Сабақтың түрі: аралас сабақ (викториналар) Сабақ әдісі: суреттер, карточкалар, лозунг Сабақтың барысы

Жер сілкінуіне дейін:

• 
  Рюкзак немесе сөмкеңізді құжаттар;
  
• 
  Үш күнге жететін тамақ пен су;
  
• 
  Алғашқы медициналық дәріханасы мен медикаменттер;
  
• 
  Жылжымалы электр фонары мен сіріңке;
  
• 
  Жылы киім мен аяқ киім.
  
• 
  
  

• 
  Есте сақтаңыз: жер сілкінісі басталған кезде үрейленбеңіз және басқалардың да үрейленуіне жол бармеңіз;
  
• 
  Газ, су және жарықты сөндіріңіз;
  
• 
  Жер сілкіну төменгі баллмен жай болса, онда қорықпаңыз, сол жерде тұрыңыз, яғни күтіңіз.
  

Егер күшті жер сілкінісі болған кезде сіз үйдің ішінде болсаңыз (дүмпу күші бес және одан жоғары болса):

• 
  Екінші және одан да жоғары қабатта болсаңыз ол жерден ешқайда кетпеңіз;
  
• 
  Ішкі қабырғаның қауіпсіз жеріне, бұрышқа, есіктің жақтауына, ваннаға жатыңыз;
  
• 
  Кереуеттің, столдың астына кіріңіз, себебі бұлар сізді құлайтын заттар мен сынықтардан қорғайды. Өзіңізді ауыр жиһаздар мен терезелерден аулақ ұстаңыз;
  
• 
  Лифтіні пайдаланбаңыз.
  

• 
  Ғимараттар мен электр желілерінен алшақ, ашық алаңда тұрыңыз, үзілген электр желілерінен алшақ тұрыңыз;
  
• 
  Ғимараттың алдың кесіп өтпеңіз және оған кірмеңіз.
  

• 
  Ашық алаңда қалыңыз жер сілкінісі біткенше көлік ішінде болыңыз
  

• 
  Ғимараттардың кейбір бөліктерінің қирауы;
  
• 
  Сынған терезелердің құлауы;
  
• 
  Үзілген электр желілері;
  
• 
  Пәтердегі ауыр заттардың құлауы;
  
• 
  Өрт;
  
• 
  Үрей кезінде бақылаусыз қалған адамдардың мінез-құлқы.
  

• 
  Қажет адамдарға алғашқы жәрдем көмегін көрсетіңіз;
  
• 
  Зардап шеккендерді үйіндіден шығаруға көмектесіңіз;
  
• 
  Радиоқабылдағышты қосыңыз;
  
• 
  Суды, газды, жарықты мүмкіндік болса өшіріңіз;
  
• 
  Ашық отты пайдаланбаңыз;
  
• 
  Өте сақ болыңыз, ғимаратты тез арада босатыңыз, яғни басқа жаққа барыңыз.
  

• 
  Отпен жұмыс істегенде абай болуға;
  
• 
  Балалардың отпен жұмыс істеген кездегі қырсыздығына;
  
• 
  Қоқысты үйге, аулаға, орманды жерлерде өртеуге;
  
• 
  Автокөліктен шыққан жалынға;
  
• 
  Күн күркірегендегі найзағайларға;
  
• 
  Майланған материалдың үйкелісіне;
  
• 
  Күн сәулесінің әйнектен өткен нүктесі.
  

Торф пен ағаштардың тамыры жанғанда жер асты өрті жан-жаққа тарайды.

Торф өзінен-өзі ауасыз суда да жана береді.
Орманда жүргенде есіңізде болсын:

• 
  Қоқыс пен оттықты тастамаңыз;
  
• 
  Отты таратпаңыз және қоқысты өртке қауіпті жерлерде жақпаңыз;
  
• 
  Абай болыңыз! Отты таза алаңда жағыңыз;
  
• 
  Дем алған жерден кетерде отқа су құйып немесе топырақпен жауып, толық өшіріп кетіңіз;
  
• 
  Орманда майланған немесе бензин сіңіп қалған маталарды қалдырмаңыз;
  
• 
  Бөтелкенің жәшігі мен сынған бөтелкелерді қалдырмаңыз. Күн сәулесі түсіп өртке айналуы мүмкін;
  
• 
  Жаңа басталған өртті сумен, ағаштың жапырақты бұтақтарымен және топырақ тастау арқылы өшіріңіз.
  

Өрт қауіпсіздігін сақтау мақсатында алдын-ала жол салу шаралары жүргізіледі. Орманның ішінен ағашы кесіліп салынған жол жасау және тас төсеп орманда ені 5-10 м, ал қылқан жапырақты орманда 50 м-ге дейін. Елді-мекендерде су көздері мен тоғандар 30 куб метр 1 га алаңға есеппен жүргізіледі. Орманға жақын елді-мекендерде тоғандарды уақытылы тазалау, су толтырып қою 1м-ден жоғары орман ағаштарына 10 л су есебімен, құдықтар мен тоғандарды қайта - қайта жөндеу, тыныс алу органдарын респираторлар мен басқа да жабдықтармен қамтамасыз ету және құрғақшылық уақытта орманға баруды тоқтату (әсіресе көлікпен). Егер сіз орман алқабында немесе торфқа жақын жерде, өртке жақын жерде болсаңыз өз күшіңізбен өртті сөндіруге, әліңіз жетпесе, өрт болып жатқан қауіпті аймақтан шығу керектігін ескертіңіз. Жолға, алаңға, өзеннің жағасы мен судың айналасына, егістікке шығуын ұйымдастырыңыз. Қауіпті аймақтан тез өрт қимылының бағытына перпендикуляр шығыңыз. Егер мүмкін болмаған жағдайда суға кіріңіз немесе су киімді жамылыңыз. Өрт болған жерден шыққаннан кейін тұрған жері өрттің көлемі туралы мекен-жайдың әкімшілігі мен орман шаруашылығы, өрт сөндіру қызметіне хабарлау қажет. Өртті сөндіруді ұйымдастыру керек. Төменгі өртті су құйып, ылғалды топрақтармен, аяқпен тастап өшіру керек. Торфтағы өртті ыстық торфты аударып, су құю арқылы өшіру керек.

Елді мекендерде су тасқыны боларда алдын-ала қауіпсіздік дайындығын жүргізі керек. Жергілікті елдің топографиясын, климаттық ерекшеліктерін және тарихын біле отырып, су тасқынының қалай болатынын дәлдікпен білу қиындық туғызбайды. Кішкентай су тасқыны шамамен 10-20 жылда бір рет, үлкен су тасқыны 20-25 жылда бір рет, одан да үлкен бүкіл өзендерді қамтитын 50-100 жылда бір рет және 100-200 жылда бір рет, бүкіл аумақты қамтитын үлкен апаттар болуы мүмкін.

Гидрологиялық алдын-ала бақылаудың мынадай жүйесі бар:

• 
  Қысқа мерзімдік (10-12 тәулік)
  
• 
  Ұзақ мерзімдік (2-3 айға дейін)
  
• 
  Өте ұзақ мерзімдік (3 айдан жоғары)
  

Жеке адамның алдан-ала қауіпсіздік шаралары:

• 
  алғашқы толқынның әсерінен құлатқанда;
  
• 
  барлық отбасы мүшелерін жүзуге үйрету;
  
• 
  қайықтың болуы (мүмкіндігінше екі қайық- біреуі кәдімгі, екіншісі-жел үрлеп толтырылған) ;
  
• 
  жергілікті елді-мекендердің топографиясымен танысу;
  
• 
  жақын маңда стихиялық жағдай болғанда хабарласу түрін білу.
  

• 
  үйдегі газды, суды, жарықты сөндіру;
  
• 
  пештегі жанып жатқан отты өшіру;
  
• 
  үйдегі бағалы заттарды үйдің төбесіне немесе жоғары қабатқа шығару;
  
• 
  бірінші қабаттағы есік пен терезелерді тақтаймен немесе фанермен қағып тастау;
  
• 
  мал тұратын сарайдағы есіктердің ілгішін ашып тастау.
  

Су кеткеннен кейін электр сымдарынан, зақымданған газ магистралдан сақ болу қажет. Үйге кірер алдында, су тасқынынан зақымданбағандығын байқау қажет. Судан табылған заттардан тамақ әзірлеуге болмайды.

Республикамызда қауіпті 300 орын тіркеуге алынған, ол жерлерде 600-ден көп әртүрлі жағдайлар болған. Қар көшкіні жағдайлары шамамен 80%, мұз еруінен 15% және қар еруі мен жер сілкінісінен 5% болады.

Қазақстанның ең қауіпті таулы аймақтары болып Жоңғар, Талас, Іле Алатауы, сондай-ақ Қаратау, Кетмен, Тарбағатай таулары саналады.

Көшкін қаупі бар кезең – Қазақстанның таулы аймақтарында күн жылыған кезде болады (тамыз-қыркүйек айлары).

Көшкіннің болу белгілері

• 
  Көшкін қаупі бар аймақтары жаңбырдың үздіксіз жауу;
  
• 
  Көшкін қаупі бар аймақтарында күннің жылуы;
  
• 
  Көлде деңгейінің күрт төмендеуі немесе жоңғар жағында шұңқыр пайда болуы;
  
• 
  Жер сілкінісі.
  

• 
  Көшкінге қауіпті арналарда судың тоқтап не болмаса күрт азайып кетуі;
  
• 
  Көшкінге қаупі арналардың жоғары жағында қатты дыбыстың пайда болуы;
  
• 
  Көшкін алып келген тастардың соққысынан болған қозғалыстар;
  
• 
  Көшкін соққысынан болған шаңды бұлттардың пайда болуы;
  
• 
  Судың лайлануынан пайда болған көшкін алдындағы себептер.
  

• 
  таулы аймақтардағы жағдайларды бұқаралық ақпараттық құралдаынан тыңдаңыз;
  
• 
  Қатерлі аймақта тоқтаусыз жаңбыр жауса, ол жерден тез арада кетуге тырысыңыз;
  
• 
  Келе жатқан көшкін ағынына 50-60 м жақындамаңыз;
  
• 
  Тау шеттеріне және көшкін ағатын аймаққа тоқтамаңыз;
  
• 
  Қауіпті жерлерде адамдар арасындағы қашықтық 20-30 м болсын;
  
• 
  Қаупі бар аймақтарға тынығуға бармаңыз, көлдің жағысына лагер палаткасын тікпеңіз:
  
• 
  Көшкін болатынын сезген жағдайда, тауға шығып, неғұрлым алысырақ кетуге тырысыңыз;
  
• 
  Көшкін өткеннен кейін ол жерге түспеңіз, себебі ол жерде тағы да көшкін қаупі болуы ықтимал;
  
• 
  Қауіпті аймақтада қауіпсіздік шараларын сақтаңыз;
  
• 
  Теңіздің мұз жағында болу, қауіп төнген жағдайда дауыл тллқыны болмағанда ауа температурасының жағымсыз жағында болу;
  
• 
  Көлдің бөгет бойымен, жылжып жүрген үлкен мұздың немесе қар көшкіні үстімен жүрмеңіз;
  

Төтенше жағдаулар туралы мағлұмат берілгенден кейін 8-«А» және