Сақтардың мәдениеті

Шығармалары қайшылыққа толы, күрделі тұлға саналған зар-заман ақындары да қазақ әдебиетінде өзіндік орын алады. Зар-заман ақындарының көрнекті өкілдері - Дулат Бабатайұлы (1802-1874), Шортанбай Қанайұлы (1818-1881), Мұрат Мөңкеұлы (1843-1909). Олар қазақ халқының өмірін ақиқатпен жырлаған ақындар болды. Ахмет Байтұрсыновтың “Ақындық жалғыз өз көңілінің күйін толғай білуде емес, басқалардың да халін танып, күйіне салып толғай алуында” деп тұжырымдағаны сияқты, бұл ақындар да қара басын күйттеген ақын емес, халқының үнімен елдің мұңын жеткізуші болды. Зар-заман ақындары өмір сүрген кезең патшаның отаршылдық саясаты дәуірлеп, қазақ жерінің нағыз талауға түскен кезі еді. Мәселен, Мұрат Мөңкеұлы “Үш қиян”, “Сарыарқа”, “Әттең, бір қатты дүние-ай” сияқты толғау-дастандары арқылы қазақ жерін отарлаушыларды батыл әшкерелеп, озбыр саясатқа қарсы тұрса, Дулат Бабатайұлы “Бейшара менің қазағым”, “О, Сарыарқа, Сарыарқа” өлеңдері арқылы қазақтың ауыр тұрмысын бейнелейді.

• Шығармалары қайшылыққа толы, күрделі тұлға саналған зар-заман ақындары да қазақ әдебиетінде өзіндік орын алады. Зар-заман ақындарының көрнекті өкілдері - Дулат Бабатайұлы (1802-1874), Шортанбай Қанайұлы (1818-1881), Мұрат Мөңкеұлы (1843-1909). Олар қазақ халқының өмірін ақиқатпен жырлаған ақындар болды. Ахмет Байтұрсыновтың “Ақындық жалғыз өз көңілінің күйін толғай білуде емес, басқалардың да халін танып, күйіне салып толғай алуында” деп тұжырымдағаны сияқты, бұл ақындар да қара басын күйттеген ақын емес, халқының үнімен елдің мұңын жеткізуші болды. Зар-заман ақындары өмір сүрген кезең патшаның отаршылдық саясаты дәуірлеп, қазақ жерінің нағыз талауға түскен кезі еді. Мәселен, Мұрат Мөңкеұлы “Үш қиян”, “Сарыарқа”, “Әттең, бір қатты дүние-ай” сияқты толғау-дастандары арқылы қазақ жерін отарлаушыларды батыл әшкерелеп, озбыр саясатқа қарсы тұрса, Дулат Бабатайұлы “Бейшара менің қазағым”, “О, Сарыарқа, Сарыарқа” өлеңдері арқылы қазақтың ауыр тұрмысын бейнелейді.

2.Қазақ Ағартушылығы – жалпы ағартушылықтың тарихи қалыптасуының нақты ұлттық айырықша формасы. Ресей мен Батыс Еуропадағы көптеген ағартушылық қозғалыстарымен тұспатұс келген Қазақстандағы ағартушылықтың қазақ халқының тарихи және ұлттық дамуына, оның рухани әлеміне негізделген өзіндік ерекшеліктері болды. Қазақстандағы ағартушылықтың ерекшеліктерін анықтайтын маңызды белгілердің бірі Қазақстанның Ресейдің құрамына қосылуына байланысты көтерілген ұлттық мәселенің ушығу нәтижесі мен салдары еді. Біздің көзқарасымызша, дәл осы себептен ағартушылық арқылы қазақ қоғамындағы әлеуметтік-саяси құрылымның буржуаздық жаңаруына деген қажеттілік Қазақстан мен Ресейдің берік одақ құруынан және сол мәдениетті қазақ қауымының қабылдауынан байқалды. Қазақ ағартушылары еуропалық, әсіресе орыс өркениетінің қазақ халқының ортасына енуі үшін қолайлы жағдай жасады, ал олардың сауатсыздыққа қарсы және әділдік орнату жолындағы күресі Батыс ағартушылары жүргізген күреске қарағанда әлдеқайда өзге нәтижеге әкеліп соқтырды.