Сборник материалов международного научного форума «филологическая наука в ХХІ веке: проблемы и перспективы»

66 
келе жатып, шарап дүкенінде бір адамның құлудың (қабақ) аузын ашып, шарап ішіп отырғанын 
көріп, дүкенге кіреді де, құлуды құшақтап ала қашады. Ішінде бес килограмнан астам шарап бар 
құлуды көтере алмай жығылады, құлу жарылады. Шарап иісі көшені алады... Бұл ақынның өзі жазып 
қалдырған естелігі. Тарихи деректерге қарағанда, Тиңжоу тұрғындары Батыс түріктің он оқ 
тайпасының бірі Чұиұ тайпасы деседі. Күзгі мезгіл, қыркүйек айы суық түсе бастайды, Тиңжоуға 
келгеніне 15 күн болғанда, ақын Сычуанға қарай жолға шығады. («Шинжяң орталық газетінен» 
алынды, 2009 жыл, 28 ақпан.) 
Тайбайдың әкесіне келсек, не себептен Сычуан өлкесінің бір шеткері таулы қыстағына келіп 
қоныстанып, ірге тауып қалды? Неліктен түрікше аты-жөнін жасырған? 
«Қытай әдебиетшілер тарихы» атты кітапта Ли Байды таныстырғанда: «Ли Байдың әкесінің атын 
анықтау өте қиын, қандай адам екендігі де анық емес. Кейбіреулер әкім екен десе, енді біреулер 
саудагер, кейбіреулер батыр, тағы біреулер жасырынып жүрген біреу екен деседі. Біздің білетініміз 
жергілікті адамдардың оны «Ли қонақ» деп атағандығы ғана» деп жазады. Мұндағы «Ли» Таң 
патшаларының фамилиясы. Жасырынып жүргендіктен, елдің көзін көлегейлеп, фамилиямыз «Ли» 
дей салуы да мүмкін. 
Чаңжяң дариясы өңіріндегі Шуаншижы қатарлы аймақтардың орда тағайындаған бақылаушысы Фан 
Чұанжыңның әкесі Фан Лұнның жазып кеткен өлеңдер жинағын ақтарып отырып, әкесінің Шұнияң 
қаласында Ли Баймен бірге шарап ішкені жайлы жазған өлеңіне көзі түседі. Фан Чұанжың әкесімен дос 
болған осы бір поэзия алыбының аруағы разы болардай бірер іс істеуді парыз санап, Ли Байдың 
ұрпақтарын іздейді. Төрт жыл іздеп Анхұйдың Даңтұ ауданынан Ли Байдың екі немере қызын тауып, 
әңгімелеседі. Олар: «Әкеміз Айнұр шала сауатты диқан болған, 792 жылы дүниеден озды. Екеуіміз де 
кедей диқанға тұрмысқа шықтық, жібек құртын өсіріп күн көреміз, жалғыз ағамыз бар еді, он екі жыл 
болды, үйден шығып кеткен, содан қайтып оралмады. Қайда кеткенін, қай жерде жүргенін білмейміз», – 
дейді. 
Әпеке-сіңілі екеуінің тұрмыс жағдайының нашарлығын естіген Фан Чуанжың қатты ашынады. Ол 
Ли Байдың қабіріне жаңадан құлпытас орнатпақшы болып, екі немере қызына атасының ата тегіне 
қатысты жазба дерек беруін талап етеді. Екеуі әкесі жазып кеткен бірнеше бет қағазды береді. Фан 
Чұанжың екеуінен қандай талаптары барлығын сұрайды. Екеуі:«Атамыз көзі тірісінде «мені өлгенде 
Чиңсан тауына қойыңдар» деген екен, оған әкеміздің жағдайы келмепті, сіз атамның қабірін Чиңсан 
тауына көшіруге көмектессеңіз» – дейді. 
817 жылы қаңтарда Фан Чұанжың екі немере қызының талабы бойынша Даңтұ ауданындағы 
Лұңсан тауындағы Ли Байдың қабірін Чиңсан тауының етегіне көшіреді. Жаңадан құлыптас 
орнатады әрі оларды алман-салық, ақысыз еңбек істеуден азат етіп, тұрмыс жағдайын жақсартуға 
көмектеседі. 
Фан Чұанжың Ли Байға орнатқан жаңа құлпытасқа жазған арнау сөзінде: «Ли Байдың әкесі өзіне 
жауласқандардың кек алуынан бас сауғалап Сычуанға келіп жасырынған. Сойқан шығудан 
жасқанып, Мянжоу аймағының Чаңлұң ауданындағы Чиңлян ауылына келіп бас сауғалайды. Мәнсап 
талап етпеген, жасырынып жүргендіктен, өзінің аты-жөнін де жария етпеген. Тек жергілікті 
тұрғындардың оны «қонақ» деп атағанын ғана білеміз, өйткені олар үшін ол шынымен қонақ еді» – 
дейді. Бұдан Ли Байдың әкесі есімін айтпағандығы және ақын да әкесінің атын айтпай кеткендігін 
көруге болады. 
Ли Бай: «Қытай тарихында өткен Ляң Уаңы Ли Хаудың тоғызыншы ұрпағымын әрі Таң 
патшылығының патшаларымен тегіміз бір туыспыз» – дейді. Өйткені Таң патшалығын құрған Ли 
Юан Ляң Уаң Ли Хаудың (351-417) жетінші ұрпағымын дейді, сонда Ли Шымын сегізінші ұрпағы, ал 
Ли Лұңжи он бірінші ұрпағы болады. Бұлай болғанда Ли Лұңжы Ли Байға немере болып келеді. 
Бірақ Ли Бай Ли Хаудан өзіне дейінгі тоғыз ұрпақтың атын атап, түсін түстеп әрі патша 
әулеттерімен заңдық туыстық байланысы бар шежірелік деректі материал бере алмағандықтан, патша 
әулеттерінің шежіресіне кіре алмайды. Расында, «жаңа таң кітабы, патша әулеттері шежіресі» атты 
кітапқа Ли Байдың есімі енгізілмеді, бұдан Ли Байдың тегі хан (қытай) ұлты дегенге күмән туады. 
Содан кейбір Ли Байтанушылар оны індете зерттеп, Ли Байдың тегі туралы басқаша көзқарас-
пайымды алға тартады. 
Тайбайдың әке-шешесі қызы Толғанайды да хан (қытай) тіліндегі мектепке оқуға береді. Өсіп-ержете 
келе Толғанай білімді, ақылды, іскерлігімен ел құрметіне бөленеді. Содан болар, қазірде Чиңлян 
қалашығының бір қыстағының аты Толғанайдың хан тіліндегі атымен «Чиңлян қалашығы Иұеюан 
қыстағы» деп аталады. 
Толғанай ағасының өлеңдерін жинап баспадан шығарады, бұл қыстақта қазірде ақын мұралары 
сақтаулы. 

67 
Толғанайға хан тілінде Иұеюан деп ат қойған Ли Бай секілді. Өйткені Ли Бай «айды» өзіне, 
қарындасына, табынатын әулие-әнбиеге, онан соң хас сұлуларға қарата қолданған. Осы қыстақта 
Толғанайға орнатылған ескерткіш қазір де бар, қабірі де осы қыстақта. 
1962 жылы тамыз айындағы «Гуаңмиң рыбау» газетінде жарияланған бір деректе: «Чаңмиң ауданы 
сол дәуірде тұз, темір өндірілетін елге әйгілі аудан болып, Ли Бай әкесімен бірге тұз, темір саудасымен 
шұғылданады. Кейіннен Ли Бай сауда тижараты себебінен ұзақ мезгіл күміс, мыс өндірілетін Анхұй 
өлкесінің Чюпу деген жерінде тұрады. Ли Бай мыс, темір сауда тижаратымен айналысу барысында 
мыс, темір қорыту технологиясын да жете игереді. Ли Байдың бұл өнері өлеңдерінде көрініс тапқан. 
Бұл оның сауда тижараты өмірінің өлеңдеріндегі аңысы» деп жазады. 
Таң дәуірінде оқыған зиялылардың өздерінің қоғамдағы орнын көтеруде ең маңызды санайтын-
дарының бірі – жар таңдай білу. Егер таңдаған жарың қара-көктің тұқымы, текті атаның ұрпағы 
болса, онда саяси тұрғыдағы болашағыңа жол ашылары хақ. Екіншісі – мансап. 
Мансап алу үшін орда сынақтарына қатынасу, сыннан өту керек. Емтиханнан өткендерді орда 
әкімияты әр дәрежелі мансапқа тағайындайды. Бұдан өзге бай, феодал, ақсүйектер орда емтиханнан 
өткендерден қызына күйеу таңдайды. Бағың жанса, қалың малсыз қайын жұрт, үлде мен бүлдеге 
оранған ару өзі-ақ әзір болады. 
Орда әкімиятының заң-түзімінде саудагердің баласы орда емтиханына қатынасуға тиым 
салынған. Мүбәдә, ерекше талантты, дарынды болса, басқалар тарапынан мансапқа ұсынылса болады 
деген белгілемесі де бар. 
Ли Бай ауқатты саудагердің баласы, керек десеңіз, өзі де саудагер. Ақын талантын дүйім жұрт 
мойындайды. Бірақ ешкім ордаға мансап беруге ұсынбайды. Ауылдан үміт үзген ақын қырда қаң-
бақтың далдасында тасаланып, күнделікті күйкі тірліктің күйттеуінен шыға алмай, байлыққа маста-
нып, жастықты жастанып күн өткізгенше, ел аралап, жұрт танып, өз талант-дарынымды әлемге әйгі-
леп, қабілет-қарымымды көпке танытайын деген ойға келеді. 
Осы ойдың жетегімен ақын қылышын асынып, Сычуанды кесіп өтіп, Чұңчиңге келіп, 724 жылы 
кемеге отырып, Чаңжяң дариясының ағыны бойынша Шығысқа сапар шегеді. Жол бойы Чаңжяң 
дариясының орта, төменгі аңғарындағы өлке мен қалаларды аралайды. Түстіктегі Қытай мәдениетін, 
тұрмыс-тіршілігін, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын етене үйренеді, тарихи, әдеби шығармаларды оқиды, 
таным-түсінігі кеңейеді. 
Келесі жылы ақын Нанжин қаласына келеді. Бір күні кеште қаланың түстігіндегі «Айнамкөлде» 
қайықпен серуендеп жүріп, қайықта жалаң аяқтарын суға малып, бір-біріне сыбырлап, күле сөйлеп, 
қыдырып жүрген көңілді бойжеткендерді байқайды. Қыздардың шағаладай аппақ аяқтары ақынның 
сезімін селт еткізеді. Бітімі бөлек, алып денелі (Ли Байдың бойы екі метрден астам деседі), өңі 
өзгеше, сұлу жігіттің жат жұрттық екенін байқаған қыздар ескекті жеделдете есіп, ақынның қайығын 
соға жаздап, суды шашырата, қас атып, көз қысып, сықылықтай күлісіп, жанынан өте шығады. 
Қыздардың қылығына елтіген ақын: «Ескегіңді берші маған, мен есейін сен еспе», – деп қыздарға 
тұра ұмтылады. Көл сыры өздеріне мәлім қыздар ақынға жеткізбей, жалғаннан ұялғансып, сықы-
лықтай күлісіп, қалың қоғаның арасына кіріп жасырынады. Ақын таба алмай қалады. Тек «су үстінде 
сыңғырлаған қыз күлкісі» ғана еміс-еміс естіледі. 
Шіркін, жарық айлы түнде аяғы аппақ қыздармен бірге болу неткен бақыт десеңізші! Расында да, 
түстіктің айы да аппақ, суы да аппақ. Ал бұған таңырқап, таңдай қаққан ақын сезімін қыздардың 
аппақ аяғы жаулап алады. Міне, осылайша ақын Нанжин қыздарының жетегінде кете барады. 
Кейін келе, ақын түстіктің аяғы аппақ шағаладай бір қызына үйленеді. 
726 жылы Тайбай ақын Хуби өлкесінің Анлу деген жеріне келеді. 727 жылы екі досы Ху Зяң мен 
Ма Жыңгұңның таныстыруы арқылы Таң Гаузұң патша Лижы дәуірінде (650-684) орда әкімиятының 
құқықты әкімшілік органының доғал төбесінен қарайтын төбебасы болған Шұй Иұишының немересі 
Шұй бикешке үйленеді. Тайбайдың Шұй бикешке үйленуі Таң дәуіріндегі зиялылардың жар таңдау 
көзқарасына үйлеседі: «Бірақ Ли Бай үйленгеннен кейін, Шұй бикешті үйіне алып кетпей, қайын 
жұртына күшік күйеу болып кіреді. Бұл сол дәуірде ұят қылық саналып, жалпы зиялылар қауымы 
оның үйіне аяқ баспайтын. Бірақ Ли Бай осылай істеді. Бұл оның батыс өңірдегі түрік мәдениетінің 
ықпалына ұшырағандығынан болуы мүмкін. Бәлкім жат ұлттың мәдениет көзқарасы бойынша 
жігіттің қыздың үйіне күшік күйеу болып кіруі көңілге қонымсыз жайт болып саналмаса керек. Ли 
Байдың бұнысы жат ұлт мәдениетін терең қабылдағандығынан болса керек». 
Бұл біз үзінді келтіріп отырған мақаланың авторы жасаған талдау. Ли Бай түрік елінен бес 
жасында кетті. Бес жастағы баланың түрік мәдениетін толық қабылдай қоюы қиын. Ли Бай бес 
жасынан бастап қытай тіліндегі мектепте оқыды, есейе келе қытай ұлтының тарихы, әдебиеті мен бай 
мәдениет мұраларын, ұлттық дәстүрлерін игерді. «Күшік күйеу» болу қытай ұлтының ұлттық 

68 
дәстүрінде жат қылық деп саналатындықтан, зиялылардың мұрындарын шүйіре қарайтынын біледі. 
Бірақ Ли Бай-түрік, түрік халқының салт дәстүрінде «күшік күйеу» болу соншалықты айып 
саналмайды, бұны Ли Бай жақсы біледі. 
Ли Бай Шұй бикешпен тату-тәтті ғұмыр кешеді. Шұй бикеш бір ұл, бір қыз туады. Ли Бай ұлына 
Айнұр, қызына Күншуақ деп ат қояды. Тарихи дерек көздері бойынша Шұй оқыған, білімді, ақылды, 
сұлу бикеш болған екен. Күйеуі Ли Байды қатты құрметтеген деседі. Тек өкініштісі, Шұй бикеш 740 
жылы аурудан қайтыс болады. 
Зерттеушілер Ли Байдың кезбе тірлікті көбірек бастан кешіргенін айтады. Кезіп жүріп жерлік 
әкімдерді, қызмет бабымен астанадан келген мансап иелерін қонаққа шақырып, қалталарын 
томпайтып, өзіне мансап беруді, ордаға ұсыну талап-тілегін айтады. Бәрі де разы көңілмен уәде беріп 
кетеді. Бірақ ешкімнен хабар келмейді. Үміті үзілген ақын түстікті бетке алып, жолға шығады. Жыжяң 
өлкесінде тұратын, сайыскерлік өнердің шебері, патшаның құрметті адамы У Жұнге сәлем бере барады. 
Ли Бай өлең оқиды, У Жұн ақынның дарынына қол соғады. 
742 жылы патша Ли Лұңжы У Жұнды өнер көрсетуге ордаға шақыртады. У Жұн Ли Байды 
ертіп, Чаң-Анға келеді. У Жұн ақынды ордаға алып кірмей, патша-лық кітапхананың бастығы, патша 
мұрагері меңгермесінің меңгерушісі, үшінші дәрежелі ірі мансап иесі Хы Жыжаңға таныстырмақ 
болады. Сол үшін У Жұнхы Жыжаңды Чаң-Ан қаласындағы бір шарапханаға шақырады: «Әлхиса, 
Хы Жы-жаң Чаң-Ан қаласындағы бір шарапханада Ли Баймен кездеседі. Ли Бай алып денелі, 
келбетті, аққұба өңді адам болғандықтан, кейбіреулер шарапқа қызып, теңселіп келе жатқан оны 
бейне бір аппақ меруерт тау құлап келе жатқан секілді көрінетін деп бейнелейді. Мұндай дене бітім 
қытайларда сирек кездеседі, оған қоса оның кескін-келбеті шетелдіктерге көбірек ұқсайтын, тіпті 
кейбір шетел тілдерін де жақсы біледі. Ли Байдың кескін-келбеті туралы әйгілі «Сычуанның жолы 
қиын» атты ұзақ өлеңі болды. Сол дәуірдегі адамзаттың беймәлім әлемінен именуін меңзеген 
өлеңдегі айрықша бейнелеуден зәресі ұшып, есі шыққан Жы Жыжаң өлеңді соңына дейін оқып 
шығуға батылы жетпейді. Оның үстіне Ли Байдың елден ерек түр-тұлғасы періштедей елестейді. 
Астана мансаптыларының шет өлке-аймақтардан келгендерді қонаққа шақырып, қонақағасы беруге 
тиым салынған, бұл дәстүр қазірге дейін сақталған. Сол себепті Хы Жыжаң құр қол келген болатын. 
Бірақ қайран қаларлығы, Хы Жыжаң өзін толық меңгере алмай, мәнсап (шен) дәрежесін білдіретін 
«алтын тасбақаны» даңға (кепілге) қойып, шарап, тағам алып, Ли Байға қонағасы береді. Бұл әрекет 
бейне бір офицердің иығындағы шенін жұлып алып, даңға қойғаны секілді тәртіп-түзімге қайшы өте 
қатерлі тәуекелшілдік еді». 
Көзі ашық, көкірегі ояу Хы Жыжаң жасы сексеннен асқан, ордаға ұзақ жыл қызмет еткен, жоғары 
дәрежелі мәнсабы бар, ақынжанды адам болған. Патша Ли Лұң-жидың сенімді серіктерінің бірі. 
Ли Бай тәрізді өңді, ер тұлғалы адамдар түріктерде көптеп кездеседі. Ақынның кескін-келбеті 
шетелдіктерге ұқсауынан, шетел тілінде сөйлей білуінен-ақ, Ли Байды – түрік, ол білетін тіл өзінің 
ана тілі – түрік тілі деуге әбден негіз бар. 
Хы Жыжаң Ли Байды патша Ли Лұңжиге таныстырады. Патша Ли Байды әдеби хатшылық 
қызметке тағайындайды. Хатшы – патшаның бұйрық-жарлықтарын жазуға көмектесетін жай 
қызметкер. Патша ақынды қатты қадірлейді. Ли Лұң-жи тоқалы Яң Гұйфимен саяхатқа шыққанда, 
әркез Ли Байды ертіп алады. Ол көптеген арнау өлеңдер жазады. Ақынның талантына екеуі де тәнті 
болады. Ли Байдың әр өлеңі оларға сырлы сезім сыйлап, ләззатқа бөлейді. Сол себепті, ақын ол 
екеуіне де аяулы, сыйлы болған. Бір күні Ли Бай ордадан шығып, Чаң-Ан қаласындағы бір 
шарапханаға барып шарап ішеді. Дәл осы кезде Әтірағаш саяжайында патша Ли Лұңжи мен Яң 
Гұйфи ханымының туылған күнін өткізу ұйымдастырылады. Ли Бай жоқ. Патша Ли Лұңжи дереу 
әнші Ли Гұйнанға Ли Байды тауып әкелуге бұйырады. Ли Гұйнан бірнеше жасақты ертіп, ақын 
барады-ау деген шарапханаларды сүзіп шығады, бірақ оның қарасы көріне қоймайды. Содан тағы 
біраз жүргенде, бір шарапханадан Ли Байдың өлең оқыған дауысын естиді. Ли Гұинан Ли Байды 
қолтығынан демеп, атқа мінгізіп, саяжайға әкеледі. Мұны көрген Ли Лұңжи патша самалдыққа 
текемет салғызып, Ли Байды сонда жатқызып, демін алдыруға бұйырады. Белгілі мезгілден соң, 
патша қасындағы канизәкке су бүріккізеді. Ли Бай есін жияды, қасында отырған патша мен Яң 
Гұйфиды көріп шошып кетеді. Тізерлеп отыра қап, кешірім сұрайды. Айыптау былай тұрсын, патша 
мастықтан айықтыратын дәрі-дәрмек салынған балықтың сорпасын алғызады. Сорпаның ыстық 
екенін көрген патша бал қасықпен араластырып, аздап суыған соң, Ли Байға ұсынады. Оны ішкеннен 
кейін Ли Бай сергіп сала береді. 
Әтірағаш саяжайындағы алуан түсті гүлдерге көзі түседі. Патша Ли Лұңжи «бүгін Яң Гұйфидың 
туған күні, дәл мудан гүлінің ашылған кезі, арнаған өлеңіңді айтшы, естіп ләззатқа бөленейік», – 
дейді. 

69 
Ақын Азияның аруы атанған бұл ханымға әйгілі «Тыныш әуен» атты үш шумақ арнау өлең 
жазып, әнші Ли Гұйнанға береді. Ли Гұйнан өлеңді патшаға көрсетеді. Патша өлеңді оқып: «Тамаша. 
Өте тамаша. Яң Гұйфиге арнап Ли Байдан басқа ешкім мұндай өлең жаза алмайды, керемет», – деп, 
өлеңді Яң Гұйфидің өзіне береді. Ол өлеңді оқып шығып, қатты риза болады. Яң Гұйфи Ли Гұйнанға 
өлеңге ән шығаруды және әнші қыздар мен музыканттарды әкелуді бұйырады. Ли Гұйнан бастап, 
қыздар қостап ән салады, музыканттар сүйемелдейді. Яң Гұйфи бұрала биге басады. Патша сыбызғы 
тартады. Әредікте, қатты разы болған Яң Гұйфи алтын тостағанға батыс өңірде ашытылған жүзім 
шарабын құйып ұсынады. Ли Бай қос қолымен алып, рахаттана жұтады. 
744 жылы Ли Бай Чаң-Аннан кетеді. Себебін әркім әртүрлі түсіндіреді. Біреулер патша Ли 
Лұңжидың күйеу баласы, патшалық үкіметтің хатшылар мекемесінің меңгерушісі Жаң Жидың 
қызғанышы, көре алмаушылығы, қақпайлауы ақынды орданы тастап шығуға мәжбүрледі деседі. 
Патша Ли Лұңжи мен Ли Бай бірін-бірі қадір тұтқан. Содан болар, ақын Чаң-Аннан кетерде 
торғын көрпе, алтын балдақты белбеу және басқа да заттық бұйымдарды тарту етеді әрі ауылына 
жеткізіп салуға арнаулы көшірімен ат-арба береді. Ли Бай патшаға бас иіп, алғыс айтады. 
Ли Бай жол-жөнекей Хынан өлкесінің Лояң қаласында жас ақын Дуфумен кездеседі. Кейбіреулер 
екі алыптың кездесуін әлем кеңістігінде күннің аймен кезіккеніне теңейді. Қос жыр дүлдүлі содан 
бастап дос боп кетеді. Екеуі бір жылдай бірге болады. Хынан мен Сандұңның көркем жерлерін 
аралайды, бірігіп өлең жазады. 
745 жылы екі алып бірін-бірі қимай айырылысады. Қытай әдебиеті тарихында Ли Бай романтик 
ақын, Дуфу реалист ақын саналады. Екеуі сол айырылысқаннан бір-біріне қайтып кезіге алмайды. 
Бірақ бірін-бірі сағына еске алысып, арнау өлеңдер жазысып тұрғандығы мәлім. 
Тарихи деректерге қарағанда, Ли Бай 741 жылы Лю бикешке шаңырақ көтереді. 746 жылы 
балаларын орналастырған Сандұңның Дұңлу деген жерінде бір қызбен бас қосады. Бұл жұбайынан 
бір ұл сүйеді. Ақын ұлының атын Бөрі қояды. 749 жылы ол Зайшяң Зұң Чұкінің немересі Зұң 
бикешпен (Хынанның Кайфың қаласында) отбасын құрады. Ақын күшік күйеу болып Зұң бикештің 
үйіне кіреді. Ол Чаң-Аннан аттанарда патша Ли Лұңжи заттай, ақшалай мол тартумен жолға салған, 
оған қоса Зұң бикеште ауқатты отбасынан шыққан. Сол себепті, балаларының да тұрмыс жағдайы 
жақсарады. 
755 жылы Таң империясының шығыс-терістік шекарасында шекара қорғаныс сардары 
Әнраушанның көтерілісі бұрқ ете қалды. Әнраушанның өз аты – Раушан, әкесінің аты мен тегі 
белгісіз, шешесі – түрік, аты Асиды, құшынаш, бүбілгі бар адам деседі. Өгей әкесі – Әнянян, тегі 
түрік, шекара сардары болған, Әнянянны басқы буынын фамилия орнында қолданған. Әнраушанның 
қосынына келіп қосылған тағы бір шекара сардары – тегі түрік, Сысугай (сысымн). Тарихта бұл 
көтеріліс «Әнраушан-сысымын (сысугай) бүлігі» деп аталады. 
Ли Бай Чаң-Анда жүрген кезінде Әнраушан оны «арақкеш» деп балағаттап, арына тиеді. Ақын да 
есесін жібермей, Әнраушанды сылқита сыбап салады. Содан екеуі бір-біріне жау боп кетеді. 
Қауіп-қатерден сақтану үшін, осы жылы Ли Бай әйелін ертіп, Жянши өлкесінің табиғаты әсем 
Лусан тауына келіп қоныстанады. 
756 жылы патша Ли Лұңжи Чаң-Анды тастап, Сычуанға барып паналайды. Барлық ұлдарына 
әскери қосын дайындап, бүлікшілерге қарсы соғысқа аттануға бұйрық береді. Жяңши өлкесіндегі Ли 
Лин Уаң (сұлтан) әскер жиып, сол бүлікшілерге қарсы соғысқа аттанып бара жатып Лусанға 
аялдайды. Ли Байдың осында екендігін естіген Ли Лин Уаң: «Ақынды шақырыңдар. Ол өлеңмен 
бүкіл елді аттанысқа көтереді, әскерлерге жігер, күш береді» – дейді. Ақын қосынға кіреді. Ақын «Ли 
Лын Уаңның шығысқа жорық марышы» атты өлең жазады. Өкінерлігі, тақ таласы мен бақ таласы 
салдарынан ағасы Ли Хың әскер жіберіп, Ли Линнің қосынын талқандайды. Ли Линді өлтіреді. Ли 
Бай өлім жазасына кесіліп, абақтыға қамалады. Зұң бикеш текті атаның ұрпағы болғандықтан ел 
ішінде абырой-беделі бар, жан-жаққа шапқылап жүріп, Ли Байды өлімнен құтқарып қалады. Бірақ 
Гұйжоу өлкесіне жер аударады, балдызы шығарып салады. Қайсы бір мықтының құлағына жетіп 
қорғап қалды, ол жағы белгісіз, әйтеуір орта жолда кешірім жасалып, бостандық беріліп, ақын үйіне 
қайтады. 
Бір дәуірдің мақтанышы, тума талант «жыр періштесі», дүлдүл ақын Ли Бай 762 жылы Анхұйдың 
Даңтұ деген жерінде аурудан қайтыс болады. 
Ли Бай 15 жасынан бастап өлең жаза бастаған. Жырларының көбі жоғалып кеткен. Ақынның 
біздің дәуірімізге келіп жеткен өлеңдері 900 шумақтан, ал прозалық шығармалары алпыстан астам. 
Ғалым, жазушы Жяң Рұңның «Бөрі төтемі» атты кітабындағы Ли Байдың түрік екендігін 
дәлелдейтін деректі талдауына көз жіберейік. 
Кітаптағы кейіпкер Чын Жын деген автордың өзі. Чын Жын кенет Ли Бай-дың: 

70 

жүктеу/скачать 2.33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: