С. А. Козлова, Т. А. Куликова

128 
Тәрбиеші балалармен әдептік әңгемелерді ұйымдастырады. 
Әңгімелерді әр түрлерде өткізуге болады – жеке, 5-6 адамдық 
топпен немесе тұтастық. Әдептік әңгімелердің мазмұны болып 
топта 
балалардың 
арасындағы 
пайда 
болған 
қарым-
қатынастары, көркемдік шығармалардың өнегесі немесе 
бейнелеу құралы болу мүмкін. 
Әрбір әдепті әңгімеге біртұтас талаптар қойылады: 
балалардың өмірлік тәжжірибеге сүйеніштері; жасқа сәйкестігі 
және жастан жасқа мақсаттарды қиындату; талқыланған 
жағдайлардың 
нақтылығы; 
таңдау 
және 
қайшылық 
жағдайлардың бар болуы; келесі әрекетпен және мінез-құлқы 
тәжірибемен байланысы; топтағы нақты балаларға қатысты 
мәселелерді талқылағанда ырғақ пен қаіпсіздікті сақтау; 
асықпау, қорытындылар мен жалпылаулармен көмектесу, 
оларды өз бетімен істеуге үйрету. 
Князева Л.П. жұмыстарында («Этические беседы в детском 
саду». — Пермь, 1972) и А. М. Виноградовой («Воспитание 
нравственных чувств у старших дошкольников». — М., 1989) 
әдептілік әңгімелерді өткізудің әдісі ашылған. Осылайша, 
балалар бір өнегесі бар («Үйшік», «Қолғап») әртүрлі ертегілерді 
талқылайды немесе ұқсас жағдайлардағы кейіпкерлердің мінез-
құлқыларын салыстырады, әртүрлі әдебиеттік шығармалар 
негізінде қарым-қатынас ережелерін өзбетінше шығарады. 
Әдептілік әңгімелердің тақырыбы мақалдар, мәтелдер бола 
алады («Тәтті өтіріктен, ащы шындық жақсы», «Туған анасынан, 
жарқын досы жоқ» және т.б. мақалдар нені білдіреді?). 
Әдептілік әңгімені өткізу түрі мен жері әртүрлі болу мүмкін. 
Балалар үстел басында отырғанда, топтың үй-жайында дәстүрлі 
түрде оны өткізуге болады. Әңгімелесуде бір уақытта барлық 
балалар немесе 5-6 адам қатыса алады.
Әңгімеде көрнекті материалды қолдануға болады. Мысалы, 
балалар сүреттерді қарайды және оларды тәрбиеші ұсынған 
негіздер бойынша жіктейді (жақсы және жаман әрекеттер 
суреттері салынған суреттерге жайып қойындар; сәби дұрыс 
шешімді тапқан суреттерді алып қойындар; екі үлкен суреттерге 
қараңыздар, сонан соң сіздердің үстел үстіндегілерге және 
өнегеңіз 
бойынша, 
кейіпкердің 
мінез-құлқы 
бойынша, 
кейіпкерлер сезімдерін білдіру түрі бойынша сіздің суретіңізге 
көбірек байланысты суретке жақындаңыз). 
Әдептілік әңгіменің түрін және оны өткізу орның таңдау 

129 
оның тақырыбына, балалардың жасына және олардың өнегелік 
даму деңгейіне байланысты. Бірақ та тәрбиеші әңгімені әрқашан 
да шынды әңгімедей құрастырады, яғни балаларға сұрақтар, 
балалардың тәрбиешіге сұрақтар және бір-бірлеріне сұрақтар. 
Ол, талқылауды жүргізуге, балаларды ой қорытынды 
құрастыруды үйретеді, селқос түрде қабылдау мен есте сақтау 
емес, пікірлесуге мүмкіндік береді. Әдептілік әңгіме үш 
бөліктерден тұру мүмкін: бастапқыда балалар қысқа әңгіме 
тыңдайды, немесе фильм көреді, әлде оқиғаны көрсетеді, содан 
соң өнеге талқыланады және ақыр соныңда ерекше жаттығу 
сабағы өткізіледі: балалар сезімдерді білдіретін сөздермен 
жаттығады, моральдық мінез-құлқы тәсілдерін басып алады. 
Тәрбиешінің 
педагогикалық 
шеберлігі 
балалардың 
танымдылық және эмоциялық белсенділігін ең көп дәрежеде 
жандандыру икемділігінде көрінеді, ұсынылған жағдайларды 
шешуін іздестіруде олардың тәуелсізділігі, әртүрлі құралдар мен 
әдістерді байланыстыру. 
Әдептілік әңгімелер қажеттілігі бойынша жүргізіледі. 
Балалар сол немесе басқа моральдық сұрақты талқылауға 
әрқашанда қажеттілікті сезу және мәселелерді әділетті шешуге 
мүмкін болатыны маңызды.
Мектепалды 
үлкен 
жаста 
баламен 
моральдық 
құндылықтарды сезінуге көп назар аударылуына қарамастан, 
тәртіп тәжірибесі, жаттығулар педагогикалық жұмыстын 
маңызды бөлігі болып қалады. Тәрбиеші, балалар бір-бірлеріне, 
табиғатқа, ересектерге адамгершілік қатынасқа тұрақты жаттығу 
мүмкіндіктерін ойлайды. Балалардың өмірі ұқсас жағдайлармен 
толық болу керек (бір-бірлеріне сыйлықтарды дайындау, 
ауруларға қамқор болу, жануарларды күту). Тәрбиеші апатты 
пайда болатын уақиғаларды ғана емес, дегенмен арнайы 
жағдайларды ұйымдастырады, оларды әртүрлі әрекеттерге 
енгізу арқылы: ойын, еңбек, бағдарламаның барлық бөлімдер 
бойынша 
сабақтар. 
Осы 
кезеңде 
«қайғылар-әрекеттер» 
қалыптастыру бойынша жұмыс басты болады. Сондықтан, 
балаларды адамгершілік тәртіп әдістерге және дұрыс сезімдерді 
білдірудің ауызша түрлеріне үйрету жалғасады. 
Балаларда, маңызды шарты және бір мезгілде адамгершілік 
тәрбиелеу әдісі, әлеуметтік эмоциясын мен адамгершілік 
сезімдерін дамыту, тәрбиешінің үлгісі болады. Тәрбиеші 
балаларды өз уйаымдарымен еліктіре алмаса, өз сезімдерімен 

130 
жұқтыра алмаса – жаман тәрбиеші. Жамандықтан ештене жоқ, 
егер оқытушы жақсылық не екен егжей-тегжей талдаса, сол 
немесе басқа жағдайда қалай жасау керектігі, балаларға 
арналған әрекетке, оқиғаға, шындыққа өз жеке қатысын жарық 
және түсінікті көрсетпеу. Адамгершілік әрекет туралы ұзақ 
және «дұрыс» сөйлесуге болады: «Балалар, мен Мишаның 
жақсы әрекеті туралы айтқым келеді – ол кішкентай Алешаға 
арықты өтуге көмектесті. Ол жақсы әрекет, олай жақсы балалар 
әрқашанда әрекет жасайды». Барлығы шын болып көрінеді: 
Мишаны да мадақтады, жақсы әрекеттер туралы мектепалды 
балаларда ойларды бекітті. Осы жерде жолдастың әрекетің 
қайталайтын аз табылар. Әрі кетсе, балалар оны еске алар. 
Егерде тәрбиеші өзінің таңғалуын айтса жеткілікті болар ма еді: 
«Миша, сен қандай азаматсың, мен сенімен жабайы сүйсіндім. 
Алеша арықты өтуге қорқатының сен қалай байқап қалдын?» 
Осы кезенге арналған тәжірибенің қателігі адамгершілік 
тәрбие механизмнің осындай компоненттеріне, мотив пен 
сезімдерге, тәрбиешінің салақтығы болады. Шамасы үлкен 
жаста өнегелік мотивтер белсенді дамиды, әлеуметтік сезімдер 
қалыптасады. Бала неге қатынасқысы келмейді, замандастардың 
біреуіне қарағанда неге ол әрқашанда ұқыпты және жұмсақ, ал 
басқаларға мүлдем ондай емес? 
Осылайша, айналасындағы адамдарға және табиғатқа 
мектепалды 
балаларда 
адамгершілік 
қарым-қатынасты 
тәрбиелеуге бағытталған жүйелі түрдегі жұмыста балаларда 
адамгершілік қасиеті ретінде гуманизм қалыптасады. Басқаша 
айтқанда, оның сапалы сипаты ретінде гуманизм тұлға 
құрамына кіреді. 
Адамгершілік сезімдерді және қарым-қатынастарды тәбиелеу 
– қиын және қарама-қайшы үрдіс екендігіне ерекше қөңіл аудару
қажет, бірге мазасыздану, бірге қуану, қызғанбау, жақсылықты
шынымен және қуана-қуана жасау икемділіктер тек мектепалды
жаста қалыптасады. Дәл мектепалды бала ашық, осындай
қарым-қатынасқа бейімделгені туралы тым болмаса да есте
сақтау керек. Ол өзі де сенгіш және солай басқаларға қарайды.
Уақыт өткен сайын өмірлік тәжірибе айналасындағы адамдарға
оның қатынасын сол қалыпта бекітеді, немесе өзгеруге мәжбүр
етеді.

жүктеу/скачать 4.62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: