С. А. Козлова, Т. А. Куликова

474 
 
Жетінші бөлім 
МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМНЫҢ 
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҮДЕРІСІ 
XXVII ТАРАУ 
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
 
ҮДЕРІСТІҢ
 
СИПАТТАМАСЫ 
 
Педагогикалық үдеріс педагогикада ересектер мен 
балалардың педагогикалық белсенділігі арасындағы мазмұнды 
және ұйымдасқан өзара іс-қимыл ретінде көрінеді (Б.Т. 
Лихачев). Бұл белгілі бір жүйе және оның компоненттерінің 
қатарына мұғалім мен тәрбиеші арасындағы қарым-қатынастың 
мазмұны, құралдары, әдістері, формалары жатады. «Үдеріс» сөзі 
жүйелі тәрбиемен білім берудің уақын көрсетеді, ал 
«педагогикалық» сөзі адамның (баланың) жеке басын дұрыс 
бағыттауға баса назар аударады. 
Педагогикалық үдерістің мақсаты, мазмұны, қызметі және 
нәтижесі бар. Оның орындаушылары өзара екі байланысты 
тәрбиелеуші және тәрбиеленуші тараптан тұрады. Сонымен 
қатар, педагогикалық үдеріс белсенділік жағдайында және әсер 
ететін адам мен бағытына өте тиімді. 
«Педагогикалық үдеріс» термині тар және кең мағынада 
қолданылады. Жалпы мағынада бұл жаһандық проблеманы 
шешуге бағытталған барлық жағдайлар, құралдар, әдістер және 
т.б. жиынтығы. Мысалы, мектепке дейінгі мекемедегі 
педагогикалық үдеріс мектепке дейінгі баланы кешенді 
тәрбиелеуге және дамытуға бағытталған. Педагогикалық үдеріс 
кең мағынада үлкен, маңызды, тапсырма және тұлғаны 
қалыптастыруда пайдаланылатын құрылымдар. 

475 
«Педагогикалық үдеріс» ұғымы тар мағынада оқытудың 
мазмұнын, оның құралдары, әдістерін, ұйымдық нысандарын 
неғұрлым нақты тапсырмада шоғырландыруды білдіреді. 
Сондай-ақ, педагогикалық үдеріс білім берудің моральдық, 
эстетикалық және басқа да аспектілерін шешуге: адалдықты, 
мәдени 
мінез-құлық 
дағдыларын, 
шығармашылықтың 
бастамаларын және тағы да басқа қасиеттерін дамытуға 
бағытталған. Сонымен, кең педагогикалық үдерісте бірнеше 
педагогикалық «мини-процестер» бірден жұмыс істей алады. 
Тар мәселені шешуге бағытталған педагогикалық үдеріс 
әрқашан жалпы педагогикалық үдерістің елеулі бірлігі болып 
табылады және белгілі бір жүйеге қарамастан, соңғы шеші 
кішкене 
бөлекпен 
байланысты. 
Мысалы, 
мінез-құлық 
мәдениетін тәрбиелеу үшін педагогикалық үдеріс әзірленіп, 
жүзеге асырылады. Мұғалімнің (көбінесе мұғалім-зерттеушінің) 
назары осы мәселені шешуге көмектесетін әдістерді, 
құралдарды, ұйымдастыру формаларын таңдауға аударады. Ол 
жеке тұлғаны тәрбиелеу мен дамытудың басқа міндеттерін 
шешу жолымен жүзеге асырылады. 
Мұның себебі педагогикалық үдеріс қоғам және жеке адамды 
бірлік ретінде қабылдайды. 
Тар мағынада педагогикалық үдеріс әсер ету компоненттерін 
шектеу тұрғысынан да қарастырылуы мүмкін. Мәселен, әр түрлі 
іс-әрекеттердің үйлесуі ретінде: ойындар, жұмыс, білім беру, 
спорт, белгілі бір мәселені шешуге бағытталған көркемдік іс-
шаралар. 
Кейбір 
айырмашылықтарға 
қарамастан, 
барлық 
педагогикалық процестерді дамыту үшін бірдей кезеңдерден 
өтеді: дайындық, негізгі, қорытынды (И.П.Подласый). 
Педагогикалық үдерісте бірінші дайындық кезеңі, мақсат, 
нақты 
тапсырмалар 
айқындалады, 
мәселенің 
жай-күйі 
айқындалады, үдерістің нәтижесі мен схемасы жоспарланып, 
негізгі міндеттерді, балалардың жасы мен тәрбиелеу 
тұжырымдамасын ескере отырып, әдістер болжанады (қазіргі 

476 
кезеңде бұл ұғым жеке тәрбиеші «Баланың құқықтарының 
декларациясы» 
бағдарламасын 
іске 
асыруды көздейтін 
бағдарланған көзқарас). 
Осылайша, 
тәрбиеші балаларды жұмысқа деген оң 
көзқарастарын қалыптастырып, тәрбиелеу маңызды деп 
есептейді. Бұл мақсат баланың жасына қарай анықталады. Содан 
кейін топтағы жұмысқа қатысуы зерттеледі, нақты балаларға 
арналған тапсырмалар қолданылады, әсер ету компоненттері 
таңдалады, қажетті нәтиже қалыптасады. Перспективалы жұмыс 
жоспарының дайындық кезеңі аяқталып, іс жүзінде жағдайдың 
нақтылануы және нәтижені болжау негізінде түзетіледі. 
Жоспардың екінші кезеңде педагогикалық үдерістің негізгі 
бөлігі жүзеге асырылады. Бұл кезеңде оқушы мен тәрбиеші 
арасындағы педагогикалық өзара әрекеттесу жүзеге асып, 
аралық нәтижелерді үнемі жедел бақылау жүргізіледі. 
Операциялық бақылау ауытқуларды, қателіктерді анықтауға 
және түзетуге қажетті толықтырулар мен өзгерістер енгізуге 
көмектеседі. Мұғалім қателіктерді талдап, нәтижесін жасырмай, 
оң нәтижелерге бұрмаламайды. Дегенмен, олардың себептерін 
анықтайды. Сондықтан осы саты негізгі білім беру және білім 
беру міндеттерінің шешілуіне тікелей байланысты. 
Бұл кезеңде үнемі қолдау мен кері байланысты ескеру 
маңызды және баланың әсерін де назардан тыс қалдырмау өте 
маңызды. 
Үшінші, қорытынды кезең нәтижелерді талдауға арналған. 
Талдау негізгі кезеңде де орын алды, бірақ бұл кеңде оң нәтиже 
алу себептері мен кемшіліктерді қалыптастырудың себептеріне 
толық талдау жасалды. Міндеттердің заңдылығы, таңдаған 
құралдардың, 
әдістерінің, 
ұйымдық 
формаларының 
жеткіліктілігі қарастырылады. Ең нәтижелі ұпай беретін 
идентификациясын анықтайды. 
Бұл жұмыс өте қажет. Бірақ онсыз мұғалім өз ісінің шебері 
болмайды. 

477 
Мектепке дейінгі мекемеде педагогикалық үдерісті құрудың 
бірнеше қағидаларын төмендегідей белгілейміз: 

балалардың жас ерекшеліктерін есепке алу; баланың 
қызығушылығына сүйену; 

білім беру және тәрбиелік мәселелер бірге жүргізіледі; 

бірыңғай педагогикалық үдерісте іс-әрекеттің әртүрлі 
түрлерінің жетекші қызмет атқарып, жұмыстарының 
өзгеруі және өтемақылық өзара қарым-қатынасы туралы 
ережені ескеру; 

баланың тұлға ретінде қалыптасуында тәрбиешілердің 
балалармен өзара қарым-қатыасын жүзеге асыру; 

еркін шығармашылық тұлғаның қалыптасуы үшін , 
ыңғайлы ортаны құру; 

бала құқықтары туралы декларацияны құрметтеуге және 
ұстануға тәрбиешілер мен оқушылардың педагогикалық 
үдерісіне енгізу.

жүктеу/скачать 4.62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: