Реферат такырыбы: Кальций туралы түсінік Орындаған: Құрманғазиева Бақытгуль Тексерген: Нұртаева М. А 2023 жыл Мазмұны
жүктеу/скачать 32.93 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- тамақ пен материалдарды салқындату және консервілеу.
| Негізгі бөлім
Азот қышқылы, HNO3 — тұншықтырғыш, иісі бар, түссіз, сұйық зат. Таза күйінде тығыздық 1,51 г/см3. Ол — 42oС-та мөлдір кристалға айналып қатады. Ауада су буымен майда тамшылар түзеп “түтіндейді”. Азот қышқылы жарық әсерінен біртіндеп ыдырайды: 4HNO3=4NO2+O2+2H2O. Бөлініп шыққан азоттың қос тотығы қышқылда еріп, оны қоңыр түске бояйды. Азот қышқылы аса өткір қышқыл, қуаты жоғары тотықтырғыш. Сұйытылған ерітіндісінде ол толық Н+ және NO3— иондарына ыдырайды. Көптеген металл еместер азот қышқылында өзіне тиісті қышқылдар түзгенше тотығады. Мысалы: күкірт азот қышқылмен қосып қайнатқан кезде күкірт қышқылына айналады. Азот қышқылы алтын, платина, тантал, родий, иридийден басқа металдардың бәрімен әрекеттесіп, олардың нитраттарын немесе оксидтерін түзеді. 1 көлем азот және 3-4 көлем тұз қышқылынан тұратын қоспа “патша арағы” деп аталады. “Патша арағы” азот қышқылымен әрекеттеспейтін металдардың кейбіреуін, соның ішінде алтын мен платинаны да ерітеді. Азот қышқылы азот тыңайтқыштарын, қопарылғыш заттар, бояулар тағы басқа заттар алу үшін қолданылады. Азот қышқылының тұздары — нитраттар да суда жақсы ериді. Өндірісте азот қышқылын аммиакты оттегінің қатысуымен толықтыру арқылы алады. Азоттың негізгі қасиеті оның иіссіз және инертті қасиеті болып табылады. Бөлме температурасында және қалыпты қысым жағдайында азот түссіз және дәмсіз газ болып табылады. Бұл реактивтіліктің болмауы оны көптеген өнеркәсіптік қолданбаларда құнды етеді, мысалы тамақ пен материалдарды салқындату және консервілеу. Азот жер бетіндегі тіршілік үшін өте маңызды болғанымен, атмосфералық азот газ тәріздес күйінде тірі организмдермен тікелей қолданыла алмайды. Тірі тіршілік иелері бұл элементтің артықшылығын пайдалану үшін алдымен оны еритін және сіңетін азотты қосылыстарға айналдыру керек. Бұл бактериялар мен өсімдіктердің белгілі бір түрлері атмосфералық азотты нитраттар мен ақуыздар сияқты пайдалы формаларға айналдыра алатын азотты бекіту сияқты процестердің арқасында болады. Өнеркәсіптік терминдерде сұйық азот әртүрлі салқындату қолданбаларында қолданылады, мысалы биологиялық үлгілерді және ыстыққа сезімтал материалдарды криоконсервациялау. Сонымен қатар, азот көптеген химиялық заттарды, соның ішінде ауылшаруашылық өнімділігін арттыру үшін маңызды тыңайтқыштарды өндірудегі негізгі компонент болып табылады. Фосфор (латын Phosphorus), P – элементтердің периодтық жүйесінің V тобындағы химиялық элемент, ат.н. 15, ат.м. 30,97 Бірнеше түрі бар: ақ Ф. – тығыздығы 1,828 г/см3; балқу t – 44,14°С; қызыл Ф. – тығыздығы 2,31 г/см3; балқу t – 593°С. Химиялық элементтердің периодтық жүйесінде фосфор III периодта, V топтың негізгі топшасында орналасқан. Салыстырмалы атомдық массасы 31, реттік нөмірі (ядро заряды) 15. Табиғатта кездесуі. Табиғатта фосфор тау жыныстары мен минералдарда қосылыс түрінде кездеседі. Мысалы, фосфорит және апатитте кальций фосфаты Са3(Р04)2 түрінде болады. Қазақстанда Жамбыл облысындағы Қаратау маңында фосфорит кенінің мол қоры бар екені 1935 жылдан белгілі. Қазір Қаратау бассейні негізінде "Жаңатас байыту комбинаты" жұмыс істейді. Ақтөбе облысында фосфорит кен орнын (Шилісай, т.б.) игеру жоспарланып отыр. Осы кен орындары негізінде фосфорды өңдейтін зауыттар Таразда, Шымкентте және Актөбеде бар. Азот тәрізді фосфор да өсімдік пен жануар нәруызының негізгі құрам бөлігі. Фосфор өсімдіктердің дәнінде, жануарлардың сүтінде, қанда, ми мен жүйке ұлпаларында кездеседі. Мысалы, ересек адамдардың сүйегінде 600 г, ет ұлпасында 56 г, жүйке жүйесінде 5 г-ға дейін фосфор болады. Барлық сүтқоректілердің сүйегі құрамында фосфор Са3(Р04)2 немесе ЗСа3(Р04)2СаС03Н20 түрінде болады. Осындай фосфаттар сүтқоректілер қаңқасына беріктік қасиет береді. Жануарлар мен адамдар фосфорды өсімдік арқылы қабылдайды. Фосфор қосылыстары тіршіліктегі барлық зат алмасу процестеріне қатысады. Физикалық қасиеттері Фосфор элементі жай зат ретінде бірнеше аллотропиялық түр өзгерісін түзеді. Оның маңыздылары — ақ және қызыл фосфор. Ақ фосфор улы жөне тез тұтанатын болғандықтан аса ұқыптылықты қажет етеді. Оның буымен демалуға болмайды. Ақ фосфорды шыны ыдыста, су астында, сыртынан құм салынған металл банкаға орналастырып сақтайды. Ақ фосфор ауасыз кеңістікте қыздырғанда қызыл фосфорға, ал жоғары қысымда к,қара фосфорға айналады. Қара фосфор аз кездеседі (20-сурет). 6-кестеде ақ жөне қызыл фосфордың қасиеттері салыстырмалы түрде берілген. Қолданылуы Қызыл фосфор сіріңке өндірісінде, пиротехникада және фосфор қышқылын алуға пайдаланылады. Фосфор ауыл шаруашылық зиянкестерімен күресу үшін қажет улы химикаттар алу үшін қолданылады. Фосфордың ақ және қызыл түр өзгерісі бар. Ақ фосфор химиялық белсенді болып келеді. Сондықтан ақ фосфорды қараңғыда су астында сақтайды. Ақ фосфорды ауасыз ортада қыздырса, қызыл фосфор алынады. Қызыл фосфор сіріңке өндіруде, пиротехникада қолданылады. Фосфор жай және күрделі заттармен әрекеттеседі. Қазақстанда фосфор шикізатының қоры Жамбыл (Қаратау) және Ақтөбе (Шилісай) облыстарында бар. Фосфор сіріңке және улы химикаттар өндірісінде пайдаланылады. жүктеу/скачать 32.93 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|