Сабақ барысында берілген ақпараттарды белсенді қабылдау
жүктеу/скачать 0.75 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 3. Зерттеу методикасы.
Бірінші аралық бақылау
Консультатция. 1-апта. Бағалау балы -2,0 Тақырыбы: Ландшафттану пәніне кіріспе. Жоспары: 1.Алғашқы ландшафт тану туралы қалыптастырушы оқымыстылар. 2.20 ғ. Ландшафт ілімінің қалыптасуы.
Табиғатта шыңдарын мәңгі мұз басқан сеңгір таулар жазиралы жазықтар мен, түгін тартса, майы шыққан құнарлы өңірлер құла түздермен, ит мұрны өткісіз ормандар құм-шағылды шөлеттермен алмасып жатады. Бұл ғылым тілінде жер шары мен оның табиғатын түзген әр түрлі географиялық кешендер деп аталады. Бұлардың құрамдас және құрылымдық бөліктерінен зат пен энергия алмасуы арқылы біртұтас жүйе құрылады. Бір құрамдас бөліктің өзгерісі екіншісінің, бір кешеннің өзгерісі басқаның өзгеріске ұшырауына әкеп соқтырады. Сонымен қатар жергілікті жағдайға байланысты әр түкпірде әрқилы территориялық табиғат кешендері түзіледі. Жер бетіндегі жаратылыс жағдайы әр түрлі территориялық табиғат кешендерінің ерекшеліктерін, олардың құрамын, байланысын, бір-біріне тигізер әсерін, құрамдас бөліктерінің өзара орналасу заңдылықтарын ландшафттану ғылымы зерттейді. Осы ғылымның қалыптасуына алғашқылардың бірі болып орыс ғалымы В.В.Докучаев айтарлықтай үлес қосты. Ол территорияладың табиғат жағдайларын зерттеуге кешендік принцип қолданды. Табиғи процестерді меңгеру үшін табиғаттың жеке бөлігін емес, тұтас бірлігін тани білу керек деп көрсетті. Ғалым табиғаттың геогендік және биогендік құрамдас бөліктерінің арақатынасы мен өзара әрекеттесуге заңдылықтарын ашатын ғылымның керектігін ұғынды. Табиғат зоналары туралы 1898- 1900 жылдары жазған көптеген мақалалар осы ғылымға негіз қалады. Бұдан кейінгі кезде “ландшафт” ұғымын Л.С.Бергтің еңбектерінен кездестіреміз. Л.С.Берг ландшафтыға кең мағына берді. Ол географиялық кешендердің белгілі бір аймақта қайталана беретін типтерін де (батпақ, құмды шағыл, шыршалы орман, т.б.) немесе нақтылы бір территориямен шектелетін аймақтарын да (Сарыарқа, Бетбақдала, т.б.) ландшафт деп ұқты. Оның бұл тұжырымдары кейін ландшафт туралы теорияның дамуына негіз болды. Сөйтіп, ХХ ғасырдың 30-жылдығынан бастап ландшафтыны типологиялық және аймақтық мағынада ұғыну география ғылымына берік енді. Ландшафтыны территориялық кешендердің типі деп санаушылар жаратылысы бір текті, бірақ құрылымдық бөліктері әр түрлі болатын жер бөліктерін бір ландшафт түріне немесе территориялар типіне жатқызады. Мысалы, көк терек аралас қайыңды орман шоқтары өскен далалы ойыстар мен қара топырақты жазық жерлердегі астық тұқымдас шөптесінді дала екі түрлі ландшафтыға жіктеледі. Ландшафтылы аймақты жеке –дара территориялық табиғат кешені деп санаушылар оны бір-бірімен территориялық жағынан тұтасқан қарапайым табиғат кешендерінің өзіндік ерекшеліктерімен сипатталатын, қайталанбайтын күрделі территориялық жүйе ретінде таныды. Демек, жекелеген ландшафтының геологиялық негізі, жер бедерінің түрі, климат жағдайы, гидрологиялық режимі, биоценоздары бір-бірімен үйлесім тауып, көршілес жатқандарынан табиғи шекарасы арқылы межеленеді. Ландшафттану ғылымының дамуы ландшафт картасын жасау ісімен тығыз байланысты. Бұрынғы КСРО-да жаппай ландшафт картасын жасау екінші дүниежүзілік соғыстан кейін қолға алынды. Кейіннен ірі, орта, ұсақ масштабы ландшафт картасын жасауға Ленинград, Латвия, Воронеж, Львов, т.б. университеттердің ғалымдары мен Қазақстан ғалымдары атсалысты. Ландшафт картасын жасау мен далалық ландшафт зерттеулерінің қарқынды жүргізілуі, ландшафт туралы теорияның терең талқылануы ландшафтану ғылымы ауқымының кеңеюіне жол ашты. Пайдаланған әдебиеттер:
районирование. М. 1991. 2. Молдағұлов Н. Ландшафттану негіздері және Қазақстанның ландшафт географиясы. А. 1994. 3. Мильков Ф.Н. Физическое география. Учение о ландшафте и географическая законность . М. 1986. 4. Мильков Ф.Н. Человек и ландшафты. М. 1973. 5. Армонд Д. Л. Наука о ландшафте. М. 1975. 6. Мұқашева Ж. Н, Көшімова Ә. Ғ. Антропогендік ландшафтану. А. 2004. 7. Гелдыева Г. В, Веселова В. К. Ландшафты Казахстана. А. 1992. 8. Николаев В. А. Проблемы регионального ландшафтоведение. М. 1979. 9. Чигоркин А. В. Проблемы ландшафтоведение и охрана природы. А. 1974. 10. Қазақстанның атласы. I том. 11. Ландшафтная карта Казахстана. 12. Будыко М. И. Эволюция биосферы. Л. 1984. 13. Джаналеева К. М. Антропогенное ландшафтоведение. А. 2001. 14. Куракова Л. И. Антропогенные ландшафты. М. 1983.
а) ландшафт ә) изотерма б) биосфера в) атмосфера г) стратосфера 2. Терењдiгi 2500-ден 6000 м-ге дейiнгi м±хит т‰бi. а) Абиссольды белдеу ә) Климат б) Баталит в) Бедленд г) Гомада 3. Ењ iрi табиѓат комплексi. а) Географиялыќ ќабыќ ә) Тропикалыќ орман б) М±хиттар в) Сахара шµлi г) Еуразия материгi 4. Антропогендiк табиѓат шешiмi. а) Бµген, парктер ә) Кµл б) Өзен ањѓары в) Орман г) Шµл
а) Агрокешен ә) Грабен б) Экваторлыќ в) Тропиктiк г) Ањѓарлар
а) Автотрофты аѓзалар ә) Бионика б) Абисольды белдеу в) Б±ќтырма г) Темiр жол 7. Ауаныњ горизонталь баѓыттаѓы ауысуына байланысты болатын т±ман т‰су, найзаѓай жарќылдау, ‰сiк ±ру ќ±былыстары. а) Адвекциялыќ процесс ә) Агрокешен б) Геохимия в) Биоценоз г) Гидрофизикалыќ 8. Су, жел т.б. єсрiмен єр т‰рлi бос жатќан минерал шµгiндiлерi мен органикалыќ т±нбалардыњ бiрi жерге жиналуы, ‰йiлуi. а) Аккумуляциялыќ процесс ә) Адвекциялыќ процесс б) Абиссальды белдеу в) Агрокешен г) Ауа цикуляциясы 9. Атмосферада, гидросферада жєне ќ±рлыќ бетiнде к‰н сєулесiнiњ таралуын, т‰рленуiн есептейтiн геофизикалыќ ќ±рал а) Актинометр ә) Баталит б) Бедленд в) Антициклон г) Борыќты сор 10. Жер ќыртысыныњ жолы дєуiрiмен осы кезге дейiнгi тауларды жаратушы ќозѓалысы. а) Альпiлiк тектогенез ә) Алювит б) Ижалеция в) Зооценоз г) Гравитациялыќ процесс 11. Үйiндi жыныстардыњ µзен суымен шайылып, µзен арналарына жиналатын шµгiндi. а) Аллювий ә) Гамада б) Биоценоз в) Батолит г) Бедленд 12. Жер бетiнiњ к‰н сєулесiн шаѓылыстыруы ќабiлетiн сипаттайтын фотометриялыќ шама а) Альбедо ә) Опырым б) Мортмасса в) Моласса г) Ареал
а) Антициклон ә) Ареал
б) Мисоляция в) Синехмиза г) Прерий
а) Антропогендi єрекет ә) Биоценез б) Гиосикхминаль в) Терраса г) Продуцент 15. Жердiњ геологиялыќ тарихыныњ ќазiргi µтiп жатќан кезењi, б±дан 1 млн. жыл басталѓан деп шамаланады а) Антропоген дєуiрi ә) Антропогендiк фактор б) Экологиялыќ фактор в) Гимидтi процесс г) Палеоген дєуiрi 16. Адам єрекетiмен т‰леп ќайта т‰зiлген ландшафт ә) Гумидтi ландшафт б) Коксервативтi ландшафт в) Биоценоз г) Абиссальды белдеу 17. Ландшафтылардыњ пайда болуындаѓы адам єрекетi а) Антропогендi фактор ә) Экологиялыќ фактор б) Цирктi ойыс в) Триас дєуiрi г) Экологиялыќ жаѓдай 18. Жер бетiнiњ жануарлар мен µсiмдiктердiњ белгiлi бiр т‰рлерi тiршiлiк ететiн бµлiгi а) Ареал
ә) Аллювий б) Антициклон в) Альбедо г) Бедленд 19. Жер ќыртысыныњ беткi ќабатына ќатќан интрузивтi жыныс. а) Баталит ә) Бионика б) Биофизика в) Гамада г) Биоценоз 20. Жер бетiндегi ауаныњ єр т‰рлi ќызуы жєне ондаѓы ќысым айырмашылыѓы салдарынан пайда болатын ауа. а) Аѓыстарыныњ ж‰йесi ә) Ауа циркуляциясы б) Экологиялыќ фактор в) Шашыранды радиация г) Турбуленттiк ќозѓалыс е) Тiк радиация
а) Аэротермикалыќ градиент ә) Автотрофты аѓзалар б) Борыќты сор в) Геодезия г) Геомасса 22. Эрозияныњ єрекетi нєтижесiндегi ќ±рѓаќ климат жаѓдайында пайда болѓан аласа таулы жер бедерiнiњ к‰рделi т‰рi. а) Бедленд ә) Баталит б) Гамада в) Биоценоз г) Гербицид 23. Территориялыќ табиѓат кешендерiнiњ топыраќ жамылѓысы, µсiмдiктер мен жануарлар д‰ниесi а) Биогендi кешен ә) Агрокешен б) Геодезия в) Борыќты сор г) Гидрофизика 24. Жер ќыртысыныњ неоген дєуiрiнен осы кезге дейiнгi тауларды жаратушы ќозѓалысы а) Альпiлiк тектогенез ә) Бионика б) Вегетация в) Цикл г) Ген
а) Альбедо ә) Вулкандар б) Геном в) Гелифилдер г) Вирустар
а) Атмосфералыќ максимум ә) Арелдар б) Геном
в) Биотоп г) Биоценоз 27. Жылы жєне суыќ ауа арасындаѓы меже. Жылы ауаны суыќ ауа басќанда суыќ, суыќ ауаны жылы ауа басќанда жылы болып келедi а) Ауа фронттары ә) Инсоляция б) Зоомасса в) Зооценоз г) Плакор 28. Аэросуреттер, космосуреттер арќылы жер бетiн µлшеп бiлу а) Аэро-космофотометрия ә) Гамада б) Гумус
в) Абиссаль г) Агрегация 29. Атмосфералыќ физикалыќ ќ±былыстарды зерттейтiн ѓылым а) Аэрофизика ә) Адаптация б) Агрономия в) Агрегация г) Агроценоз 30. Аэросуреттер бойынша µлшенетiн топографиялыќ µлшемдер а) Аэрофотогеодезиялыќ µлшемдер ә) Аменсализм б) Климат в) АнтиБиоз г) Антибиотиктер 31. Жер ќыртысыныњ беткi ќабатына ќатќан интрузивтi а) Батолиттер ә) Бенталь б) Бетнос в) Батиаль г) Афиллия 32. Беткейдiњ горизонт жаќтарына жайѓасуы а) Беткей экспозициясы ә) Биогеоценоз б) Биоиндикатор в) Биоиндикация г) Биокостыќ заттар 33. Белгiлi бiр климатпен ‰йлесiп жатќан биоценоздардыњ жай к‰йi а) Биоклиматтыќ белгiлер ә) Биологиялыќ айналым б) Биом
в) Биомасса г) Биосфера 34 Ландшафттардыњ топыраќ жамылѓысы, µсiмдiктер мен жануарлар д‰ниесi а) Биокомпоненттер ә) Биото б) Биотоп в) Биоценоз г) Виргация 35. Тiрi организмдердiњ ќ±рылымдыќ жєне тiршiлiк єрекеттерiн талдау негiзiнде инженерлiк мєселелердi шешетiн ѓылым а) Бионика ә) Вермицид б) Генерация в) Генотип г) Климат 36. Өсiмдiктiњ µсiп дамуы а) Вегетация ә) Вермицид б) Виргация в) Вирустар г) Вулкандар 37. Вулканды жыныстардан т‰зiлген жер ќыртысы а) Вулканогендi жер ќыртысы ә) Вулкандар б) Вегетациялыќ кезењ в) Вермицид г) Гелиофилдер 38. К‰н ж‰йесi енетiн ж±лдыздар єлемi а) Галактика ә) Геохимия б) Компонент в) Инверсия г) Корелляция 39. Субтропикалыќ белдеудегi ылѓалы артыќ µлшемдегi орман зоналылыѓы. а) Гемигилея ә) Гелиофиттер б) Гелиофилдер в) Инверсия г) Компонент 40. Жердегi литосфера, гидросфера, атмосфера жєне биосфера ќабаттарыныњ бiр-бiрiмен єрекеттесетiн қабыќ. а) Географиялыќ ќабыќ ә) Геофиттер б) Генофонд в) Генотип г) Гидросфера Коллоквиум 3-апта. Бағалау балы -2,0
Территориялық табиғат кешендері туралы ілім.
Картамен жұмыс 4-апта. Бағалау балы -2,0 Тақырыбы: Ландшафт компоненттері және ландшафтты қалыптастырушы факторлар.
Тест 5-апта. Бағалау балы -2,0 1.Жердiњ iшкi жєне сыртќы к‰ш єрекеттерiнен пайда болатын рельеф бiрлiгi. а) Геоморфологиялыќ комплекс ә) Глобальдыќ экология б) Галактика в) Гидросфера г) Гербицидтер 2. Ењ iрi табиѓат комплексi. а) Географиялыќ ќабыќ ә) Тропикалыќ орман б) М±хиттар в) Сахара шµлi г) Еуразия материгi 3. Антропогендiк табиѓат кешенi. а) Бµген, парктер ә) Өзен ањѓары б) Орман
в) Кµл г) Шµл
а) Жауын-шашынныњ жылдыќ режимi ә) Температураныњ тєуелдiк жєне едєуiр ‰лкен жылдыќ амплитудасына б) Жылдаѓы к‰н шуаѓыныњ ±заќтыѓына в) Жануарлар мен µсiмдiктер єлемiнiњ єрекеттестiгiне г) Судыњ жєне топыраќтыњ жоѓарѓы бетiндегi
а) Литосфера ә) Гидросфера б) Атмосфера в) Биосфера г) Барлыќ ќабыќ бiрдей, бiр мезгiлде пайда болѓан 6. Қазаќстанныњ ќай бµлiгi сейсмикалыќ белдеуге жатады? а) Оњт‰стiк, оњт‰стiк-шыѓыс бµлiгi ә) Солт‰стiк, солт‰стiк-шыѓыс бµлiгi б) Сейсмикалыќ белдеу жоќ в) Бетпаќ дала г) Қазаќтыњ ±саќ шоќысы 7. Қазаќстанда ауыл шаруашылыѓын д±рыс ±йымдастырмаудыњ нєтижесiнде ќандай экологиялыќ проблемалар туындайды? а) Барлыѓыныњ єсерi бар ә) Ауаныњ ластануы б) Орман кµлемi азаяды в) Топыраќ эрозиясы, су заќымдануыныњ артуы г) Адам денсаулыѓыныњ заќымдануыныњ артуы 8. Екi жарылу аралыѓында жер бетiнiњ тµмен т‰суiнде не ќалыптасады? а). Қазан ш±њќыр ә) Мульда б) Горст
в) Опырмалы ойыс г) Ш±њѓыма 9. Жер шарыныњ iрi жазыѓы ќай жерде орналасќан? а) Платформада ә) Қалќанда б) Тау алдында в) Биiк таулар аралыѓыда г) Плитада 10. Таулар ќандай к‰штердiњ єсерiмен б±зылады? а) Сыртќы к‰ш єсерiмен ә) Антропогендiк єрекеттен б) Тектомикалыќ єрекеттен в) Жердiњ iшкi к‰шiнен г) Ішкi жєне сыртќы к‰ш єсерiнен 11. Кµрсетiлген ресурстардыњ ќайсысы таусылмайтын табиѓи ресурстарѓа жатады? а) К‰н сєулесiнiњ жєне желдiњ к‰шi ә) Ондай ресурстар болмайды б) Жануарлар єлемi ресурстары в) Отын ресурстары г) Жылу гейзерi 12. Қ±рлыќта табиѓат зоналарыныњ ќ±рылуыныњ алѓы шарттары. а) Климат немесе жылу мен ылѓалдыњ µзара байланысты ара ќатынасы ә) Жануарлар мен µсiмдiктердiњ арасындаѓы µзара байланысты ара ќатынасы б) Жазыќ жєне таулы территориялардыњ байланысы в) Далалы территориялардыњ игерiлуi г) Ёлемдiк м±хиттаѓы беткi суыныњ жай-к‰йi 13. Қай табиѓат зонасында жыл мезгiлдерiнiњ ауысуы аныќ байќалмайды? а) Экваторлыќ орманда ә) Дала зонасында б) Тундрада в) Орманды тундрада г) Тайгада 14. Қазаќстан ќадай климаттыќ белдеуде орналасќан? а) Қоњыржай белдеуде ә) Қоњыржай тењiздiкте б) Тропиктiк в) Субтропиктiк г) Арктикалыќ 15. Қазаќстанныњ ќай аудандарында ылѓалдылыќ коэффициентi ењ тµмен? а) Үстiрттерде, мойынќ±мда ә) Батыс Сiбiр жазыќтыѓында, батыс Алтайда б) Қазаќстанныњ барлыќ аудандарында ылѓалдылыќ коэффициенттерi бiрдей в) Қаратауда, ќазаќтыњ ±саќ шоќыларында г) Іле Алатауында, Жоњѓар Алатауында 16. Жер бетiнiњ кµрiнiсi ќалай аталады? а) Жер бедерi ә) Қыраттар б) Таулар жєне ќ±здар в) Таулар г) Т‰зу еместiк 17. Д‰ние ж‰зiнде т±щы суды ењ кµп т±тынушы шаруашылыќ саласы. а) Барлыѓы бiрдей ә) Ауыл µнерєсiбi б) Коммуналдыќ-т±рмыстыќ кєсiпорындар в) Жењiл µнеркєсiп г) Ауыл шаруашылыѓы 18. Табиѓат кешендерiнiњ компоненттерiне не жатады? а) Тау жынысы, ылѓал, топыраќ, биологиялыќ компоненттер ә) Топыраќ, орман, жауын-шашын б) Батпаќ, тау, µзен в) Өсiмдiк, жануарлар г) Тау жынысы, температура, ылѓал 19. География ѓылымында экологиялыќ баѓытта ењбек еткен ѓалым кiм? а) Л.С. Берг ә) И.А. Северцов б) Н.П. Семенов в) И.В. Мушкетов г) С.С. Неуструев. 20. Өзендегi жыл бойѓы су шыѓыны а) Жылдыќ аѓын ә) Қатты аѓын б) Баяу аѓын в) Су шыѓыны г) Межень (саба) №2 нұсқа
а) Қайыњ
ә) Қараѓай б) Сексеуiл в) Самырсыќ г) Кµктерек 2. Д‰ние ж‰зiлiк м±хит табиѓат кешенiне жата ма? а) Жатпайды ә) Жатады б) Тек iшкi тењiздер ѓана жатады в) Тек оныњ жеке бµлiктерi жатады г) Аралдар тобы ѓана жатады 3. Қорыќ дегенiмiз не? а) Тек ѓылыми ж±мыс ж‰ргiзуге р±ќсат етiлген, мемлекеттiк ќорѓауѓа алынѓан аймаќ ә) Емдiк маќсатќа арналѓан, ќорѓауѓа алынѓан аймаќ б) Жартылай шаруашылыќ єрекетiне р±ќсат етiлген мемлекеттiк ќорѓауѓа алынѓан аймаќ в) Туристтерге р±ќсат етiлген, мемлекеттiк ќорѓауѓа алынѓан аймаќ г) Дем алуѓа арналѓан, мемлекеттiк ќорѓауѓа алынѓанаймаќ 4. Жердiњ iшкi ќабыѓы а) Литосфера, ядро, мантия ә) Мантия, гидросфера, литосфера б) Атмосфера, ядро, биосфера в) Атмосфера, гидросфера, биосфера г) Литосфера, биосфера, атмосфера 5. Үгiлу дегенiмiз не? а) Тау жыныстарыныњ к‰йреуi ә) Жыныстардыњ жиналуы барысында отыруы б) Циклонныњ єсерi в) Қатты жыныстары жел арќылы ауыстыруы г) Жел ж±мысы 6. Атмосферадаѓы су буы т±тастай орналасќан ќабат а) Тропосфера ә) Атмосфераныњ жоѓарѓы ќабаты б) Стратосфера в) Мезосфера г) Ионосфера 7. Табиѓат компонентiнiњ ењ осал жерiн аныќтањыз ә) Климат б) Топыраќ в) Рельеф г) Сулар
а) 4 ә) 5
б) 3 в) 6
г)2 9. Экологиялыќ жаѓдайы бiршама ќалыпты аудан а) Орманды дала ә) Ядролыќ полигон ауданы б) Орманды дала в) Дала г) Ауыл шаруашылыќ ауданы 10. Географиялыќ ќабыќта химиялыќ элементтердiњ ќайсысы кµбiрек кездеседi? а) Оттегi, темiр, кремний, аллюминий, кальций, азот ә) Сутегi, молибден, мышьяк, йод б) Шашыранды элементтер в) Кµмiртегi, фтор, к‰кiрт, вольфрам г) Натрий, калий, магний, сутегi 11. Казаќстанныњ ауа бассейнiн негiзгi ластанушы... а) Барлыѓы ә) Ауылшаруашылыѓы б) ќалдыќ заттар ‰йндiлерi в) Автомобильдерден бµлiнетiн улы газдар г) Өнеркєсiп 12. Ландшафттың химиялық негізгі элементтер тобына жататын элементер. а) O, Si, Al, Fe, Ca, Na ә) O, Si, Al, N, Zn, Un б) P, K, Ca, Mg, Cl, F, In, Mo7 в) Cl, I, Co, F, In, Mo, г) C, H, N, S, P, In7 13. Жер табиѓатыныњ алуан т‰рлiлiгiнiњ адамзат ‰шiн толыѓымен ашылуы ... кезден басталады а) Космосты игере бастаѓан ә) Атом м±зжарѓыщ пайда болѓан б) Желкендi кемелер пайда болѓан в) Ұшаќтармен ±ша бастаѓан г) Әр т‰рлi жерлерге экспедиция ±йымдастыру 14. Қазаќстанныњ ауа бассейнiн ластаушы не? а) Барлыѓы ә) Ауылшаруашылыѓы б) Қалдыќ заттар ‰йiндiлерi в) Өнеркєсiп г) Автомобильдерден бµлiнетiн улы зат 15. Климаты ќ±рѓаќ жердегi ландшафттар а) Аридтыќ ландшафттар ә) Бионика б) Вегетация в) Антициклон г) Ареалдар 16. Жер ќыртысыныњ енi мен ±зындыѓы ондаѓан, ж‰здеген, мыњдаѓан километрлiк ойыстары а) Геосинклиналь ә) Гидросфера б) Биосфера в) Трофосфера г) Литосфера 17. Б‰тiндей жер шарыныњ жєне оныњ жеке бµлiктерiнiњ ќасиеттерi мен iшкi ќ±рылысын зерттейтiн ѓылым а) Геофизика ә) Гидросфера б) Зооценоз в) Интразоналыќ фактор г) Галактика 18. Жердiњ ќ±рамын, элементтердiњ кµшу не таралу зањдылыќтарын, атомдардыњ табиѓи процестер кезiндегi орналасу мен шешу тєсiлдерiн зерттейтiн ѓылым а) Геохимия ә) Органикалыќ химия б) Бейорганикалыќ химия в) Химия г) Галактика 19. Ландшафттанудың жетімсіз элементер тобына жататын элементтер. а) Mg, Cu, Ca, I, Mo ә) Na, K, S, C, In. б) O, Si, P, Cl, H. в) In, Mn, Cu, Co, Na. г) Mg, K, Cl, H, Mn. 20. Арам шµптердi жою ‰шiн ќолданылатын химиялыќ ќосылыстар а) Гербицидтер ә) Ландшафт геохимиясы б) Ландшафт экологиясы г) Биогендi фактор Глоссарий 6 апта Бағалау балы -2,0
Үй жұмысы 7 апта Бағалау балы -30 Тақырыбы: Ландшафт экологиясы. Жоспары:
1.Экологиялық факторлар. 2. Жоғары және төменгі рангыдағы территориялық табиғат кешендерінің экологиялық жағдайы. Ландшафт экологиясы ландшафттану ғылымындағы онша жақсы танылмаған проблемелардың қатарына жатады. Осы күнге деін оның мазмұны толық анықталмаған. ТТК, олардың құралмыдық өзара байланысын, географиялық құрамдас бөліктерінің өзара әсерін зерттейтін ілімді ландашфт экологиясы деп атайды. Ландшафт экологиясы ұдайы өзгеріп тұрады. Бұл өзгеріс табиғи жолмен де, адам әрекеті нәтижесмінде де орын алады. Жалпы ттк әсер ететін құбылыс пен процесті э к о л о г и я л ы қ фапктор дейді. Ол табиғи ерекшелігі мен әрекетіне қарай үш топқа: геогендік, биогендік және антропогендік факторларға жіктеледі. Г е о г е н д і к факторға ттк литогендік негізінжер бедері пішінінің түзілу жағдайын, ауа, су температуцрасын, қысымын, жел күші мен бағытын, грунттың, топырақтың, өзен, көл суының тұздылығының, т.б. жағдайларын, ттк ауа, су топырақ, өсімдік, т.б. құрамдас бөліктерінің нитраттық, нитриттік, пестицидтік көрсеткіштерін, радиоактивтілік фондарын жатқызады. Б и о г е н д і факторға микроорганизмдердің, өсімдіктер мен жануарлардың басқа жақтан кеуіне, немесе ауып кетуіне байланысты дамитын әрекеттер жатады. А н т р о п о г е н д і к факторға адамның аң аулауы, мал өсіруі, егін салуы, кен өндіруі, өнеркәсіп пен жол қатынасын дамытуы, ауылдық, қалалық, демалыс мекен- жайлар тұрғызуы сияқты әрекеттері арқылы ттк құрамдық, құрылымдық бөліктерінің өзгеруі жатады. Геогендік және биогендік факторларға қарағанда анторопогендік факторлардың әрекеті күн сайын өсуде. Олардың қарқының артуына ғылыми- техникалық революция үлкен әсер етіп отыр. Бұл аталған экологиялық факторлар ландшафт экологиясына бір кезде әсер ететін құбылыстар мен процестер. Бірақ, дәрежесі мен қарқыны жергілікті жер жағдайына байланысты әртүрлі болып келеді де, ттк тепе- теңдігін бұзып, ландшафт экологиясын өзгертеді. Мысалы, Қазақстанда жиі болатын жұт жылдарында аңызақ желдің әсері артады. Осыған орай жылу мен ылғал қатынасының көпжылдық тепе- теңдігі бұзылады, ылғалдың жетімсіздігі байқалады, жайылым және шабындыққа шөп шақпай қалады, өрісті малдың қоректік тізбек байланысы нашарлайды, қоректік заттар мен ауыз су қоры жетіспегендіктен мало шығынға ұшырайды. Көптеген зерттеулерге қарағанда, жоғарғы рангыдағы ттк экологиялық жағдайы баяу өзгереді де, төменгі рангыдағы ттк тез өзгереді. Бұл заңдылықты В.В. Докучаев өткен ғасырда ашқан болатын. Оның зерттеуіне қарағанда, осы кездегі қара топырақты дала зонасы ХVІІІғасырға дейін орманды дала зонасы болған екен. ТТК түзіліс жолының тарихына, жергілікті жер жағдайына, құрылымдық, энедиялық, реликтік екрекшелігіне байланысты болатын экологиялық жағдайдың өзгеруі баяу сипатта болып эволюциялық жолмен дамиды, негізінен ол табиғи құбылыстар мен процестердің нәтижесінде болады. Жалпы алғанда, ландшафт экологиясының табиғи даму барысында ттк өзін- өзі тазалап, өздігінен даму қабілеті артады. Мұндай экологиялық жағдай атмосфералық жауын- шашын көп түсетін, шіру процесі тез жүретін, химиялық элементтердің орын ауысуы мен биологиялық зат айналымы қарқынды түрде дмитын аймақта, атап айтқанда, тауда жиі кездеседі. Ландшафт экологиясын жақсартып, ттк, олардың түзіліс жолдары мен даму бағыттарын танып білу арқылы байлықтарын тиімді пайдалануды, қажетіне қарай қорғауды, еселеп өсіруді, жаңа сапа туындатуды оптималдандыру деп атайды. Ол үшін ттк құрамдық бөліктерін экологиялық тұрғыда жан- жақты салалап зерттеу, географиялық кешеннің нақтылы моделін жасау керек. Бақылау сұрақтары.
Пайдаланған әдебиеттер: 1.Исаченко А. Г. Ландшафтоведение и физикогеографическое районирование. М. 1991. 2. Молдағұлов Н. Ландшафттану негіздері және Қазақстанның ландшафт географиясы. А. 1994. 3. Мильков Ф.Н. Физическое география. Учение о ландшафте и географическая законность . М. 1986. 4. Мильков Ф.Н. Человек и ландшафты. М. 1973. 5. Армонд Д. Л. Наука о ландшафте. М. 1975. 6. Мұқашева Ж. Н, Көшімова Ә. Ғ. Антропогендік ландшафттану. А. 2004. 7. Гелдыева Г. В, Веселова В. К. Ландшафты Казахстана. А. 1992. 8. Николаев В. А. Проблемы регионального ландшафтоведение. М. 1979. 9. Чигоркин А. В. Проблемы ландшафтоведение и охрана природы. А. 1974. 10. Қазақстанның атласы. I том. 11. Ландшафтная карта Казахстана. 12. Будыко М. И. Эволюция биосферы. Л. 1984. 13. Джаналеева К. М. Антропогенное ландшафтоведение. А. 2001. 14. Куракова Л. И. Антропогенные ландшафты. М. 1983.
жүктеу/скачать 0.75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|