Сабақтың мақсаты : а Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып,оқушыларды сабаққа деген қызығушылықтарын арттыру

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8

Сабақтың тақырыбы:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Өткен сабақтар бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

Айталық,сөзге алдымен жұрнақ,содан кейін жалғаудың жалғануы,жалғаулардың өзінің бірізділігі: әуелі көптік,сосын тәуелдік,содан кейін септік жалғауларының жалғануы грамматикалық норма болып табылады.Осы ережеге бағынбайтын мынадай сөздер бар: апаларым – апамдар,әкелерің - әкеңдер.Тек туысқандық қатынасты білдіретін ата,әже,көке,аға,апа сияқты зат есімдерге ғана жалғауларды осылай норманы бұзып жалғауға болады.Сонда олардың мағыналары екі түрлі болады:апаларым,аталарым,дегенде,олардың көптігін білдірсе,апамдар,атамдардегенде ол кісілердің қасындағыларды да қоса қамтып,солардың көптігін білдіреді.

Тілдік тұлғаларды белгілі бір стильдік мақсатта пайдалануды нормадан жөнімен ауытқу дейміз.Бұл көбінесе көркем әдебиетте кездеседі.Мысалы,болымсыз етістіктің келер шақтың тұлғасының І жақта ма-й-мын болуы – грамматикалық норма.Ол ауытқып,ман түрінде жұмсалады:

Ескі бише отырман бос мақалдап,

Ескі ақынша мал үшін тұрман зарлап.

(Абай)

Мұнда –ман қосымшасы ерекше стильдік қызмет атқарып,істі істеуден қайсарлықпен үзілді-кесілді бас тартқандықты білдіреді.

Тілдегі сөздер бір-бірімен қалай болса солай тіркесе салмайды,олардың арасында міндетті түрде мағынлық байланыс болуы шарт.Сөздердің бір-бірімен тіркесу мүмкіндігі бірдей емес.Мысалы, биік және жоғары сөздері бір-бірімен мәндес,мағыналас болғанымен,үнемі бірінің рнына бірі жүре бермейді. Сол себептен биік жартас,биік мұрат,биік тау дегенде,биік сөзінің орнына жоғары сөзін қойып айтуға болмайды(жоғары жартас емес,жоғары мұрат емес,жоғары тау емес).Сөздерді жалғаусыз тіркестіру қатеге жатады.

Әдеби тілдің грамматикалық нормаларына сөйлем мүшелерінің дұрыс орналасуы да жатады.Сөз өз орнында тұрмаса,сөйлем мағынасы өзгеріп кетеді және құлаққа тосаң естіледі,көзге оғаш көрінеді.

Сөйлем құрағанда тілдің ішкі ережелерін ескеріп,әр сөзді орнына қойып айтудың үлкен мәні бар,Қазақ тілінде сөйлемдегі сөздердің орын тәртібі тұрақты:баяндауыш сөйлемнің ең соңында,бастауыш сөйлемнің басында не ортасында,анықтауыш,пысықтауыш,толықтауыш өздері қатысты сөздерден бұрын тұрады.

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8

а) оқушылардың қазақ тілі пәнінен алған білімдерін тиянақтау;

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы сауатты жазуға дағдыландыру;

Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

А) Ал сосын В) Ойсыздарға қосылма С) Неге бұғасың

Д) Қайдағы жау Е) Жел де жоқ

2. Сұрау есімдігі арқылы жаслған сұраулы сөйлемді тап.

А) Қар жауса ше? В) Балам,аманбысың? С) Бұл сен бе?

Д) Жағдай қалай? Е) Мынау сен шығарсың?

3. Бұйрықты сөйлемді тап.

А) Егіс көлемін ұлғайт. В) Тіл қандай С) Сен енді бала емессің

Д) Ал Жамал ше Е) Бұл—тарихи жер

4. Адамның түрлі көңіл-күйін білдіретін сөйлем қалай аталады?

А) лепті В) сұраулы С) хабарлы Д) бұйрықты Е) атаулы

А) Қарағым,тоқтай тұршы В) Пай-пай,шабысының қаттысын-ай

С) Сен жазып келген шығарсың. Д) Дала айдай жарық

Е) Мектептің кең залы.

А) Ойпырым-ай,балаңның мінезі қандай жаман еді.

В) Көрсетпе көз жасыңды. С) Жүр,жарысайық

Д) Балам,жөніңді айтшы Е) Амал нешік,пешенеме жазғаны осы болды.

А) Ол кісі қайда тұрады. В) Неге үндемейсіз,әже,барамыз ба?

С) Ол жерге неге отырасың. Д) Ойбай,сен былай тұр Е) Мен күні бойы жұмыста болдым ғой.

8. Бұйрықты сөйлемді тап.

А) Сен менен аулақ жүр В) Біреу көп үшін,көп біреу үшін.

С) Жеріміз біздің неткен бай. Д) Сүйіндік жігіттері он шақты күнде Омбыға келіп қалды.

Е) Қазір қай жерде тұрасыз.

А) Жарайсың,қалқам?! В) Енді мені ұрайын деп пе едің?!

С) –Ешкімге сенуші болма,--деп айқайлады.

Д) –Рас па! –деп бажырая қарады. Е) Тәйт. Тыныш отыр

А) –Жасасын,Қазақстан! В) –Жолдастар,тынышталыңыздар!

С) –Мынау дегенің әдемі ғой! Д) –Шіркін,орманның таза ауасын-ай!

Е) –Бәрекелді! Бәрекелді! Жарадың,қалқам!

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8

а) оқушылардың қазақ тілі пәнінен алған білімдерін тиянақтау;

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы сауатты жазуға дағдыландыру;

Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

А) –ғы,-гі,-қы,-кі тұлғалы қалау райлы етістік

В) Құрамында бастауыш тұлғалы сөзі бар идиомалар

С) Атау немесе барыс септігіндегі тұйық етістіктен соң «керек», «мүмкін» сөздерінің тіркесуі

Д) Баяндауышы зат есімнен басталады.

Е) Барыс септігіндегі тұйық етістіктен соң «бол», «жара», «тура», «кел» көмекші етістіктерінің тіркесіп келуі.

А) Бүгін емтиханға дайындалу керек.

В) Жартастың басынан қарауытқан бір нәрселер көрінеді.

С) Ойнап сөйлесең де,ойлап сөйле. Д) Ауыл маңы тып-тыныш

Е) Оқу—білім бұлағы

3. Жақты сөйлемді тап.

А) Сенің балмұздақ жегің келе ме? В) Оның айтқандарын түсініп болмайды

С) Бұл оқиғаны енді айтпасқа болмайды Д) Оның үрейден төбе шашы тік тұрды.

Е) Ертең сабаққа келесің бе?

А) Бастауыш пен баяндауыштан ғана құралған сөйлем.

В) Тұрлаулы мүшелерімен қатар,тұрлаусыз мүшелері де бар сөйлем

С) Мазмұны толық берілген сөйлем. Д) Бастауышы жоқ сөйлем

Е) Бастауышы әрдайым жасырын тұратын сөйлем

5. Жайылма сөйлемді тап.

А) Мен барамын. В) Айдала С) Ол—сері жігіт

Д) Үй жап-жарық Е) Сендер қараңдар

6. Қай сөйлем түрі екеуара сөйлескенде жиі қолданылады?

А) Толымсыз сөйлем В) жақсыз сөйлем С) жалаң сөйлем

Д) атаулы сөйлем Е) жайылма сөйлем

7. «Кең зал.Құжынаған халық.» -қандай сөйлем?

А) Жақты сөйлем В) жақсыз сөйлем С) жайылма сөйлем Д) атаулы сөйлем Е) Толымды сөйлем

А) жалаң В) жайылма С) жақты Д) жақсыз Е) толымды

А) жақты,жақсыз В) атаулы С) толымды,толымсыз

Д) жалаң,жайылма Е) жай,құрмалас

10.Жалаң сөйлемге жетпей тұрған сөзді көп нүктенің орнына қойыңыз. «........оқып шықсын».

А) тез В) ол С) оған Д) сенімен Е) қайратпен

а) оқушылардың қазақ тілі пәнінен алған білімдерін тиянақтау;

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы сауатты жазуға дағдыландыру;

Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

А) Біз үшеуміз мәселені дұрыс шештік деп ойлаймыз

В) Ақ бесті қара қасқадан сытылып шықты. С) Мен өзім де сізден осыны сұрағалы отыр едім.

Д) Ауылдың маңы—терең сай Е) Сұрап отырғаны—осы

А) Оның бос сөзді сүймейтін,жақтырмайтын мінезі бар.

В) Шәкенді,Баймағамбетті,Ерболды бұл сөз күлдірді

С) Жиренше Абаймен көп сөйлесті,ұзақ ақылдасты.

Д) Көп сөз—көмір, аз сөз—алтын. Е) Еріншектің ертеңі бітпес.

3. Күрделі сан есімнен жасалған баяндауышты тап.

А) Осы араға жиналғанымыз жетеу В)Жиналысқа келгендері—он-ақ адам

С) Жеті жердегі жеті—қырық тоғыз Д) Оның жасы жиырмада Е) Оның қасиетті саны –бес

4. Себеп пысықтауышты тап.

А) Батпаған ай батыстан қарап тұрды.

В) Кешеден бері сақтаған нанды жеп отырмын. С) Бала кітап алғалы келіпті

Д) Сен мұнда ойнауға келген жоқсың,білім алуға келдің. Е) Ол табанда ақшасын өндіріп алды.

А) пысықтауыш В) анықтауыш С) бастауыш Д) толықтауыш Е) баяндауыш

А) баяндауыш В) анықтауыш С) пысықтауыш Д) толықтауыш Е) айқындауыш

А) Далада қызыл-сары гүлдер жайқалып тұр.

В) Шаршаған кішкентай боталар артта қалып қойды.

С) Біз таудың ең биік шыңына шықтық.

Д) Оның әкесі—кең жауырынды,ұзын бойлы кісі.

Е) Мария Бәкенді де,оның ағасын да үйіне алып жүрді

А) Ер жолдасы—тәуекел. В) Олар Абаймен біресе жарысады,біресе қалжыңдасады

С) Олар екі күннен кейін келіп қалар.

Д) Жұрт Дәметкеннің қылығына әрі сүйсінді,әрі аяды.

Е) Ауыл жастары бұндай нәрселерге қызықпайды.

9. Асты сызылған сөздердің қайсысы өзгелерінен басқа қызметте жұмсалып тұр?

А) Жақсы сөз-жарым ырыс В) Ол қазақша жақсы сөйлейді. С) Оның жақсы іске жаны жолдас

Д) Ол көршілерімен жақсы қарым-қатынас орнатқан. Е) Ол жақсыкиімдерді таңдап алды.

10. Қай сөйлемде іс-қимылдың мезгілін білдіретін сөз бар.?

А) Марат бұл жерге екі рет келді. В) Ат баспаймын деген жерін екі басады

С) Олар бұл жерге екіде келді. Д) Олар сыныпқа екі-екіден кірді. Е) Ол алманың екеуін алды.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Қайталау
Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8

Сабақтың тақырыбы: Тест тапсырмалары

Сабақтың мақсаты:

а) оқушылардың қазақ тілі пәнінен алған білімдерін тиянақтау;

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін, жерін, Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы сауатты жазуға дағдыландыру;

Оқушылармен амандасу, түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

А) Сен дегенде сөз барма? В) Әй дер әже,қой дер қожа жоқ.

С) Балалардың соңғы ермегі—«Ақсүйек», «Соқыртеке».

Д) «Осы күні сол ара жайнаған қызыл гүл»,-дейді. Е) Саутты болу дегеніміз-дұрыс жазып,дұрыс сөйлеу.

А) Туған жер—алтын бесік. В) –Білмеске сөзің қор боп кетер,-деген М.Дулатұлы.

С) Бала жігіт бұйрықты екі етпейді Д) Бұл-ойланатын нерсе. Е) Әркім-әуелі өз аулының баласы.

3. Төлеу сөзді тап.

А) Бүгін жылқышыларға да бірдеме болған сияқты. В) Жұман отыратын жерге бір әулие келіпті.

С) Үйге кіре бере қара саба жарылып кетті. Д) «Білмегенді біле бер»,-дейді Шәкәрім.

Е) Әжем үйге кіріп,малдың өрістен қайтқанын айтты.

А) Айжан өзінің үйінің алыс екенін айтты.

В) Айжан өзінің үйінің алыс екенін және ертерек қайту керекекенін айтты.

С) Айжан ертерек қайту керектігін айтты. Д) Үйіне қайту керектігін Айжан айтты.

Е) Айжан айтты үйге қайтамын деп.

5.Тыныс белгілері дұрыс қойылған төл сөзді тап.

А) Ол: «Арман қалыңыз қалай»?-деді. В) Ол, «Арман, қалыңыз қалай?-деді.

С) Ол: «Арман, қалыңыз қалай?»-деді. Д) Ол: «Арман қалыңыз қалай?»-деді.

Е) Ол: «Арман, қалыңыз, қалай?»-деді.

А) Төлеу сөзде сұрау есімдігі түсіп қалады. В) Сөйлем мазмұнына қарай басқа сөз табына ауысады.

С) –ма,-ме шылауға айналады. Д) сұраулық шылауға айналады.Е) Сұрау есімдігі сол күйінде сақталады.

7. Төл сөздің тыныс белгілері қай қатарда дұрыс қойылмаған?

А) –Неге қорқады?—дейсіз ғой. В) –Көкпардан қалайша болады?—дейсіз ғой.

С) –Жұрт қалай таратады екен,--деді. Д) –Соғымның сирағы кесіле ме?-деді,анау екеуі.

Е) –Қап,әттеген-ай!-деді анау екеуінің біреуі.

А) тұйық етістікке айналып,оған барыс,табыс септік жалғауы,немесе туралы жөнінде,жайында шылыулары мен «керек» сөзінің бірі қосылып айтылады.

В) Өзгеріске түспейді. С) Есім сөздерге айналады. Д) Есімше жұрнағы жалғанады.

Е) жедел өткен шақ жұрнағы жалғанады.

А) Тұйық етістікке айналады В) сол қалпында қала береді.

С) сол қалпында қалып,одан кейін туралы шылауы жазылады.

Д) Есімшеге айналып,оған –дық,-дік жұрнағы тәуелдік жалғауы және табыс септігі жалғанады да,толықтауыш болады. Е) «екенін» деген көмекші етістік жалғасады.

А) маған В) мені С) өзінің Д) оның Е) оған.

а) Түлік төлден өседі ә) Үндеместе бәле көп б) Жаман бала – күйік.

а) Ұялмаған ұялтады. ә) Әдейі жіберіп отыр б) Ерді намыс өлтіреді

а) Өтірікші өзін алдайды ә) Оқусыз білім жоқ б) Тек жүрсең тоқ жүресің

а) сөз тіркестері ә) тұрлаулы мүшелер б) күрделі мүшелер

а) Төмен қарады ә) Сәл ойланып қалды. б)Ұялғаннан төмен қарады.

а) Қонақтар бүгін келеді. ә) Ыстық мейіріммен қарады. б) Төрге қарай барды.

а) сарғылт шашы ә) кеншілер сарайы б) жыл сайын

а) қандай,қай ә) кімде, неде б) қашан, қалай

а) Бастауышы бар,жасырын тұрғанда да баяндауышы арқылы табуға болатын сөйлем

ә) Тұрлаусыз мүше қатыспаған сөйлем

б) Баяндауыштың бір өзі сөйлемге негіз болатын сөйлем.

а) Әлдене есіне түскендей жалма-жан қоржынға қол созды.

ә) Ертең қалаға жүруіміз керек. б) Қонақтардың кейін қайтуына тура келді.

15. Қарсылықты салалас сөйлемді тап.

а) Бақтығұлдың үйден шыққанына екі күн болғандықтан,местегі малта да таусыла бастаған.

ә) Осы әңгімеден екеуінің де көңілі жүдеп,үнсіз келе жатты.

б) Бас болмақ оңай,бастамақ қиын

а) Бір қолмен белін ұстап,шық басқан көк шөптерді таяғымен анда-санда қағып қойып, шабылған бидайықтың жиегімен келе жатты.

ә) Біресе кемпірінің баяу қорылына,біресе шымылдықтың ар жағында сыбырласып жатқан баласы мен келінінің орысша сөздеріне құлақ түріп үнсіз жатыр.

б) Ол әлі құрығандай ақырын ғана сәлем берді де, келіп,босаға жақтан орын алды.

а) Қап,келе жатқанымызды Бекберген күндік жерден естіп отыратын болды ау!

ә) Ай,шырағым-ай,мені қинайтын да осы ғой.

б) Меніңше,ол тапсырманы ойдағыдай орындайды.

19. Бастауыш пен баяндауыштың арасына қойылатын сызықша қай сөйлемде қойылады?

а) Аспан да,жер де сұп-сұрғылт. ә) Жолға аттанар сол бір түн.

б) Бұл – Жарасбайдың жаздай тісін басып жүрген араз ауылы.

а) Ойға қатысты сөйлем мүшелерінің барлығы қатысқан сөйлем.