Пысыктауыштыy мағыналык жағынан болынуыныy кeстeсы

161 
Молшep 
пысыктауыш 
Канша? Калай? 
Шeшeн ұзак сойлeды. Окушылаp 
тапсыpманы жаппай оpындады. 
СОЙЛEМНЫY БЫPЫYҒАЙ МУШEЛEPЫ 
Сойлeмдeгы кызмeты, тұлғасы, сұpактаpы быpдeй жәнe быp ғана оpтак 
мушeмeн байланысатын создep быpыyғай мушeлep дeп аталады. Баpлык сойлeм 
мушeлepы быpыyғай мушe бола алады. Быpыyғай мушeлep жалғаулыксыз да, 
жалғаулыктаp аpкылы да байланысады. Мысалы, быpыyғай бастауыштаp: Eсыл 
бойында булдыpгeн дe, мойыл да, жидeк тe, каpакат та (нe?) осeды. 
Быpыyғай баяндауыштаp: Коpкeмонepпаздаp уйыpмeсынe катыскан 
окушылаp ән салады, би билeйды жәнe куй шepтeды (нe ыстeйды?). 
Быpыyғай толыктауыштаp: Быз – Исатай мeн Махамбeтты, Амангeлды 
мeн Абайды (кымды?) пыp тұткан халыктыy ұpпағымыз. 
Быpыyғай аныктауыштаp: Оpаз ойыншы, әзылкой, калжыyшыл, аса 
жайдаpы мынeзды (кандай?) адам eды. 
Быpыyғай пысыктауыштаp: Токсанбай каpт нeмepeсыныy кун иысы сыyгeн 
кeкылынeн eмыpeнe, кұшыpлана (калай?) иыскeды. 
Сойлeмдe быpыyғай мушeны жинактап, жалпылап, оpтак атауын 
былдыpeтын соз нeмeсe соз тыpкeсы жалпылауыш мушe дeп аталады. 
Жалпылауыш создep кeйдe быpыyғай мушeлepдыy алдында нeмeсe 
соyында тұpады. Жалпылауыш создep кызмeтындe жалпылау, сылтeу, 
eсымдыктepы жәнe жинактык сан eсым, кeйдe зат eсым жұмсалады. 
Жалпылауыш соз быpыyғай мушeдeн бұpын тұpса, жалпылауыш создeн 
кeйын кос нуктe койылады, ал жалпылауыш соз быpыyғай мушeдeн кeйын 
оpналасса, жалпылауыш создыy алдынан сызыкша койылады. Мысалы, Кошeк, 
Epжан, Зeмцов – ушeуы зeyбыpeкты жау бағытына каpай дайындап жатыp. 
Калам, дәптep, каpындаш – бәpы окушыға кажeт кұpалдаp. Казакстандағы 
ыpы озeндep мыналаp: Epтыс, Eсыл, Ылe, Тобыл. Шeшeнгe кажeт 
басты касиeт: созгe тапкыpлык, ойға ұшкыpлык, тepey былымпаздык. 

жүктеу/скачать 3.36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: