тырысу керек. Көптеген ғылым салаларында және оның ішіндегі анатомия пәніндегі ғылыми ойдың біртіндеп дамуына орай, анатомиялық терминология да біртіндеп, баяу және кейде ретсіз түрде дамып, құрастырылды, сол себепті де ол жан-жақты бола алмады. Біз жамбас астауы қуысындағы вегетативті нерв жүйесін (симпатикалық, парасимпатикалық бөлім өрімдерін) арнаулы мақсатпен тексергенде (А.Рақышев, кандидаттық диссертация, Қарағанды, 1960), ондағы атау-терминдердің әртүрлі аталып бір жүйеге келмегендігін көрсеткен едік. Мәселен, латын тіліндегі "n.epigens:n.pelvicis.n.splanchnicu s saralis "деген терминдер бір ғана мәні бар нерв талшықтарын әр түрлі атайды. Біз ең алғаш оларды "n.n.splanchnici pelvini" деп атауды ұсынған еді. Бұл ұсыныс тек 1980 жылы ғана іске асганын көруге болады. Анатомиялық терминдерді жасауда әр елдің өз дәстүрлері пайдаланылды, сондықтан да, кейбір мүшелер әр жерде әр түрлі аталып жүрді. Көптеген анатомиялық құрылымдар, соларды алғаш рет зерттеген ғалымдардың есімдерімен аталды. Халықаралық анатомиялық номенклатураны құрудың жауапты редакторы, белгілі кеңес анатомы С.С.Михайлов (1987): "қазір орыс анатомия номенклатурасын жасау кезеңінде транскрипция және транслитерация әдісін пайдаланбау мүмкін емес. Тіл дамытудағы мүмкін жолдарының бірі осы тәсілдер" - деп жазды. Ал В.Даль өзінің атақты сөздігін Тірі ұлы орыс тілінің түсіндірме сөздігі деп кездейсоқ атамағанын ескертеді де: "Тіл әрқашан да дами береді, ол шындығында да тірі" - деп есептейді. Орыс анатомиялық номенклатурасында латын терминдерінің орысша баламалары бола тұра, латыңданған түрін жиі беру кездеседі: Diafragma - грудобрюшная переграда - диафрагма; Trachea - дыха- тельное горло — кеңірдек. Қорытынды Адам ағзасындағы әрбір мүшенің аты бар. Мұны бәрі біледі, бірақ дәрігерлерден басқасы, кез-келген шұңқырдың, дөңестің, ойықтың немесе ойықтың да «лақап аттары» бар екенін біледі. Саяхаттың басында анатомия «мен көретінім ән айтамын» циклінің сипаттамалық ғылымы болды, сондықтан дәрігерлер қолына түскен әрбір компонентті жаңа атаумен атады. Тарихи тұрғыдан кәсіби медициналық ортада қарым-қатынас үшін таңдалған тіл латын тіліне айналған. Неліктен бұл орын алғанын түсіндірудің қажеті жоқ, бірақ оның ғылыми әлемде неге ұзаққа созылғаны тіпті медициналық ортаның «озық пайдаланушылары» үшін де жұмбақ. Әдеттен тыс шығар. жүктеу/скачать 124 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|