Сабақтың тақырыбы: ет кабинетіндегі жұмыс тәртібі мен қауіпсіздік техникасының ережелері

Алгоритм командалары есеп шартына байланысты жай және құрама командалардан тұрады.

Алгоритмдер блоктардың өзара байланысуына қарай үш құрылымға – сызықтық тармақтық және циклдік түрлерге бөлінеді.

Мысалы:

күнделікті алу, тиісті бетін ашу,

үй тапсырмасын анықтау

үй тапсырмасын орындау

күнделікті орнына қою

соңы

Сызықтық алгоритм командалары осында көрсетілген рет бойынша орындалатын тізбектеле орналасқан командалардан (блоктардан) тұрады.

Амалдардың бұлай бірінен соң бірі реттеліп орындалу тәртібін табиғи атқарылу дейді. Мысалы, төменде көрсетілген Z функциясының сандық мәнін есептеп шығару алгоритмін жасау керек болсын.

2 2 2

Бұл функцияның мәнін табу үшін алдымен жақшада тұрған

ax 2 + b көпмүшелігін жеке есептеп алу қажет, себебі ол

тізбек үш рет есептеліп, орындаушы машина оған уақытты

көп кетіреді. Есептеліп болған Z функциясының мәні

қағазға не экранға басылып шығуы тиіс. Жалпы компьютер

жадына a, b, x мәндері алдын – ала енгізілуі керек.

алг Z функциясын есептеу

(нақ a, b, x, z )

арг a, b, x

нәт z

басы

a, b, x енгізу

t : = ax 2 + b

z : = t + cost + tgt

x, z шығару

соңы

Сонымен қарастырылған алгоритм қарапайым сызықтық

алгоритмнің мысалы ьолып табылады. Мұндағы 2-блок - a, b, x

мәндерін пернелерден программаға енгізу блогы, 3-блок t - ның,

ал 4-блок Z функциясының мәндерін есептейді. 5-блок х

айнымаласының және Z функциясының нәтижесін қағазға басып шығарады.

түйінді сөздері пайдаланылады. Орынду тәсіліне байланысты тармақталу командасы «таңдау»(толымды) және «аттап өту» (толымсыз) болып екі түрге бөлінеді.

Екі үшбұрыш қабырғалары a, b, c және d, e, f деп берілген. Қайсы үшбұрыштың үлкен екенін

анықтау қажет.

4. 
   Күрделі тармақталу
   
5. 
   Күрделі шарттарды пайдалану
   
6. 
   Арифметикалық циклдер
   
7. 
   Итерациялық (қадамдық) цикл.
   

• 
  Алгоритм командалары есеп шартына байланысты қалай бөлінеді?
  
• 
  Жай және құрама командалардың айырмашылықтары қандай?
  
• 
  Сызықтық алгоритм дегеніміз не?
  
• 
  Тармақталу алгоритмі мен циклдік алгоритмнің айырмашылығы қандай?
  
• 
  Компьютерде есеп шығару қандай кезеңдерден тұрады?
  

Тілдің алфавиті. Программалау тілінің синтаксистік диаграммалары.

Тілдің қарапайым обьектілері.

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Оқушыларға Паскаль программалау тілі және оның негізгі элементтері, Паскаль ортасы туралы толық түсінік беру;

Дамытушылығы: Оқушыларды алгоритмнің командаларымен және құрылыммен таныстыра отырып, алгоритм құру дағдыларын қалыптастыру, логикалық ой-өрістерін дамыту;

Тәрбиелік: Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Білім білікті қалыптастыру сабағы

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру

2. Өткен материалды қайталау

3. Жаңа сабақты түсіндіру

4. Сабақты бекіту

5. Үйге тапсырма

Өткен материалды қайталдау сұрақтары

• 
  Алгоритм командалары есеп шартына байланысты қалай бөлінеді?
  
• 
  Жай және құрама командалардың айырмашылықтары қандай?
  
• 
  Сызықтық алгоритм дегеніміз не?
  
• 
  Тармақталу алгоритмі мен циклдік алгоритмнің айырмашылығы қандай?
  
• 
  Компьютерде есеп шығару қандай кезеңдерден тұрады?
  

Паскаль тілін 1968-1971 жылдары Швейцарияда профессор Никлаус Вирт оқып-үйренуге қолайлы программалау тілі ретінде ұсынған болатын. Паскаль тілі өзінің қарапайымдылығының және тиімділігінің арқасында дүние жүзіне тез таралды.

Бұл тілде жазылған программа компьютерде орындалу барысында алдымен трансляцияланады (машина тіліне аударылады), объектік программаға түрлендіріледі де, содан кейін ғана орындалады.

Паскаль тілінің негізгі элементтері

Паскаль тіліндегі программа жеке-жеке жолдардан тұрады. Оларды теру, түзету арнайы мәтіндік редакторлар арқылы атқарылады. Программада әрбір жолдан кейін нүктелі үтір (;) қойылады.

Паскаль тілінде программа үш бөліктен тұрады: тақырып, сипаттау бөлімі және операторлар бөлімі.

Кез-келген программа Program сөзінен басталып, оның тақырыбы жазылады. Бұл бөлім программадағы айнымалылар, тұрақтылар тәрізді объектілердің жалпы қасиеттерін алдын ала анықтап алуға көмектеседі.

Программаның соңғы және негізгі бөлімі операторлар бөлімі – болып табылады.

Орындалатын іс-әрекеттер, командалар осы бөлімде орналасады. Ол begin түйінді сөзінен басталып, барлық атқарылатын операторлар (командалар) тізбегі жеке-жеке жолдарға жазылып біткен соң end түйінді сөзімен аяқталады.

Тілдің алфавиті программаның элементтерін құруда қолдануға болатын символдар жиынынан тұрады. Оған әріптер, цифрлар және арнайы белгілер (символдар) жатады.

Тіл ерекшіліктеріне қарай символдар тобын шартты түрде төмендегі топтарға жіктеуге болады:

• 
  атаулар (идентификатор);
  
• 
  цифрлар;
  
• 
  айыру белгілері;
  
• 
  арнайы символдар.
  

Арнайы символдарға пунктуация және арифметикалық операция (амалдар) белгілері жатады.

Арифметикалық амал белгілері:

(+) – қосу; (-) –азайту;

(*) – көбейту; (/) – бөлу.

DIV – және (логикалық көбейту) операциясы;

MOD – қалдықты табу. Мысалы: 10 MOD 3 амалының нәтижесі 1;

Логикалық амал белгілері:

AND – және (логикалық көбейту) операциясы;

OR – немесе (логикалық қосу) операциясы;

NOT – емес (терістеу немесе жоққа шығару) операциясы;

XOR – арифметикалық немесе амалы;

SHL – биттер (1 мен 0-дер)тіркесін солға ығыстыру;

SHR – биттер (1 мен 0-дер)тіркесін оңға ығыстыру;

Айыру белгілеріне бос орын, барлық басқару символдары, тыныс белгілері, ENTER (келесі жолға көшу) пернесін басу белгісі және түсініктемелер жатады.

Сонымен айыру белгілері: ____ (бос орын); , (үтір); . (нүкте); : (қос нүкте); ; (нүктелі үтір) ; ` (апостроф); (;); [;] ; {;}.

Қатынас таңбалары немесе салыстыру белгілері: = (тең), <>(тең емес), < (кіші), >(үлкен), <= (кіші не тең), >= (үлкен не тең).

Программалау тілдерінде «өрнек», «операторлар», «тіл синтаксисі» мен «семантикасы» ұғымдары кең пайдаланады.

Арифметикалық немесе логикалық амалдар таңбасымен біріктірілген айнымалар атаулар, функциялар, жиымдар т.б. мағынасы бар сөздер тізбегі - өрнек деп аталады.

Программалау тілінің белгілі бір іс-әрекетті орындай алатын тиянақты мағынасы бар ең қарапайым сөйлем – оператор деп аталады.

Тілі объектілерін, яғни программадағы пайдаланылатын мәліметтердің құрылымы мен ұйымдастырылуын алдын ала анықтайтын сөйлемдер жиыны - программаның сипаттамасы болып табылады.

Синтаксистік диаграммаларда екі геометриялық фигура тіктөртбұрыш және (кейде дөңгелек) кең пайдаланады. Тіктөртбұрыш ішінде тілдің анықталатын элементтер ал элипс ішінде терминалдық символдар, яғни анықтауды қажет етпейтін таңбала жазылады.

Тілдің қарапайым объектілеріне «сан», «идентификатор», «тұрақты», «айнымалы», «функция» және «өрнек» ұғымдары кіреді. Программадағы негізгі амалдардың орындалуын керекті мәліметтердің сандық, логикалық немесе символдық (литерлік) мәндері болады.

Мысалы: Бүтін сандар: +4, -100, 15743,0 т.б. Нақты сандар: 2.65, 0.5, -0.856, -6.0.

Мысалы: x = 25; y = -0.5; z = 4E15; g = 9.8; pi = 3.14 т.б.

• 
  Паскаль тілі қай жылдардан бастап қолданыла бастады?
  
• 
  Паскаль тілінде программа неше бөліктен тұрады?
  
• 
  Ғ10 пернесінің қызметі қандай?
  
• 
  Ғ5 пернесінің қызметі қандай?
  
• 
  Паскаль тілінде программаны тексеру қай перненің көмегімен орындалады?
  
• 
  АІТ + Ғ5 пернесі қандай қызмет атқарады?
  
• 
  Программаны орындауға жіберу қандай пернелер комбинациясы арқылы орындалады?
  

сипатталуы.

• 
  Паскаль тілі қай жылдардан бастап қолданыла бастады?
  
• 
  Паскаль тілінде программа неше бөліктен тұрады?
  
• 
  Ғ10 пернесінің қызметі қандай?
  
• 
  Ғ5 пернесінің қызметі қандай?
  
• 
  Паскаль тілінде программаны тексеру қай перненің көмегімен орындалады?
  
• 
  АІТ + Ғ5 пернесі қандай қызмет атқарады?
  
• 
  Программаны орындауға жіберу қандай пернелер комбинациясы арқылы орындалады?
  

Паскаль тілінде пайдаланатын барлық типтер скалярлық (қарапайым) және құрылымдық (структуралық) болып үлкен екі топқа бөлінеді. Скалярлық типке шамалардың стандартты типі және жасанды тип (тағайындалған) жатады. Стандартты типтерге:

• 
  бүтін – INTEGER нақты – REAL логикалық – BOOLEAN
  
• 
  тіркестік – STRING мәтіндік - TEXT типтер жатады.
  

Енді программаларда жиі пайдаланылатын функцияларды қарастырайық.

1. 
   Арифметикалық функциялар
   
2. 
   Типтерді өзгерту функциялары.
   

Математикада жазылуы	Паскаль тілінде жазылуы	Атқаратын қызметі	Функция типі
|x| arctg x cos x sin x e x [x] Inx П х 2 х	Abs (x) Arctan (x) Cos (x) Sin (x) Exp (x) Frac (x) Int (x) Ln (x) Pi Sqr (x) Sqrt (x)	Аргументтің абсолюттік шамасы Аргументтің арктангенсі Аргументтің косинусы Аргументтің синусы е-нің х дәрежесі х-санының бөлшек бөлігі х-санының бүтін бөлігі х-санының натурал логарифмі п-дің мәні х-тің квадраты х-тің квадрат түбірі	х-тің типіндей нақты нақты нақты нақты нақты нақты (бүтін) нақты х-тің типіндей нақты

Шамаларға қолданылатын амалдар олардың типтеріне байланысты болады.

Бүтін сан түріндегі тип. Бүтін типтегі мәндерді қабылдайтын атаулар былай сипатталады:

атау1, атау2, ...., атауn: тип;

мұнда тип орнында бүтін типті көрсететін түйінді сөздің бірі жазылады. Мысалы, integer, byte

Арифметикалық амалдар.

Белгілер	Операциялар	Операндтар типі	Нәтиже типі
+	қосу	Екеуі де бүтін, не біреуі Бүтін, біреуі нақты	Бүтін, нақты
-	азайту	Екеуі де бүтін, не біреуі Бүтін, біреуі нақты	Бүтін, нақт
*	көбейту	Екеуі бүтін немесе екеуінің біреуі нақты	Бүтін, нақты
/	бөлу	Бүтін немесе нақты	Нақты
Div	Бүтін бөлу	Бүтін	Бүтін
Mod	Бүтін қалдық	бүтін	бүтін

Төмендегі стандартты функциялар бүтін аргументтер үшін бүтін мән береді:

Abs(x) – бүтін х санының абсолют шамасы

Sqr(x) – бүтін х анының квадраты

Trunc(x) – нақты х санының бүтін бөлігі

Round (x) – нақты х саны дөңгелектеніп бүтін нәтиже береді.

Succ(x)- х-тан кейінгі бүтін санды береді.

Pred(x) – х-тың алдындағы бүтін санды береді.

• 
  Тілдің алфавиті нелерден тұрады?
  
• 
  DIV және MOD функциялары не үшін қолданылады?
  
• 
  Программа қандай оператормен басталады?
  
• 
  Программаның негізгі бөлігі қандай түйінді сөзбен басталып, қандай сөзбен аяқталады?
  
• 
  Идентификатор дегеніміз не?
  
• 
  Жиым дегеніміз не?
  
• 
  Мәліметтердің типі дегеніміз не?
  
• 
  Мәліметтердің типтері қалай сипатталады, олар қандай қызмет атқарады?
  
• 
  Мәліметтердің қандай типтері бар?
  
• 
  Атаулардың типтері қалай сипатталады?
  
• 
  Паскаль тілінде стандартты функциялар қалай жазылады?
  
• 
  Арифметикалық өрнек дегеніміз не? Өрнектер Паскаль тілінде қалай жазылады?
  

• 
  Паскаль тілі қай жылдардан бастап қолданыла бастады?
  
• 
  Паскаль тілінде программа неше бөліктен тұрады?
  
• 
  Ғ10 пернесінің қызметі қандай?
  
• 
  Ctrl + Del, Ctrl + Ins, Shift + Del, Shift + Ins пернелері қандай қызмет атқарады?
  
• 
  Ғ5 пернесінің қызметі қандай?
  
• 
  Паскаль тілінде программаны тексеру қай перненің көмегімен орындалады?
  
• 
  АІТ + Ғ5 пернесі қандай қызмет атқарады?
  
• 
  Программаны орындауға жіберу қандай пернелер комбинациясы арқылы орындалады?
  

(5+7*х)/1.8; (sin(x)+5* cos(2+х))/ In(х); т.б

Математикада жазылуы	Программалау тілінде жазылуы
a + b a - b	(a + b)/ (a – b)
a b	exp (b * ln (a))
a + b xy	(a + b)/(x * y)
1 + x	sqrt (1 + sqrt (x))

Алгоритмдік тілде (Паскаль, Бейсик, Си , т.б.) арифметикалық амалдардың орындалу тәртібі олардың математикадағы орындалу тәртібіне сәйкес келеді, яғни алдымен жақша ішіндегі амалдар, сонан соң көбейту, бөлу, қосу, азайту, т.б. амалдар орындалады.

Өрнектердің алгоритмдік тілде және программалау тіліндегі жазылуы да бір-біріне сәйкес келеді.

Паскаль тілінде өрнектер тек сызықты түрде жазылады.