МАТЕМАТИКАНЫ ОҚЫТУ БАРЫСЫНДА БАҚЫЛАУДЫҢ ТҤРЛЕРІ

279 
Әдетте мҧғалім бір немесе бірнеше оқушыдан ғана сабақ сҧрайды, ал осы 
уақытта қалған оқушылар ӛздерін қандай да бір қызметпен айналыспайды, бос 
отырады. Олар тағатсыздана кҥтумен уақыттарын, кҥш-жігерлерін текке 
жҧмсайды. Осындай ортада оқушының ӛзінің білімге қҧмарлығын, 
бастамашылдығын кӛрсете алмайтындығы заңдылық. Осы мақсатта қазіргі 
білім жҥйесі, жаңашылдық әдіс-тәсілдерді қолдану барысында оқушыларға 
сапалы білім беруді кӛздейді [1].
Математиканы оқытуда бақылау әдісі, оның кезеңдері, негізгі 
сипаттамасы, тҥрлерін қарастыратын болсақ: 
Бақылау әдісі деп – зерттеу барысында бақылаушының болып жатқан 
оқиғаларды ағымдық процесіне қарай тікелей тіркеп отыру әдісін айтамыз. 
Бақылау әдісінің ерекшелігі: зерттеу объектісін тікелей ӛз кӛзімен кӛріп, 
қҧлағымен есту арқылы мағлҧмат жинау, мәліметтерді сҧралушының еркіне 
қарамай алуына мҥмкіндіктер беру, зерттеуші мен объектінің арасында тікелей 
байланыстың болуы арқылы шапшаң ақпараттар алып тҧру мҥмкіндігі.
Бақылау бақыланушының тҥрлі жағдайлардағы іс-әрекеттерін, мінез-
қҧлқын дәл және кеңірек ҧғынуға, олардың болып жатқан оқиғаларға 
реакциялары мәнін тҥсінуге кӛмектеседі.
Бақылаудың тҥрлері: 
Жеке бақылау – зерттеушінің зерттеу объектісін ӛзінше жеке бақылауы; 
Топтық бақылау – зерттеу объектісін бақылауға қҧрылған арнайы топ; 
Іштей бақылау – зерттеушінің зерттеу объектісіне қатысу арқылы мәлімет 
жинауы; 
Сырттай бақылау – зерттеушінің зерттеу объектісіне араласпай сыртынан 
бақылауы; 
Табиғи бақылау – табиғи ортада, табиғи жағдайларда жҥргізілетін зерттеу; 
Зертханалық бақылау – арнайы қҧрылған, жасанды жағдайдағы бақылау. 
Бақылау процесінде оқушылардың алған білімді игеруі және оны баянды 
етуі бойынша оқу жҧмысының сапасы туралы толық хабар алуы ӛте қажет. 
Осыған байланысты бақылаудың бірнеше тҥрлерін атауға болады. Олар 
тақырыптық бақылау, ағымдық бақылау, қорытынды бақылау, емтихан немесе 
сынақ бақылаулары болып бӛлінеді. 
Бақылау – кең кӛлемде бір нәрсені тексеру деген мағынаны білдіреді. 
Бақылау оқыту процесінде оқушылардың оқу әрекетіне басшылық жасау 
қызметін атқарады, олардың творчестволық кҥші мен қабілетінің дамуына 
ықпал етеді. 
Бақылаудың білім беру қызметі негізінде оқушылар жаңа білімдерді 
қабылдайды, бҧрын алған білімдерін толықтырып, жетілдіріп, белгілі бір 
жҥйеге келтіреді. 
Оқыту процесінде бақылаудың фронтальдық, топтық және дербес 
формалары қалыптасқан. Оның тиімділігі – мҧғалімінің оларды дҧрыс 
ҧйымдастыруна байланысты. 
Фронтальдық (жаппай) бақылау жағдайында барлық оқушыларға 
сҧрақтар немесе мазмҧны бірдей тапсырмалар беріледі. Оларды орындау 
барысында оқушылар арасында ынтымақтастық, жолдастық, махаббат сезім 

280 
пайда болады, бір біріне сҧрақтар қойып, жауаптарын толдықтырады, 
орындалған жҧмыстарды ӛзара тексеріп, іске асырады. Демек, бірігу іс 
әрекетінде әлеуметтік қҧнды мотивтер қалыптасады. 
Топтық бақылауда белгілі оқушылар тобы сабақ барысында мҧғалімнен 
тапсырмалар алып орындайды. Кейде, кейбір оқушылар тҥрлі себептерге 
байланысты (сабақ жіберу, нашар ҥлгеру, ауру т.б.), қосымша кӛмекті қажет 
етулері мҥмкін. Сондықтан, олардың жҧмысын ерекше еске алған жӛн. 
Бақылаудың дербес формасы әрбір оқушының білімін, іскерлігін және 
дағдысын терең, жан–жақты анықтауға мҥмкіндік береді. Дербес бақылау 
бағдарламалап және дифференциялы оқыту барысында жақсы нәтиже береді. 
Дербес бақылауда оқушылар жауабының логикалық бірізділігі, олар ӛз 
пікірлерін қалай байымдайды, қалай дәлелдейді, міне, осы мәселелерге аса 
кӛңіл аудару керек. 
Оқыту процесінде оқушылардың ӛзін–ӛзі бақылауы ӛте қажет. Ӛзін–ӛзі 
бақылау, олардың оқу бағдарламасы материалы мен игерген іскерлігі және 
дағдысының беріктігі жайлы ақпарат алуын қамтамасыз етеді. Ӛзін–ӛзі тексеру 
арқылы оқушылардың алған біліміне сенімі артады, орындаған жаттығу, есеп 
шығару және тәжірибе жҧмыстарының нәтижесін бағалайды [2]. 
Мҧғалімнің сабақтар жҥйесінде оны дҧрыс ҧйымдастыра білуі, кӛптеген 
жағдайда оқу-тәрбие процесінің табысты болуының оң кепілі. Ол ҥшін, мҧғалім 
оқушының оқу материалын меңгеру дәрежесін, сапасы мен кӛлемін ҥнемі 
анықтап отыруы тиіс. Бҧл бағытта оқушылардың, сабақтар жҥйесінде білім, 
білік, дағдыларын есепке алу, бақылау және бағалаудың маңызы ерекше. 
Бақылаудың кӛмегімен теориялық білімді меңгерудегі сапа, біліктілік пен 
дағдының қалыптасу дәрежесін анықтайды.
Сабақ барысында математикалық білімдерін бақылау ҥшін сын 
тҧрғысынан ойлау әдісін қолданған тиімді. 
Сын тҧрғысынан ойлау
бақылау, тәжірибе, толғану және ой жҥгірту нәтижесінде алынған 
ақпаратты ҧғыну, бағалау, талдау және синтездеуде қолданылатын әдіс болып 
табылады, сонымен қатар ол әрекет жасауға негіз, тҥрткі болуы да мҥмкін. Сын 
тҧрғысынан ойлау кӛбінесе бір нәрсені елестетуге, баламалы шешімдерді 
қабылдауға, ойлау және іс-әрекеттің жаңа немесе тҥрлендірілген тәсілдерін 
енгізуге дайын болуды кӛздейді, ол ҧйымдастырылған қоғамдық әрекеттерге 
бейілділік пен басқаларды сын тҧрғысынан ойлауға баулуды білдіреді.
Бастапқы деңгейде сын тҧрғысынан ойлау ҥдерісі: 
• қажетті ақпараттар жинауды;
• дәлелдерді сын тҧрғысынан талдау мен бағалауды;
• кепілдендірілген шешімдер мен жинақталған қорытындылар;
• ауқымды тәжірибе негізінде болжамдар мен ҧсыныстарды қайта 
қарауды кӛздейді. 
Тӛменде балаларға сынып тапсырмаларын ойдағыдай орындау ҥшін 
қажетті әрекеттер реті мен дағдылар келтірілген: 

281 
1. Кӛру немесе есту арқылы алынған ақпаратты ӛңдеу, сондай-ақ 
бастапқы дереккӛздерді зерделеу кезінде алынған деректерді, жауап алу немесе 
сауалнама барысында жиналған деректерді немесе оқулықтар, энциклопедиялар 
немесе веб- сайттар сияқты екінші дереккӛздерден жиналған ақпаратты ӛңдеу. 
2. Зерттеу жҥргізуге арналған дәлелдемелерді немесе зерттеу нәтижесінде 
алынған дәлелдердің негізін қҧрайтын дәлелдемелерді жҥйелейтін тҥйінді 
мәселелер, болжамдар мен гипотезаларды тҥсіну.
3. Осы тҥйінді мәселелер мен қолда бар дәлелдемелердің бір-біріне 
сәйкес келуін және ҥндесуін талдау. 
4. Жекелеген факторлар немесе тҥрлі дербес бағалар мен болжамдар 
арасындағы ҧқсастықтар мен айырмашылықтарды анықтау. 
5. Дәлелдерді немесе бірқатар идеяларды дайындау ҥшін тҥрлі ақпарат 
кӛздерін жҥйелеу. Сіздің идеяңызды қалыптастыратын және қолдайтын тҥрлі 
дереккӛздер арасында байланыс жҥргізіңіз.
6. Сіздің зерттеуге қатысты дәлелдемелердің шынайылығы мен 
дәлелділігін және дәлелдемелер сіздің болжамдарыңызбен, туындаған 
идеяларыңызбен қаншалықты сәйкес келетінін бағалау.
7. Зерттеу негізінде жатқан сҧрақтардың жауабына тҥсініктеме беру 
кезінде зерттеу барысында алған білімін қолдану. 
8. Зерттеу қорытындылары мен нәтижелерін дәлелдеу және негіздеу. 
Белсенді оқыту мен оқу әдістерін қолдану ҥдерісінде оқушылардың сын 
тҧрғысынан ойлауын дамытқысы келетін мҧғалімдер арасында оқу 
мақсаттарын жіктеудегі Блум таксономиясы ең маңызды жҧмыстардың бірі 
болып табылады. 
Қорыта келе қазіргі оқыту ҥрдісіне жаңа педагогикалық технологиялар кеңінен 
енуде. Оқушыны пәнге қызықтырумен қатар, саналы ойлауға тәрбиелейтін, 
қоғамдық кӛзқарастарын қалыптастыра алатын, ӛзіндік пікірі бар, қоғамдағы болып 
жатқан тҥрлі қарама-қайшылықтарды тҥсіне білетін, еркін сӛйлеп, ӛз пікірін ашық 
айта алатын ойлы ҧрпақ тәрбиелеуде сабақтың маңызы зор. 
Әр мҧғалім оқушыға кӛпқырлы сабақ беретін болған соң, қазіргі 
жаhандану саясатына сәйкес жаңа технологияны ӛз ыңғайына, пәніне лайықтап 
пайдалануы тиіс. Мҧғалім шеберлігі – ізденіс нәтижесі.
Сондықтан, орыстың ҧлы педагог-ғалымы К.Д.Ушинскийдің ―Мҧғалім — 
ӛзінің білімін ҥздіксіз кӛтеріп отырғанда ғана мҧғалім, оқуды, ізденуді 
тоқтатысымен оның мҧғалімдігі де жойылады‖ – деген.
Сабақты тартымды ӛткізіп, оқушылардың қызығушылығын арттыру ҥшін 
әр сабағымызды тҥрлендіріп отыру шарт. Ол ҥшін тек бір технологиямен 
шектеліп қалмай, әртҥрлі технологияның элементтерін пайдалану қажет. 

жүктеу/скачать 5.34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: