Сабақ бір әлем Қазалы мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Садуахас Райханның іс-тәжірибесінен Қазалы 2012 Алғы сөз

Балалар, қайтадан ақынның өзіне құлақ түрейік:

(Компьютерден ақынның «Фантазия» өлеңі тыңдалады)

Оқушыларға іштей өздері оқуға тапсырма беріледі.

Мағынаны тану

І топ Анықтау

Өлеңдегі түсінігі қиын сөздердің мағынасын анықтау (Түсіндірмелі сөздікпен жұмыс)

Фантазия – ой елестете білуге қабілеттілік, қиял

Ақиқат – шындық, шын, айқын бар болмыс

Ғалам – бүкіл жер жүзі, әлем

Ғаламат – таң қаларлық, ғажайып

Ғұлама – араб тілінде ғалым деген мағынаны береді

Жай – найзағай, жасыл

Қат – қабат деген мағынаны беретін сөз

Қиял – фантастикалық ой, арман

Галилео Галилей – ХҮІ-ХҮІІ ғасырда өмір сүрген Италияның атақты ғалымы

Николай Каперник – ХҮІ ғасырда өмір сүрген поляктың ұлы ғалымы

ІІ топ Талдау

Өлең құрылысына қарай талдау

4 3 4

4 3 4

3 4 4

3 4 4

Өлеңдегі бейнелі ойлар мен көркем тіркестерді тауып, мағынасын ашу, зерделеу

Жеті қатжерің мынау төңкерілген –

Жеті қатаспанменен көмкерілген –

Ертеңімен табысу –

Ғаламаттар туылған ертегіден –

Ғаламдық ақиқат –

Ертегіден қала тұрған –

Ертегіден ғұлама дана туған –

Жер бетіне сыя алмау –

Қиылмен қанаттану –

Жайды ұстау –

Ертегідегі қиял мен бүгінгі шындықты салыстыру

Бес жолды тұжырым

1 зат есім

2 сын есім

3етістік

4 сөзді сөйлем

Синоним
Фантазия

Бай, ұшқыр

Шарлатады, шарықтатады, шалқытады

Адам фантазиясы шексіз бай.

Қиял
Фантазия

Шалқар, дария

Шабыттанып шырқатар шарықтата

Адамның қиялындай бар ма, сірә?

Арманда

Қорытынды

14 ақпан 1976 жыл

«Егер бір кездерде менің өмірім, творчеством әлдекімнің көңілін аударса, оларға былай дер едім: Менің қымбатты достарым! Егер сіздер шынымен менің өмірбаянымды, творчествомды зерттемек болсаңдар, онда мен не жазсам, соның бәрін түгел оқып шығуды ұмытпағайсыңдар. Мені өз өлеңдерімнен бөліп қарамауларыңызды өтінем. Естеріңізде болсын, менің өлеңдерім жеке тұрғанда түк те емес. Біріктіріп қарағанда, ол поэма іспетті. Басы және аяғы бар. Ол кейде күлімдеген, кейде түңілген жанымның құдды даусындай. Сондықтан мен өзімнің «Менім» арқылы жасырмай, жаппай өмірімнің шежіресін жасап шықтым. Жанымның мұңы мен қуанышы – бәрі сонда. Солар басқа жүректерге өз сәулесін түсіруге тиіс деп ойлаймын. Менің бүкіл жазғаным – бар-жоғы бір ғана бүтін поэма. Егер нанбасаңдар, барлық өлеңдерімді жинап, бір жинаққа топтастырып көріңдерші. Егер мені содан таппасаңдар, онда менің ақын болмағаным.»
«Соңғы сөзді мен айтайын» стратегиясы

Үй тапсырмасы:

Міндетті деңгей: Мұқағали Мақатаев «Фантазия»өлеі (жаттау)

Мүмкіндік деңгей: Ақынмен сырласу (эпостолярлық жанрдағы шығарма)

Ақынның өздеріңе ұнаған өлеңдерін оқу, жаттау

Бағалау

1. Мәтін бойынша талдау жұмыстары арқылы шығарманың көтерген негізгі проблематикасын айқындау;

2. Ойталқы негізінде оқушылардың өзіндік көзқарастарын, ұстанымдарын қалыптастыру;

3. Кейіпкерлердің іс-әрекетін сараптау арқылы ізгілікке тәрбелеу

Сабақтың түрі: Интеграцияланған сабақ

Сабақтың әдісі: Проблемалық сұрақтар, мәтінмен жұмыс, талдау, жинақтау,

Пәнаралық байланыс: Өзіндік тану сабағы

• 
  Бүгінгі сабағымыз жүректеріңізге ізгілік нұрын құйсын.
  
• 
  «Өз-өзіңді танысаң – істің басы» дегендей, өзіңді таны, өзіңе сен, өзіңді сүй.
  
• 
  Өз ұстанымы берік азаматтықтың биігінен көрін.
  

• 
  Қазақтың көрнекті жазушысы Дулат Исабековтың қай уақытта да күн тәртібінен түспейтін адамгершілік мәселесін көтерген «Дермене» хикаятынан үзінді «Ата үміті» деп аталған. Өткен сабақта шығарма мәтінімен таныстыңыздар. Біз осы шығарма бойынша өтетін екінші сабағымызды өзіндік таным сабағы түрінде өткізбекпіз.
  

- Қалай ойлайсыздар, үзінді неге «Ата үміті» деп аталған? Ғұмырының көбінен азы қалған, артындағы бес тұяғының төртеуінен соғыста, соңғысынан қарадай айырылған Тоқсанбай қарт неден үміттенеді, атаның үміті неде?

Ішке, сыртқа

Қаламгер шеберлігі

жеңудің бәрі жеңіс пе?

А - аудитория

Ф - форма

Т – тақырып

(Ізгілік ережесі)

(Ұлы адамдардық адамгершілік туралы айтқан қанатты сөздері)

Тақырыбы «Дүние қалай етсең табылады?» (Ы.Алтынсарин)

Мақсаты: Шығарманың мазмұнын меңгерту; Шығарманы талдау арқылы еңбексүйгіштікке баулу; Шығарманың негізгі ойын анықтату арқылы өзіндік тұжырымын қалыптастыру;

Түрі: Жаңа білімді меңгерту сабағы

Әдісі: Талдау, жинақтау

Барысы: Ұйымдастыру

Қызығушылықты ояту

«Бақыт деген немене?» (эссе)
Мағынаны тану
«Дүние қалай етсең табылады?» (әңгіме)

Мазмұнмен жұмыс

І топ

(Әнгімеге мазмұндық жоспар құру)

ІІ топ

Мінездеу

ІІІ топ

(Ы.Алтынсариннің өзге әңгімесімен салыстыру)

5 жолды тұжырым

1 зат есім

2 сын есім

3 етістік

4 сөзді сөйлем

5 синоним

Қорытындылау

Ойтүйін

«Бақыт көзі - еңбекте»

Түрі: Жаңа білімді игерте сабағы

Әдісі: Сұрақ-жауап, талдау, дәлелдеу

Пәнаралық байланыс: Тарих

Көрнекілік: Сырым шешеннің суреті, кітаптар көрмесі
Барысы: Ұйымдастыру

Үй тапсырмасын тексеру

Шешендік өнердің қазақ халқының тарихындағы орны қандай?

• 
  Заң
  
• 
  Тәртіп
  
• 
  Ел бірлігі
  
• 
  Әділеттік
  
• 
  Тәрбие
  
• 
  Тапқырлық
  
• 
  Салт-дәстүр
  

Қызығушылықты ояту

Ой қозғау

Қандай би-шешендерді білесіңдер?

-

-

-

Шешен
Тапқыр Сырым би

Мағынаны тану

ЖИГСО

І топ Сырым мен Малайсары

Композициялық талдау

1. 
   Оқиға қалай басталды?
   
2. 
   Оқиға қалай дамыды?
   
3. 
   Оқиға қалай шешімін тапты?
   

І топ

Малайсарының бітпеген ісі

Сырымның тапсырманы орындауы

Малайсарының риза боп, бата беруі

ІІ топ

Сырымның Ақсуаттан құн сұрауы

Бітімге келу

ІІ топ
Шығармадағы нақыл сөздерді табу, қызметі

Қорытындылау

Сырым мен Малайсары

Сырымға мінездеме

Мақсаты: Тіл мәдениетіне қойылатын талаптарды таныта отырып, оқушылардың сөйлеу мәдениетін қалыптастыру;

Шығармадағы негізгі ойларды анықтата отырып, таным-түсінігін, өзіндік көзқарасын қалыптастыру;

Ойын жүйелі, дәлелді жеткізе білуге баулу;

Тіл мәдениетіне қандай талаптар қойылады деп ойлайсыңдар? (Өздері жазады, жұпта талқылайды)

• 
  Ойын жүйелі жеткізу;
  
• 
  Сауатты сөйлеу;
  
• 
  Әдеби көркем тілде сөйлеу;
  
• 
  Сөзді орнымен қолдану;
  
• 
  Дәлелді сөйлеу;
  

Абайдың әңгімесі

- Ақ зат асыл ма, қара зат асыл ма?

- Қараны қалай асыл дейсіз?

- Әбіштің жауабы қандай болады деп ойлайсыз?
ІІІ. Ой толғаныс
Талқылау кестесі

Үй тапсырмасы: «Жақсы деген немене,

Жаман деген немене» (ойтолғау)

Тақырыбы: «Елі үшін туған ер» («Ер Тарғын» жырындағы Тарғын бейнесі)

Мақсаты: Батырлар жырының жанрлық ерекшелігін таныту;

Жыр негізіндегі басты ой батырлар бейнесі арқылы берілетінін ұғындыра отырып, толық әдеби талдау жасауға үйрет;

Түрі: Ізденіс сабақ

Әдісі: Дамыта оқыту

Көрнекілігі: Компьютер, эпиграф, шиырма, кесте

Сабақтың барысы: Ұйымдастыру

Бақыт іздеп ғасырлар бойы сахараны шарлап шарқ ұрған қазақ халқы бізге ең асыл мұра жыр мұрасын мирас етті. Біз сол рухани қазынамыздың ең асыл мүліктерінің бірі батырлар жырын оқып танысып жатырмыз.

Ең әуелі Ой шақыру стратегиясын пайдаланып, батырлар жыры дегенде ойымызға не түседі? Сол ұғымдарды айтайық. Сөз сырына үңіле отырып, бағыттас ұғымдарды топтастырайық.

1. 
   Жырда қандай мәселелер сөз болады? Жырдың негізінде жатқан басты ой неде?
   
2. 
   Жырдың өзге жырлардан қандай ерекшелігі бар?
   
3. 
   Жырдың негізгі ойы қай бейне арқылы көбірек көрінеді?
   
4. 
   Тарғын бейнесі, оның адамнершілік қадыр-қасиеті жырда қалай суреттелген?
   

Кубизм

1. 
   Суреттеу Батырлар жырының жанрлық ерекшелігі
   
2. 
   Салыстыру Батырлар жырын өзге ауыз әдебиеті үлгілерімен салыстыру
   
3. 
   Зерттеу Жырдың зерттелуі туралы хабарлама
   
4. 
   Қолдану Жырдан үзінді
   
5. 
   Талдау Жырдың көркемдік ерекшелігі
   
6. 
   Талқылау Батырлар жырының маңызы
   

Батыр бейнесін жасай отырып, халық не айтпақшы болған?

Жырдан көрінген халық арманы туралы не айтар едің?
Шығармашылық жұмыс 5 жолды өлең
Батырлар жыры - өнерімізде
Үй тапсырмасы Тарғын бейнесі

Монолог

Сабақтың тақырыбы: «Арман» (М.Шаханов)

Сабақтың мақсаты: Шығармадағы қос кейіпкер арқылы оқушыларды өмірде алдына ұлы мақсат қоюға баули отырып, жақсыға елітіп, жаманнан жиренуге үйрету;

Оқушылардың шығармашылықбелсенділігін оята отырып, өзіндік ізденуі мен танымдықбілімін дамыту;

Мәнерлеп оқу шеберлігін ұштау;

Сабақтың типі: Жаңа білімді игерту сабағы

Сабақтың түрі: Ізденіс сабағы

Сабақтың әдісі: Мәнерлеп оқу, пікір таластыру, салыстыру, талдау, проблемалық сұрақ, ой толғау, жинақтау

Көрнекілігі: М.Шахановтың портреті, шиырма, диаграмма, кітап көрмесі, компьютер

Пәнаралық байланыс: Тарих, география

Сабақтың барысы: Ұйымдастыру бөлімі

Бүгінгі сабағымызда қазақ әдебиетінің екі алыбының шығармашылығымен таныса отырып, өзіндік өмірлік ұстанар бағытымызды айқындауға үйренеміз. Және бағалау әдісінде мынадай ерекшелік болады. Мен сіздердің жауаптарыңызға орай мынадай түрлі-түсті жұлдызшалар беріп отырамын. Бұл сабақтың соңында сіздерді бағалауға көмектеседі.

Үй тапсырмасын тексеру

Өткен сабақта Қ.Мырзалиевтің «Қазақтарды шетелдік қонақтарға таныстыру» өлеңі берілді. Өлеңді оқығанда қандай әсер алдыңдар? Осы өлеңдң оқи отырып, өзіңді тани алдың ба? Қадыр ақын қазақтардың қандай қасиеттеріне назар аударған? Мына шиырманы пайдалана отырып, осы төңірегінде ой бөлісіп, әрбір қасиетіне орай өлеңнен цитаталы ат қояйық. Бұл өлең қалай оқылу керек? Ендеше, оқып көрейік. Кітапты жауып қояйық. Өлеңді оқығанда, бәріңнің кеуделеріңде ұлттық сезім мақтанышы туады. Бәріңнің де осы өлеңді айтқыларың келіп отырған болар. Бір-бір шумақтан жалғастырып айтып шығайық.

Бұл өлеңде ақынның туған халқына сүйіспеншілігі мен құрметі жатыр.

Туған жер-ай, күнім де, дінім де сен,

Тағдыр сендей сүйесе сүрінбес ем.

Керегі жоқ басқа атақ, басқа абырой,

Жетіп жатыр тек өзің ұлым десе,-

• 
  деген ақын сөзінде айтылғандай, туған жеріңнің, еліңнің, халқыңның перзенті болудан артық адамға атақ та, абырой да жоқ. Бәріңнің де бойларыңа Қадыр ақынның қадыр-қасиеті дарысын.
  

Мықтылардың күйін шертіп өтер күн,

Заман - терек, адам – соның бұтағы.

Мен туғанда, досым, сенің әкеңнің

Жазылыпты Абай жайлы кітабы.

Менің әкем соны оқып,

Ұзақ түндер отырыпты оңаша,

Бір биікпен табыстым деп тамаша,

Шаттаныпты балаша.

Айқара ашып аспанын,

Жинап барлық достары мен қастарын,

Ниетімді құптар деп,

Бұл есімде ерекше бір құт бар деп,

Мына мендей перзентіне сол күні

Ат қойыпты Мұқтар деп.

Балалар, бұл қай Мұқтар деп ойлайсыңдар?

Ендеше, бүгінгі сабағымызда Мұқтар ақынмен жүздескелі отырмыз.

Армысыз, Мұқтар аға, - деп сабағымызды бастайық. (Ақынның портретін тақтаға ілу)

Сіздердің араларыңызда Мұқтар ақынның өлеңдерін сүіп оқитындарыңыз бар ма? Болса, өзіңізге ұнайтын өлеңінен үзінді оқып жіберсе. Төменгі сыныптарда қандай өлеңдерін оқып едік.

Адал достық – ақын өлеңдерінің өзегі.

Ал Отырар тақырыбына келу себебі – ақын 1942 жылы Оңтүстік Қазақстан облысы, Леңгір ауданы, Отырарға жақын жердегі Қасқасу ауылында дүниеге келген. (Картаны көрсету). «Отырар» дастаны арқылы туған жер тарихына бойлай отырып, перзенттік парызын өтеді. Ол - өршіл ақын, драмматург, сазгер әрі қоғам қайраткері.

(«Өркениеттің адасуы»)

Бүгінгі жаңа сабағымыздың тақырыбы – ақынның «Арман» атты поэмасы.

Жаңа сабағымызды бастамас бұрын «Арман» атты ғажайып сөздің сырына үңілейікші. Арман дегенде сіздердің ойларыңызға тағы қандай сөздер оралады?

Ақын бұл шығарманы неге «Арман» деп атаған? Қай кейіпкер қандай арманға қол созды? Ақын сөзін пайдаланып, мынадай диаграмма арқылы арманшыл кейіпкерлерімізге мінездеме берейік.

Шеңбердің ортасына екі кейіпкерге ортақ қасиеттері, екі жағына жекелік қасиеттерін жазамыз. (Берілген мінездемелерді мәтін арқылы дәлелдеу)

Осы армандарға берген қарияның бағасы қандай? (Осы жұмыстар арқылы мәтін түгел оқып талданады)

Бекіту сұрақтары:

1. 
   Кімге осы шығарманың қай кейіпкері ұнады? Несімен ұнады?
   
2. 
   Ақын екі кейіпкерді қалай бағалап тұр?
   
3. 
   Қайсысын дәріптеген? Неге деп ойлайсыңдар?
   
4. 
   Әбу еліне қандай пайда келтірді?
   

Әл Фараби туралы толығырақ білу үшін сіздерге электронды оқулық арқылы өмір дерегін ұсынамын.

5. 
   Ал Дойыл неге ұнамады? Олда білімге құштар емес пе еді?
   

Қанатына жан шошынар қару тағып қаралы,

Біздің дарын ғасырымыз қайда асығып барады?

Дарын ғасыр бәсеңдетпей қарқынын,

Қатар демеп келе жатыр безбүйрек пен ұлыны,

Қас-қағымда сейфін тонап кететұғын банкінің

Дарынсыз деп кім айта алар ұрыны?

Қанша дарын өресі тар пенделікке күйттелді,

Кім дарынсыз дей алады Шыңғыс хан мен Гитлерді?

Жайпап өткен жанағанын,

Бірақ олар қара дарын

Елестеткен тек қасірет қараны.

Иә, дарын ең қаскүнем пендеде де болады.

Адамды адам ететұғын саналы

Әсемдікті бағалауға бағытталған жанары,

Ізгілік пен тазалыққа деген іңкәр талабы.

Иә, дарын барлық адамда да болады. Оны ізгілікке қарай бұру әр адамның адамгершілік қасиетіне байланысты. әңгіме дарында емес, дарынның қай арнада өрістеуінде.

Осы шығарманың «Арман» аталуының себебі неде, неліктен екі арманды салыстырып отыр.

Ақын қария арқылы жас ұрпақтың қандай арман иесі болғанын қалайды?

Сендер қандай арман жетегінде жүрсіңдер?

Үйден «Арманымның ақ желкені» деген тақырыпта ой-толғау жазып келеміз.

Бұл шығарма қандай жанр, қандай стильде жазылған?

Бұл шығарманы қалай оқу керек?

Бастан-аяқ бірыңғай дауыспен оқылмайды. Әр кейіпкердің қасиетіне орай дауыс ырғағы да өзгереді.

Қорытынды

Проблемалық сұрақтар:

Білімге көзқарас

Жас ұрпақтың біліммен қарулануға ұмтылысы

«Болашақ» бағдарламасы бойынша дарынды жастардың шетелдерде оқуы

Кейбір жастар жақсы жағдайға қызығып, шетелдерде қалып қойып жатыр. Осыған сіздердің көзқарастарыңыз қандай?

Үй тапсырмасы:

Міндетті деңгей: Өз қалаулары бойынша поэмадан үзінді жаттау

Мүмкіндік деңгей: Шығармашылық жұмыс: Ой толғау

Бағалау

Сабақтың мақсаты: Қаратөбе өңірінің әдеби келбетін таныту;

Оқушыны даму аймағында жетілу дағдысын қалыптастыру;

Әдеби дәстүрлер арқылы ұрпақ жалғастығын ұғындыру;

Сабақтың түрі: Тіл ұстарту

Сабақтың әдісі: Деңгейлік жұмыс, электронды оқулықпен жұмыс, өз бетімен жұмыс, талдау

Пәнаралық байланыс: Өлкетану, әдебиет, тарих
Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру бөлімі

Дөңгелек үстел «Ел мақтаныштары»

Мұхит – Молданияз – Рақметжан – Қажым – Берқайыр – Сағынғали – Қадыр – Жұрғали – Құрманғазы – Айсұлу – Қайыржан – Шолпан - ...

Мағынаны тану

Электронды оқулықпен жұмыс (мәтінмен жұмыс)