Саясаттану пәні бойынша дәрістер Алматы 2019 мазмұНЫ
жүктеу/скачать 191.88 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Тақырып №5 Әлеуметтік-этникалық қауымдастықтар және ұлт саясаты
| Бақылау сұрақтары:
Биліктің анықтамаларын білесіз? Қоғам биліксіз өмір сүре алама? Саяси билік пен мемлекеттік биліктің айырмасы неде? Биліктің легитимдігіне не жатады? Қазақстандағы билік түрі қандай? ӘДЕБИЕТТЕР: Жамбылов Д.А.Саясаттану. Алматы, 2005 ж Қуандық Е.С. Саясаттану негіздері. Оқу құралы. Астана, 2000 ж. Общая и прикладная политология. Под ред. Краснова Б.И. М., 1997. Основы политологии. Курс лекций под ред. Капесова Н.К. //Алматы: “Жеты Жаргы”, 1995. Политология. Под ред. Т.Т. Мустафина. Алматы, 1994. Политология. Под ред. Л.А. Байдельдинова Л.А. Алматы, 1995. Тақырып №5 Әлеуметтік-этникалық қауымдастықтар және ұлт саясаты Сабақтың мақсаты: Ұлт мәселесі және ұлттық-мемлекеттің құрыстың түрлерін анықтай отырып, ұлтаралық келісімге жетудің жолдарын түсіндіру Негізгі мәселелері: 1. Этнос және ұлт.Ұлт –этностың жоғары түрі. 2. Қоғамдағы ұлттық жәнеэтникалық қатынастар. Ұлт мәселесі және оның құрылымы. Ұлт мәселесін шешудің принциптері. 3. Ұлттық мемлекеттік құрылыс формалары: унитарлы, федерация, конфедерация. 4. Қазақстан халық Ассамблеясы және оның орны. Қазіргі этникалық процестер әр түрлі бағытта деген пікір xx ғасырдың 70 – ші жылдарына дейінгі ғылыми әдебиетте болған . Индустриалық қоғамның даму өлшемі тіл, діни айырмашылықтар этникалық жоғалыды. Дегенмен бұл белгілер өз денгейінде көрінбеуде. Этникалық қайта өркендеу xx ғасырдың басында қамтиды. Негізінде әлемде бір ұлттан тұратын мемлекеттер өзгерісті кезең болып біздін планетамыздың барлық аймақтарын болмайды. Этникалық процестер барлық қоғамдарға тән нәрсе болды. Мысалы, Канадада франсуз тұрғындарының Квебек провинциясындағы көзқарасы, Югославияда, Иракта және көп тайпалы Африканың мемлекеттеріне мәлім болды. Этникалық қайшылықтар діни ықпалдармен сай келіп, күнделіктті өмірге маңызды таңба салып, Ирландияға, Пенджапқа ( Үндістан) ауыр қайғы әкелді. Сол бағыттағы қайшылықтан өтіп кеткен Қазақстандағы таулы Қарабақтағы, Қырғызстандағы, Тәжікстандағы, Молдавиядағы оқиғалардан көрінді. Ірі ұлттық топардын проблемалары ( курдтар, ұйғырлар, қырым татарлары ) өздерінін мемлекеттерінде өмір сүрмеген соң өте шиеленісіп тұр. Қысқаша айтқанда, адамзат дамуының қазіргі кезінде неше бір ұлттық проблемалардың толық қатарлары көп елдер шиеленісіп кетті. Этникалық қатынастардың ерекшеліктері жалпы белгілі этносоциология пәнінің зерттеу тақырыбы ретінде алынады. Адамның этнос өкілі ретінде әлуметтік жағдайы, оның ұлттық сана – сезім, ұлт мәдиниеті, тіл, олрдын ұлттық ерекшеліктерін анықтайды. Этносоциология жана ғылыми бағыт. Этнография мен социологияның тоғысқан жерінде пайда болып және xx ғасырдың 60 жылдарында дербес білім саласы ретінде қалыптасты. Этносоциология термині – этнос және социология сөздерінен құралған. Этноссоциология – социологияның саласы, әр түрлі этностардың (ру, тайпа, халық, ұлт) пайда болуын, манызын, қызметтерін зерттейді, оның мақсаты ұларалық қатынастар зандылықтарын табу және нақты әдістердін дамуын, әлуметтік қатынастарды ұлттық жүйесіне енгізу. Этнос термині әр ұлттың бірлестіктерді белгілеу үшін қолданылады. Бір этностар басқа этнос қатарына көшу, этностардын арасында қандай айырмашылықтар этносоциологияның зерттеу тақырыбы. Кейбіреулердін айтуы бойынша, этностардын арасында ешқандай айырмашылық жоқ. Мысалы, адам төл құжатта басқа ұлттын ретінде де жазыла алады. Этнос белгілі бір сыртқы түл – келбеттін орта белгілері, сондай – ақ біршама қалыпты мәдениет және тіл белгілері, мінезқұлық,қоғам және басқа ұлттар мен нәсілдерге ұқсайтын адамдар тобынын тарихи қалыптасқан бірлестігі, одағы.Этостың сипатын, қатынасын көрсететін және басқа этностардан ажырататын белгілері:тіл, халықтық өнер, әдет – ғұрып, дәстүр, қадлыптасқан тәртіп, дағды, яғни ұрпақтан ұрпаққа берілетін мәдениет компанеттері. Бұлар өзіндік ерекшеліктері бар этностық мәдениетті құрады. Этностың белгісі – мәдени құндылық. Сонымен этностың негізгі белгілеріне тіл, өнер, әдет – ғұрып, мәдениет, т.б бірлігі жатады. Олар жиынтығында белгілі этникалық мәдеиетті құрады. Әдетте этнос территориялық және экономикалық бірлік негізінде құралады. Қазіргі ұлттар дамыған капитализімнің жемісі. Ал тайпа, халықтық этностр қазіргі ұлттар қалыптасқанға дейін болған. Қазіргі заманғы ең негізгі этностық топ – ұлттық топтасу. Ұлт дегеніміз территория бірлігі, тіл бірлігі, мәдениет бірлігінен көрінетін пихикалақ кеиіп бірлігі және эканомикалық өмір бірлігі негізінде тарихи қалыптасқан адамның тұрақты қауымдастығы. Халықтық этнос құлиленуші жіне феодалдық қоғамдарға тән қауымдастық еді. Оның негізгі белгілері территория, тіл және психикалық кеіп бірлігі болбды, бірақ корольдік, князьдік,хандық – сұлтандық сияқты толып жатқан ұсақ феодалдық қаумдастықтардың арасында тұрақтыэканомикалық қарым – қатынас, бірлік бомады, сондықтан бытыранқы шаруашылық негізінде ұлттық қауымдастық қалыптаса алмады. 2.Тек капитализімнің тууы мен дамуы ұлттық пайда болуына жағдай жасайды. Ұлт – капиталистік дамудын жемісі. Ұлт феодалдық ыдыраудың және капитализімнін қалыптасуы дәірінде әртүрлі халықтардың бірігу нәтижесінде пайда болды. Бұл жаңа қатынас терең еңбек бөлісін, кең ауқымды және мықты экономикалық байланысты, т.б талап етеді. Ұлттың қалыптасуында мемлекет манызды рөль атқарады. Капиталистік қатынастардың пайда болуы және дамуы ұлттардың шығуына жол ашты, олар капитализімнің дамуының жемісі. Ұлттар пайда болуы әр түрлі халықтарды біріктіру жолымен феодалдық, бытыранқылардыжеңу негізінде, капиталистік өндірісті қалыптастыру арқылы, терең еңбек бөлінісінің қажеттілігін талап ету әдісімен жүзеге асырады. Ресейдегі ұлттардың қалыптасуы XVII ғасырда басталып, XIX ғасырда аяқталады. Егер еуропалық елдерде ұлттардың қалыптасу процесі XIX ғасырда аяқталса, ал Азияның, Африканың және Латын Американың көптеген елдерінде ұлттардың қалыптасу процестері кеінірек көрініс тапты. Бірақ ұлт ортақтығы ұлттар арасындағы әлуметтік айымашылықтарды жоя алмайды. Ұлттардың қалыптасу жолдары әр түрлі. Американдық ұлттың қалыптасу жолына назар аударайық, Американың ұлттық құрамында әлуметтік 40 елінен шыққан келімсектер бар. Таңқалдыратын мәселе мынада: әртүрлі елдердің халықтардын саны және құрамы әр түрлі. Этнос өкілдерінін АҚШ, Батыс Еуропадан келушілердін арасында немістер, ирландықтар, ағылшындықтардың саны өте көп. Дерек бойынша американдықтардың 40% - ті өздерін аралас тегі бар адамдарға жатқызса, олардың 11% - ті өздерін бір этникалық топқа жатқызады. Қазір Қазақстанда жүзден аса ұлттардың, халықтардың және этникалық топтар өкілі өмір сүреді. Қазақстан – унитарлық мемлекет. Қазақстанның өкілі өмір сүретін бір ғана ұлт – қазақ ұлты түпкілікті, негізгі ұлт, ал 124 ұлттармен этностардың өкілдері ұлт диаспоралар болып саналады. Халық санағының мемлекеттері бойынша 1999 жылы Қазақстан республикасында 53,4% қазақ 30 % орыс, 16,6% басқа этностардың өкілдері өмір сүруде. Қазақстанда тұрған ұлттар диаспорлардың көбі депортация арқылы келді ( корейлер, немістер, балкарлар, қарашайлар). Олардың жана ұрпақтары Қазақстанды өздерінің Отаны ретінде санайды. Этникалық процестерді басқару – бұл мақсатты түрде әсер ету. Ұлттық процестеріндегі басқару субъектілері этникалық қатынастарға ықпалын тигізеді, этникалық қасиеттердің сақталуына немесе өзгеруіне әсер етеді. Этникалық процестерді басқару субъектілерін үш топқа бөлуге болады. 1. Қоғам бүкіл әлеуметтік этникалық топтарға олардың саналы түрде немесе стихиялы түрде ұлттық ортаға әсер етуін басқарады. Өкімет және басқару органдары, қоғамдық-саяси қозғалыстар және ұйымдар, ұлттық мүдделерді білдіреді, ұлт аралық байланыстарды және қатынастарды үйлестіреді. Кәсіби құрылымдар ұлтаралық байланыстарды кәсіби түрде ұйымдастырумен айналысатындар. Этностардың дамуының нақтылы басқару шешіміне және әрекетке, мақсаттылық пен этникалық қатынастардың дамуына байланысты бағыттары. 3. Ұлттық мемлекеттік құрылыс формалары: 1. унитарлы 2.федерация 3.конфедерация Унитарлы мемлекет дегеніміз – бір тұтас мемлекет. Дүние жүзінде унитарлы мемлекеттер саны көп. Федерациялы мемлекет дегеніміз – бірнеше мемлекеттердің бір мемлекет құрамына кіруі. Дүние жүзінде федерациялы мемлекеттер саны – 23. Олар: Еуропада (Австрия Республикасы, Бельгия Корольдігі, Босния мен Герсоговина, Федерациялы Германия Республикасы), Азияда (Үндістан Республикасы, Малайзия, мьянма Одағы, Біріккен Араб Эмираты, Пакистан Республикасы), Африкада (Федерациялы Ислам Республикасы Комор аралдары, Федерациялы Нигерия Республикасы, Федерациялы Демократиялық Эфиопия Республикасы, Оңтүстік Африка Республикасы), Америкада (Аргентина Республикасы, Федерациялы Бразилия Республикасы, Венесуэла Боливарлы Республикасы, Канада, Мексика Құрама Штаттары, Америка Құрама Штаттары, Федерациялы Сент – Китс пен Невис), Австралия мен Мұхиттық аралдарда (Австралия Одағы, Микронезия Федерациялы Штаттары). Конфедерациялы мемлекет дегеніміз – бірнеше мемлекеттің бір мақсатты орындау үшін уақытша бірігуі. Дүние жүзінде бір-ақ мемлекет конфедерация атағына ие. Ол – Швейцария, Еуропа бөлігінің кішігірім мемлекеті. 4.1995 жылы құрылған Қазақстан халықтарының Ассамблеясы этностар аралығындағы ұлттық әдет-ғұрыптарды, дәстүрлерді, рухани байлықтарды және әрекеттестік пен ынтымақтастықты құрметтеуді тәрбиелеуге бағытталған. Республикада Қазақстан халықтарының Ассамблеясы құрылысы – ол жаңа ұлт саясатын іске асыратын бұрынсонды болмаған,ерекше қоғамдық инстетут. Ол 27 республикалық және аймақтық бірлестіктерді, 250 – ден астам ұлттықмәдени орталықтар қамтиды. Ассамбея ұлтаралық бірлік пен келісімді жасауға және оны нығайтуға үлкен үлес қосуда. Оның іс - әрикетінің негізгі бағыттары - ұлт саясаты саласындағы жаңа зандарды сараптауға қатысу ; ұлттық тілді, мәдениетті, әдет – ғұрыпты қайта туындататын республикалық және аймақты мәдени орталықтармен жұмыс істеу; этностардың съезін, фестивалін өткізу, ұлттық бұқааралық ақпарат құралдарын, Қазақстан Республикасы халықтарының ана тіліндегі әдепттерінін шығаруды ұйымдастыру; шетелдердегі диаспорларымен және этникалық топтарды өз отанымен байланысын ұйымдастыру; аз ұлттардын уәкілдерінін өз тілінде білім алуына көмектесу, т.б. Ассамблея халықтарының мәдени жағынан қайта туындау және даму ісіне үлкен үлес қосуда. Ұлттық – мәдени орталықтарының жұмысы жандана түсті. Наурыз мейрамы, неміс және кәріс мәдениеті, татар сабонтойы т.б бүкіл халықтық сипат алды. Тұнғыш рет дұнғандармен курттардың форумы – мерекелері республика деңгейінде өткізіледі. Ұйғыр жастарының бірінші, неміс балалар шығармашылығының республикалық фестивалі өткізіледі. Жамбыл облысы Қордай ауданының Масанчиселосында дұңған тарихының музейі жұмыс істейді. Алматыда еврей кітапханасы мен клубы, әртүрлі үйірмелері мен мәдени-ақпараттық «Бәйт-Исраэль» орталығы құрылып, жемісті жұмыс істеуде. Қазақстандағы түріктердің өмірін баяндайтын кітап шығарылды. Қазақстан халықтарының энциклопедиясы дайындалды. Диаспоралар тілдеріндегі әдебиетті сататын «Отан» дүкені өз жұмысын қайта бастады. Қазақстанның белгілі қоғам қайраткерлері Левон Мирзоян мен Мағазы Масанчидың есімдерін еске алу және мерей тойын өткізу туралы армян және дұңған мәдени орталығының ұсыныстары қабылданды. Павладар, Семей, Жамбыл, Өскемен, Петропавл, Көкшетау және басқа қалаларда кіші Ассамблеяларға, ұлттық-мәдени орталықтарға арнаулы үйлер берілді. Ассамблея диаспоралармен жұмыс істейтін ұйымдық жұмыстың орталығына айналды. Ассамблеяның жұмысшы органына мемлекеттік мәртебе берілді. Бұл ұлттық-мәдени орта-лықтың көлемді промлемаларды шешуіне мүмкіндік берді, олардың қайсы біреулері бойынша үкімет деңгейінде шешім қабылдануда. Ұлтық –мәдіни орталықтарға қаражаттық көмек беретін республикалық Қор құрылды, оның филиалдары барлық облыстарда жұмыс істеуде. Ассамблея халықтық дипломатияның органы айналды. Ол диаспоралардың тарихм отанымен байланысын қамтамассыз етуде. Соның нәтижесінде Ресей мен Беларуста қазақ студенттерінін саны көбиюде. Қырғыз халқының Ассамблеясымен байланыс күшие түсті. Ассамблея тәжірибесін ТМД елдері зерттеуде. Ассамблея ұсынысымен республикамыздың барлық жоғары оқу орындарында этникалық аз топтарды баллалары женілдікпен қабылданады. 1995 – 1998 жылдар арасында олдардың олардың саны 12- ден 17,7 пайзы артты. 1995 жылдан бері республиканын жоғары оқу орындарына аз ұлттық топтардың 4600 баласы қабылданады. Бұл манызды үлес саяси шара болып отыр. Жаңа Қазақстан азаматтығының қалыптасуы көкейтесті мәселенің біріне айналды. Біз саяси және азаматтық бірлестікке ұмтыламыз және Қазақстан халықтарының әртүрлі азаматтарының бірлігі болу қажет. Қазақтар мемлекет құрушы этностық рөль атқарады. Қазақстанның тәуелсіздігі – қазақтын тағдыр берген сыйы емес, өзінің түбегейлі жерінде мемлекет құру құқығы. Мұндай тарихи және саяси шындыққа ешкім де күмәндана алмайды. жүктеу/скачать 191.88 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|