Сабақ сағат Эксперименттік зерттеулердің мәселелері мен әдісі
Толық масштабты эксперимент және оның құрамдас бөліктерінің сипаттамасы
жүктеу/скачать 69.75 Kb.
|
| Толық масштабты эксперимент және оның құрамдас бөліктерінің сипаттамасы. Кез келген түрдегі экспериментті жүргізу үшін бірқатар алдын ала әрекеттерді орындау қажет: тексерілетін гипотезаны құру, эксперименттік жұмыстың бағдарламасын құру, зерттеу объектісіне араласу әдістері мен әдістерін анықтау, зерттеуге жағдай жасау. тәжірибелік-эксперименттік жұмыстарды жүргізу тәртібін жүзеге асыру, тәжірибенің барысы мен нәтижелерін тіркеу тәсілдері мен әдістерін әзірлеу, тәжірибе құралдарын (құралдар, қондырғылар, макеттер және т.б.) дайындау, экспериментті қажетті қызметкерлермен қамтамасыз ету.
Эксперименттік техниканың дұрыс дамуы ерекше маңызға ие. Әдістеме – белгілі бір ретпен орналастырылған, соған сәйкес зерттеу мақсатына қол жеткізілетін психикалық және физикалық операциялардың жиынтығы. Ол келесі компоненттерді қамтуы керек: – бастапқы мәліметтерді (гипотеза, айнымалы факторларды таңдау) анықтау мақсатында зерттелетін объектіге немесе құбылысқа алдын ала мақсатты бақылау жүргізу; - эксперимент жүргізуге болатын жағдайлар жасау (эксперименттік әсер ету үшін объектілерді таңдау, кездейсоқ факторлардың әсерін жою); – өлшеу шектерін анықтау; - эксперимент барысында зерттелетін құбылыстың даму барысын жүйелі түрде бақылау және фактілерді нақты сипаттау; – әртүрлі құралдар мен әдістермен өлшенген шамаларды жүйелі тіркеуді жүргізу; - бұрын алынған мәліметтерді растау немесе теріске шығару мақсатында қайталанатын жағдаяттарды құру, жағдайлар мен өзара әсерлердің сипатын өзгерту, күрделі жағдайларды жасау; - эмпирикалық зерттеуден логикалық жалпылауға, алынған фактілік материалды талдауға және теориялық өңдеуге көшу. Экспериментке дайындықтың маңызды кезеңі оның мақсаттары мен міндеттерін анықтау болып табылады. Зерттеудің көлемі мен күрделілігі қабылданған өлшем құралдарының дәлдік дәрежесіне және теориялық әзірлемелердің тереңдігіне байланысты. Зерттеудің теориялық бөлігі неғұрлым анық тұжырымдалған болса, соғұрлым эксперимент көлемі аз болады. Белгілі бір экспериментке арналған тапсырмалар саны тым көп болмауы керек (әдетте 3-4, ең көбі 10-ға дейін). Эксперимент алдында ауыспалы факторларды таңдау, яғни зерттелетін процеске әсер ететін негізгі және қосалқы сипаттамаларды белгілеу үшін процестің есептелген (теориялық) схемаларын талдау қажет. Бұл жағдайда рейтинг әдісі қолданылады. Сипаттаманың маңыздылық дәрежесін белгілеудің негізгі принципі оның зерттелетін үдерістегі рөлі болып табылады. Ол үшін процесс қалған тұрақтылармен кейбір бір айнымалыға байланысты зерттеледі. Эксперимент жүргізудің бұл принципі осындай үш сипаттамадан аспайтын жағдайларда ғана өзін ақтайды. Егер айнымалылар көп болса, көп өлшемді талдау принципі орынды. Бір процесс барысында мәндерді тіркеген кезде аспаптардағы қайталанатын көрсеткіштер, әдетте, бірдей болмайды. Ауытқулар әртүрлі себептермен түсіндіріледі - зерттелетін дененің қасиеттерінің біркелкі еместігі, аспаптардың қателігі, экспериментатордың субъективті сипаттамалары және т.б. Экспериментке әсер ететін кездейсоқ факторлар неғұрлым көп болса, мәндер арасындағы сәйкессіздік соғұрлым жоғары болады өлшеу кезінде алынған. Бұл қайталап өлшеу қажеттілігіне әкеледі. Өлшеулердің қажетті ең аз санын белгілеу үлкен маңызға ие, өйткені ол ең аз уақыт пен шығынмен ең объективті нәтижелерді алуға мүмкіндік береді. Ол берілген дәлдік дәрежесін қанағаттандыратын өлшенетін шаманың тұрақты орташа мәнін қамтамасыз етуі керек. Өлшеу құралдарының (құралдардың) жиынтығын негіздеу үшін экспериментатор елде шығарылатын өлшеу жабдықтарымен жақсы таныс болуы керек (тұрақты жарияланатын каталогтардың көмегімен, оларға сәйкес сол немесе басқа өлшеу құралына тапсырыс беруге болады). Әрине, бірінші кезекте жұмысы ресми құжаттармен реттелетін стандартты, жаппай шығарылатын машиналар мен құрылғыларды пайдалану керек. Кейбір жағдайларда тақырыпты әзірлеуге арналған бірегей құрылғыларды, қондырғыларды, стендтерді, машиналарды жасау қажеттілігі туындайды. Осы мақсаттар үшін дайындалған құрылғылардың дайын бірліктерін пайдалану немесе барларын қайта құру қажет. Сонымен қатар, жаңа жабдықты жасаудың орындылығы теориялық есептеулермен де, практикалық пікірлермен де мұқият негізделуі керек. Техниканың маңызды бөлімі эксперименттік мәліметтерді өңдеу және талдау әдістерін таңдау болып табылады. Мәліметтерді өңдеу барлық құндылықтарды жүйелеуге, жіктеуге, талдауға дейін қысқарады. Тәжірибелердің нәтижелерін тез салыстыруға және нәтижелерді талдауға мүмкіндік беретін жазбалардың оқылатын нысандарында – кестелерде, графиктерде, формулаларда қорытындылау керек. Барлық параметрлердің өлшемі физикалық шамалардың бірыңғай жүйесіне сәйкес келуі керек. Әдістемеде тәжірибелік деректерді өңдеудің және талдаудың математикалық әдістеріне, соның ішінде эмпирикалық байланыстарды орнатуға, айнымалы сипаттамалар арасындағы байланыстарды жақындатуға, критерийлер мен сенімділік интервалдарын орнатуға ерекше назар аудару керек. жүктеу/скачать 69.75 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|