2.Мәтін бойынша сөздік жұмыс, орыс тіліне аударыңыз және сөз тіркестерін жасаңыздар: Рух, құбылыс, күш-қуат, батылдық, жетім, жесір, әдет-ғұрып, іс-әрекет, руханият, инабат, сый
3. Мәтін бойынша сұрақтар құрыңыз, мазмұндауға дайындағыз.
4. Мәтіннен қара және асты сызлған сөздерді теріп жазып, түбір сөздерін анықтаңыз.
5.Үшінші мәтіндегі асты сызлған сөздерді пайдаланып, мәтіннің мағынасын беретін мақалдар жазыңыз.
Жұрнақтар.
Қосымшаның қазақ тілінде екі түрі бар: бірі – жұрнақ, екіншісі – жалғау.
Жұрнақ – түбір сөзге жалғанып, оған түрлі мағына беретін қосымша. Жұрнақ екі түрлі болады: сөз тудырушы жұрнақ және сөз түрлендіруші жұрнақ.
Сөз тудырушы жұрнақтар сөздің лексикалық мағынасын өзгертіп, сөзге басқа лексикалық мағына береді, сөзді басқа сөз табына айналдырады. Мыс: Бұл мысалдағы мұнша (-ша), өркендеуі (-кен, -де) , қоғамдық (-дық), өзгертіп (-р, -т) деген сөздердің құрамында сөз тудырушы жұрнақтар қолданылған. Осындағы –ша жұрнағы – үстеу, -кен – зат есім, –де – етістік, -дық – сын есім, -р және –т жұранқтары етістік жасап, сөз мағынасын өзгертіп, жалғанған сөздерін басқа сөзтаптрына көшірген. Осындай сөздің лексикалық мағынасын өзгертіп, басқа бір лексикалық мағына беріп, басқа сөз жасайтын жұрнақтар – сөз түрлендіруші жұрнақтар деп аталады. Сөз тудырушы жұрнақ түбірге басқа қосымшаладран бұрын жалғанады, өзі де туынды түбір жасайды.
Орыс тілінде сөз тудырушы жұрнақтардан басқа сөз алдынан келетін префикстер бар: выход, переход т.б. Қазақ тілінде сөз алдынан келетін байырғы жұрнақтар жоқ, тек аздаған кірме қосымшалар ғана бар: -на, -бей, -би: намарқұм, наразы, бейшара, бисаясат, беймәлім т.б.
Сөз түрлендіруші жұрнақтар жаңа сөз жасамайды. Олар түрлі грамматикалық категориялардың мағынасын беріп, сол категориялардыңсөзтұлғасынжасайды. Мысалы, Қазақ арасында алғашқы жазба шежірені екі топадамдар ғана таратты. Саба “ киелі” ыдыс саналған. Ішінде қымызы тұрса да, немесе бос болса да, оған аяқ тигізбеген. Осы мысалдардағы
Достарыңызбен бөлісу: |
