Тақырыбы: Азот қышқылының химиялық қасиеттері.
Мақсаты: азот қышқылының өзіне тән химиялық қасиеттерін зерттеп, реакция теңдеулерін жазу.Металдармен әрекеттесу ерекшеліктеріне тоқталу.
Слайд 5.
Өте күшті тотықтырғыш. Барлық металдармен реакцияға түседі. Тек алтын және платинамен түспейді. Сутек бөлінбейді. Азот оксидтері, азот,аммиак түзіледі. Металдың белсенділігіне байланысты әртүрлі әрекеттеседі.
|
әрекеттесуі
|
реакция теңдеуі
|
конц.
|
Fe, Cu , AI, Au
|
азот қыш-да ерімейтін оксидтік қабат болады.(металдың енжарлануы).
Сондықтан азот қышқылын алюминий және болат цистерналарда тасымалдайды.
алтын мен платина тек «патша арағында» ғана ериді. «Патша арағы» бір көлем азот және 3 көлем концентрлі тұз қышқылынан тұрады.
Au +3HCI +HNO3=AuCI3+NO+2H2O
|
Li, K, Na, Ba, Ca, Sr
N2O
|
10HNO3 +8Li= 8LiNO3+N2O+5H2O
2N+5+8ē—2N+1 1 т/ғыш;
Li0 -1ē—Li+1 8 т/сызд.
|
Ауыр металдармен
NO2
|
2HNO3+Ag—AgNO3 +NO2 +H2O
N+5 +1ē—N+4 1 т/ғыш
Ag0-1ē—Ag+1 1 т/сызд.
|
сұйыт.
|
Сілт.металдар, сілтілік жер металдар, Zn,Fe
NH3
|
9HNO3+8K – 8KNO3+NH3 +3H2O
N+5 +8ē—N-3 1т/ғыш
K0 -1ē—K+1 8 т/сызд.
|
Ауыр металдар
NO
|
4HNO3 + 3Ag –3AgNO3 +NO +2H2O
N+5 +3ē—N+2 1 т/ғыш;
Ag0-1ē—Ag+1 3 т/сызд.
|
Слайд 6
Тәжірибе 17. Азот қышқылының мыспен әрекеттесуі.
Сынауыққа мыс сымды салып, үстіне 0,5 мл конц. Азот қышқылын құйыңдар. Газ өткізгіш түтігі бар тығынмен бекітіңдер.түтік ұшын ауызы төмен қараған құрғақ сынауыққа салыңдар. Не байқалды? Сынауық азот (ІҮ) оксидімен толған соң ауызын картон қағазбен жабыңдар. Неге? Реакция теңдеуін жазыңдар.
Cu + 4HNO3 – Cu(NO3)2 + 2NO2 +2H2O
Cu0-2ē—Cu+2 1 т/сызд.
N+5+ē—N+4 2 т/ғыш
Слайд 7.
Азот қышқылының қолданылуы
Азот тыңайтқыштарын алу;
Реактивтік отын;
Асыл металдарды өңдеу;
Қопарылғыш заттар алу;
Бояулар, дәрі-дәрмектер;
Талшықтар,пластмасса;
Фотопленка.
«Экологтар» тобы
Тақырыбы: Нитраттар.
Мақсаты:азот қышқылының тұздары-нитраттар, олардың алынуы, қасиеттері жөнінде оқып, білу. Нитрат-ионды анықтай білу. Реакция теңдеулерін жаза білу. Экологиялық сауаттылыққа үйрену.
Слайд 8
Азот қышқылының тұздары – нитраттар деп аталады.
Алынуы:металдарға, оксидтеріне, гидроксидтеріне қышқылмен әсер еткенде алынады.
2 NaOH +2NO2 = NaNO2 + NaNO3 +H2O
Суда жақсы еритін нитраттар – селитралар деп аталады. NaNO3, KNO3, NH4NO3, Ca(NO3)2.
Химиялық қасиеттері:
Қыздырғанда ыдырайды. Нәтижесінде әртүрлі өнімдер түзіледі. Металдардың активтік қатарына байланысты.
Me Mg MeNO2 +O2
MeNO3 Me Mg—Cu MeO +NO2 +O2
Me Cu Me +NO2+O2
Нитрат-ионды анықтау нитратқа мыс сымды саламыз. Қоңыр түсті газдың бөлінгеніне қарап білеміз.(реакция теңдеуін жазу).
Слайд 9
Қолданылуы:
Тыңайтқыштар;
Қара оқ-дәрі- KNO3;
Қопарылғыш заттар;
Қоршаған ортаға әсері қандай?
Көбіне тыңайтқыштар ретінде қолданылады. Қоршаған ортаны көп ластайды. Басқа тыңайтқыштарға қарағанда суда жақсы еріп, топырақта жақсы қозғалады. Нитрат жеміс, көкөністе жинақталып, адам ағзасына түседі. Ас қорыту жолында нитраттар нитритке айналып, ағзаны улайды. Нитрит
гемоглобинмен реакцияға түсіп, оттектің тасымалдануына кедергі келтіреді. Тыныс мүшелерінің қызметі бұзылады. Капуста, аскөк,қызылша, асқабақ нитрат- жинағыш болып саналады. Ағзаны уланудан сақтау үшін не істеу керек?
Нитраттар суда жақсы еритін болғандықтан, әсіресе жылы, сумен мұқият жуған дұрыс.көкөністерді қайнату нитрат мөлшерін 50-80%-ға азаяды. Тұздау, ашыту, маринадтау да азайтады.
Керісінше кептіру, шырын, пюре нитрат мөлшерін көбейтеді.
Ендеше нитраттар дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының нұсқауы бойынша тәулігіне 5 мг-нан аспау керек. Дене салмағының 1 кг-на шаққанда.
Мұғалім:
Қосымша: «Патша арағы» дегенге түсінік бере кетейік. Себебі металдардың патшасы саналатын алтын ериді.
Сонымен азот қышқылы, оның түздары ең маңызды қосылыстары екенін оқып,білдіңдер. Енді әр қатар оқушылары өз жобалары бойынша 2 қатардағы оқушыларға 1 сұрақтан береді.
Достарыңызбен бөлісу: |