Государственно-правовые основы политической системы и ее влияние на государственное управление

Государственно-правовые основы политической системы и ее влияние на государственное управление

Уважаемые гости, участники конференции, студенты, магистранты, докторанты коллеги!

Мы рады приветствовать вас на конференции «Государственно-правовые основы политической системы Республики Казахстан и ее влияние на сферу государственного управления в условиях глобализации».

I. Тема конференции посвящена государственно-правовым основам политической системы и ее влияния на государственное управление. Тема актуальная. Хотелось бы остановиться на главных для данной конференции дефинициях.

1. Как известно, политическая система – это совокупность взаимодействующих между собой норм, идей и основанных на них политических институтов, учреждений и действий, организующих политическую власть, взаимосвязь граждан и государства. Основным назначением этого многомерного образования является обеспечение целостности и единства действий людей в политике [1]. Политическая система представляет собой совокупность политических отношений, политических институтов, в рамках которой проходит политическая жизнь общества и осуществляется государственная власть. Одни ученые представляют политическую систему как комплекс идей, лежащих в основе политики; другие – как систему взаимодействий; третьи – как совокупность определенных элементов, субъектов политики и т.д. Всем этим определениям присуще стремление к универсальному истолкованию политической жизни, независимость ее от истории, социальной ситуации.

В основе современных теорий политических систем лежит представление о политике как некой самостоятельной целостности. Наряду с экономикой, моралью, религией политика является особой формой человеческой деятельности. Политическая деятельность осуществляется в рамках определенной политической системы.

Американский социолог Толкотт Парсонс (1902-1979) выделяет такие системы, как духовная, экономическая и политическая, различающиеся по своим функциям. По Парсонсу

экономическая система служит для адаптации общества к окружающей среде;

духовная система поддерживает устоявшиеся образы жизни, воспитывает, развивает общественное сознание, разрешает конфликты;

политическая система обеспечивает интеграцию общества, эффективность общей деятельности и реализацию общих целей.

Вместе с тем политическая система может реагировать по-разному на требования, идущие от населения. Если демократическая система использует их для улучшения работы, то тоталитарная – подавляет, создавая образ могучей и непогрешимой власти. В этой связи особое место занимает марксистская трактовка понимания политической системы. В качестве основ марксистского подхода к пониманию политической системы выступают следующие положения:

существование и функционирование политической системы обусловлено классовым обществом;

по мере развития классового общества в бесклассовое отомрет политическая система;

в эксплуататорском обществе политическая система выражает и защищает волю и интересы господствующего класса, а в социалистическом обществе – всего народа;

характер политической системы определяется экономикой;

политическая система эксплуататорского общества состоит из противостоящих друг другу элементов.

В современных политических системах регламентация поведения людей от отношений диктата и господства все больше переходит к отношениям социального партнерства.

2. Государство, как политическая организация и подсистема или элемент политической системы является ведущим институтом, сосредоточившим в себе максимальную политическую власть (в марксистской трактовке трудовой коллектив также является политической организацией).

3. Политические отношения – как элемент политической системы складываются в обществе по мере формирования политической системы и зарождения политической жизни.

Выделяют следующие политические отношения:

между субъектами политики;

между властными органами (по вертикали и горизонтали);

между властными органами и общественными организациями и движениями. В данном случае нам это интересно с точки зрения влияния политической системы, а государство и общественные объединения граждан – это подсистема политической системы, ее элемент на сферу государственного управления.

а) Есть и другие элементы п.с., как политическая культура, общественные объединения граждан, институциональная, нормативная, функциональная, коммуникативная подсистемы.

4. Несколько слов о функциях политической системы, поскольку это одно из главных дефиниций темы конференции.

П.с. характеризуется функциями. Функционирование п.с. отражает динамику, процессы и связано с вопросами власти, управления (кто правит и каким образом правит).

Функции политических систем могут определяться различными способами, классическое определение функций принадлежит Г. Алмонду в работе «Политика развивающихся регионов».

Позвольте изложит его точку зрения, которая полностью принята нами.

Он выделяет:

1. 
   входные функции – это
   

• 
  политическая социализация
  
• 
  политическое рекрутирование
  
• 
  артикуляция интересов
  
• 
  агрегирование интересов
  
• 
  политическая коммуникация
  

2. 
   выходные функции – это
   
   • 
     нормотворчество, применение правил и норм
     
   • 
     контроль за их выполнением.
     

• 
  Политическая социализация – приобщение членов общества к политической деятельности.
  

Контроль за соблюдением правил – истолкование законов, пресечение противоправных действий, урегулирование конфликтов, наложение наказаний.

II. Если воспользоваться современной теорией государственного управления[2], выстроенной на триаде «субъект – управляющее воздействие – объект», исследование, проведенное в период работы над одноименным с конференцией проектом сконцентрировано на этих направлениях. Субъектом выступает политическая система, который оказывает управляющее воздействие на объект, который в данном случае выступает – государственное управление (в сфере финансов, налоговой политики, образования). Подсистемы, элементы п.с. – субъект [3]. Объект воздействия включает тех, на кого направлено со стороны политической системы его управляющее воздействие. В нашем случае сфера государственного управления.

В политической и правовой науке зреет понимание необходимости активного использования институциональной (государство, политические партии, социально-экономические и др. организации, образующие в совокупности политическую организацию общества);

В течение долгих лет политическая система была не востребованной в советской теоретико-правовой, государственно-правовой науках. В лучшем случае она рассматривалась, как аналог политической организации, т.е. институциональной стороны, в качестве пропагандистского клише.

Столетия умы людей заняты поисками гармонии в отношениях человек – государство. Гармоничными они могут быть тогда, когда их усилия будут направлены не на взаимное разрушение, а на взаимное созидание, автономии государства и личности. Это состояние достигается, когда политическая система строится на основе принципов гражданского общества и правового государства.

Думается, что работа в секциях, доклады на настоящем пленарном заседании отразят результаты научного поиска ученых кафедр юридического факультета, направленного на влияние государственно-правовых основ политической системы, как и в целом п.с. на сферу государственного управления.

Еще один важный момент, который изучался исследовательской группой кафедры Теории и истории государства и права, конституционного права – это государственно-правовые основы становления и развития институтов гражданского общества в Казахстане.

III. Сложность взаимоотношений государства и гражданского общества уже давно отмечается в трудах исследователей.

Платон, Аристотель, Руссо, А. Смит, Д. Риккардо, Фихте, Гегель оказали наиболее заметное влияние на понимание сущности, специфики содержания, различения гражданского общества и государства.

Например, Гегель в работе «Философия права» отмечает, что человеческая общность как единство различных лиц – это не государство, а именно гражданское общество. На этой ступени общность людей представляет собой систему всесторонней взаимозависимости, так что пропитание, благо и право одного лица переплетены с аналогичными целями других частных лиц. Данную систему, пишет Гегель, можно рассматривать «как внешнее государство, как государство нужды и рассудка» [4]. При этом важно отметить, что, адекватно отражая современное ему состояние различия общества и политического государства, Гегель пытается преодолеть этот разрыв в единстве разумного и нравственного – государства [5].

Проблемы формирования гражданского общества, взаимодействие общественных объединений с государством остаются актуальными и в настоящее время. Причем со многими сложностями сталкиваются не только в развивающихся государствах, но и в развитых, демократических странах.

Неслучайно практически все известные современные исследователи в сфере социальных наук (Х. Арендт, И. Берлин, Ж. Бодрийяр, М. Фуко, Ю. Хабермас, А. Хайек и др.) обращались к этим вопросам.

По мнению независимых экспертов, в настоящий момент в Казахстане происходит активное реформирование институциональных основ существования структур гражданского сектора, включая развитие принципиально новых форм взаимодействия государственного и негосударственного секторов общества. Данные шаги, безусловно, оказывают существенное влияние на формирование парадигмы дальнейшего развития институтов демократии в республике на долгие годы вперед.

2. Атаманчук Г.В. Теория государственного управления: Курс лекций. – 3-е изд., доп. – М.: Омега – Л, 2005. – 584 с.

3. Уваров В.Н. Государство – ведущий субъект социального управления // Право и государство. – 2001. – № 1. – С. 42-45.

4. Гегель Г.В.Ф. Философия права. М., 1990. С. 228.

5. Там же. С. 231.

Ш.В. Тлепина,

руководитель проекта,

д.ю.н., доцент

1 – секция

ВОПРОСЫ КОНСТИТУЦИОННОГО ПРАВА И ГОСУДАРСТВЕННОГО УПРАВЛЕНИЯ В УСЛОВИЯХ ГЛОБАЛИЗАЦИИ
Алтынбасов Б.Ө., Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Мемлекет және құқық теориясы мен тарихы, конституциялық құқық кафедрасының доценті, з.ғ.к.
ЖОҒАРЫ БІЛІМДІ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ДЕҢГЕЙДЕ БАҒАЛАУДЫҢ ҰЛТТЫҚ БІЛІМ

ЖҮЙЕСІНЕ ӘСЕРІ
Бүгінгі таңда халықаралық деңгейде жаһандану процесінің қарқынды дамуы байқалады. Жаhандану процесі халықаралық кеңістікте белгілі бір саяси және құқықтық жағдайды қалыптастырып, жекелеген елдердің ұлттық саясаты мен тұжырымдамасына белсенді түрде ықпал етуде. Ал мемлекеттер сыртқы саясатты басшылыққа ала отырып, әлемдік даму үрдісінен қалып кетпеу мақсатында өзінің ішкі саясатында жаңа бағыттар ұстануда. Мемлекеттің сыртқы және ішкі саясаты өз кезегінде мемлекет ішіндегі басқаруға және оның жекелеген салаларында тікелей әсер етіп отыр. Жалпы алғанда, жаhандану процесі сыртқы және ішкі саясат арқылы мемлекеттің басқару саласына әсер етіп, оның әлемдік кеңістіктің даму ритмін ұстануды талап етіп отырғандай.

Халықаралық аренаға шығып, әлемдік кеңістікке ену мен халықаралық деңгейде даму саясаты, ең алдымен білім және ғылым саласына, соның ішінде жоғары білімге елеулі түрде ықпал етуде. Ұлттық білім жүйесінің халықаралық білім кеңістігіне шығуы, әлемдік стандарттарға сай қызмет етіп, әлемдік деңгейде лайықты орын иеленуді мақсат етеді. Отандық жоғары оқу орындарын әлемдік деңгейге шығару президенттің жолдауларында, үкіметтің бағдарламаларында, уәкілетті органдардың жұмыс жоспарларында көрініс тауып, еліміздің алдыңғы қатарлы жоғары оқу орындарының мақсаты мен міндетіне айналды. Бүгінгі таңда әлемдік университеттердің арасында лайықты орынға ие болу мақсатында еліміздің жоғары оқу орындары бірқатар жетістіктерге жетті. Үстіміздегі жылы еліміздің жекелеген университеттері Халықаралық рейтингтік компаниясының QS World University rankings 2010 мәліметтері бойынша әлемнің 17000 университетінің ішінде алғашқы 451-500 орындар аралығынан Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті көрінді (шамамен алғанда 467 орында). Сондай-ақ, 501-550 орындар аралығынан әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, 601-ден жоғары орындарда Қ. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті көрінді. Бұл компанияның көрсеткіштері бойынша Ұлыбританияның Кэмбридж университеті 1-орынды, М.В. Ломоносов атындағы ММУ 93-орынды иеленеді [1].

2009 жылғы мәліметтер бойынша (Times Higher Education-QS 2009) бірінші орында АҚШ-тың Гарвард университеті, 2-орынды Ұлыбританияның Кэмбридж университеті иеленген болатын[2].

2009 жылы ортақ баға берген Times Higher Education және Quacquarelli Symonds (QS) компаниялары үстіміздегі жылы бөлініп кетті. Соның нәтижесінде бұл компаниялардың 2010 жылғы мәліметтері әр түрлі болып отыр.

Ал Times Higher Education компаниясының 2010 жылғы мәліметтері бойынша алғашқы бес орынды да АҚШ-тың Гарвард университеті бастаған 5 университеті иеленді [3].

Quacquarelli Symonds (QS) компаниясының бағалау критерийлері бұрынғысынша қалды, яғни: жоғары оқу орнының академиялық беделі (40%), түлектеріне деген жұмыс берушілер тарапынан бағалау (10%), ғалымдарының еңбектеріне сілтеме жасау (цитируемость) (20%), студенттер мен оқытушылардың сандық арақатынасы (20%), шетелдік студенттердің үлестік мөлшері (10 %) құрайды.

Times Higher Education компаниясының партнері болып тағайындалған Thomson Reuters әлемнің үздік жоғары оқу орындарын анықтаудағы әдіс-тәсілдерге пікірі өзгеріп, жаңа критерийлерді басшылыққа алуды жөн көрді. Ол келесідей критерийлерді басшылыққа алғанды дұрыс деп санайды: білім беру мен білім алушы орта (30%), ғылыми зерттеулер (30%), ғалымдарының еңбектеріне сілтеме жасау (цитируемость) (32,5%), инновациялар (2,5%), шетелдік оқытушылар мен студенттердің үлестік мөлшері (5%) [4]. Times Higher Education компаниясының өкілдері өздерінің бағалау критерийлерін ең әділ және объективті деп санайды. Көріп отырғанымыздай бұл жерде бағалау критерийлерінің 65%-ы ғылыммен байланысты болып отыр.

Бұл екі компанияның жоғары оқу орындарын бағалау критерийлері өзгеріп, дербес көрсеткіштер беруінің саяси, экономикалық, объективтік және субъективтік негіздері жеткілікті.

Жалпы алғанда бұл критерийлерге қатысты ғалымдардың арасында пікірталас көп. Себебі, аталған критерийлер Ұлыбритания, АҚШ сияқты елдердің алдыңғы қатардағы жоғары оқу орындарының жетістіктеріне негізделіп жасалынған. Бұл критерийлер білім нарығындағы АҚШ пен Еуропаның бәсекелес университеттерінің жасап отырған рекламалық әрекеті деп санайтын ғалымдар мен сарапшылар да аз емес.

Қалай дегенімен бұл критерийлер объективтік шындықты көрсететін, әлемдік деңгейдегі дәрежені анықтайтын бағалау өлшемдеріне айналғаны және басым көпшілік елдермен танылғаны ақиқат.

Қазақстан сияқты жас мемлекетке өзінің университеттерінің әлемдік деңгейде орын алып, сол арқылы Қазақстанның атын шығарып, беделін көтеруі қуантарлық жағдай. Үстіміздегі жылы осы университеттің қабырғасына ресми іс-сапармен келген Ұлыбританияның халықаралық компаниясының өкілі Зоя Зайцева әлемдік деңгейдегі халықаралық компанияның бағалауы бойынша мұндай көрсеткішке жету Қазақстандық жоғары оқу орындары үшін үлкен жетістік деп атап өткен болатын. Алайда, мұндай критерийлерге жауап беру үшін ұлттық білім жүйесінде бірқатар реформалар жүргізу талап етіледі. Ол реформалар сол әлемдік деңгейге шығаратын жоғары оқу орындарының потенциалын дұрыс пайдалану, ғылыми ұжымға мейлінше жағдай жасау, білім мен ғылымды бірге алып жүруге мүмкіндік беретін бағытта жүргізілуі қажет.

Әлемдік рейтингтік компанияларының бағалау критерийлеріне талдау жасайтын болсақ, ол жерде жоғары оқу орнын алға шығаратын бірден-бір белгі ол ғылыми жаңалықтарға қол жеткізген ғалымдары, ғылыми жұмысты ұжым болып студенттер мен профессорлардың бірігіп жүргізуі, ғылыми мектептердің әрекет етуі, ғылыми жобалармен айналысу және оның қаржыландыру көлемі, студенттер, магистранттар, жас ғалымдардың ғылыми жұмыстар мен ел ішінде және сыртта танымал болуы және т.б. көрсеткіштер көзделген. Яғни әлемдік деңгейге шығудың бірден бір жолы ғылым және ғылыми кызметке аса көңіл бөлу, оған барлық жағдай жасау. Ал біздің жоғары оқу орындары (жалпы алғанда қоғам да) оқу процесіне және ғылымға қатысты көзқарасын өзгертер емес, яғни әлі де дәстүрлі көзқарасты ұстануда.

Бүгінгі таңда жүргізіліп отырған реформалар, университеттерге құқықтан көрі міндеттер көп жүктейді және университеттің жағдайымен санаспайды деуге болады. Ол өз кезегінде білім және ғылым саласындағы уәкілетті органдар тарапынан халықаралық білім кеңістігін дұрыс түсінбей, қате саясат жүргізуінен болып отыр деуге де болады. Зерттеп қарайтын болсақ, Еуропалық білім кеңістігінің өрісін кеңейтуге бағытталған Болон процесінің актілері жекелеген елдердің ұлттық білім жүйесінің ерекшеліктеріне, ұлттық құндылықтары мен болмысына, қол жеткізген жетістіктеріне, салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпына, тіліне, діліне, дініне түсінісушілік білдіріп, құрметпен қарауды бекіткен.

Мұндай жалпыға ортақ заңдылықтар Болон процесінің басты құжаттарында тікелей көзделіп кеткен. 1988 жылғы 18 қыркүйекте Италияның Болонья қаласында қабылданған Еуропа Университеттерінің Ұлы Хартиясының «фундаменталдық қағидалар» деген бабында «университеттер ғаламдық білімге қол жеткізу мақсатында географиялық және саяси кедергілерді болдырмай, өзара танымдықты және мәдениеттердің өзара араласуының қажеттігін бекітеді» делінген. Ал 1999 жылғы 19 маусымда қабылданған Болон декларациясында «Біз Еуропалық білім кеңістігін жасау жолындағы мақсаттарымызға қол жеткізуде жекелеген елдердің ұлттық мәдениеті мен тіліне, ұлттық білім жүйесі мен университеттік автономиясына аса құрметпен қараймыз» деген ережелерді бекіткен.

Яғни, Болон процесінің Конституциясы болып табылатын аталмыш құжаттарда мұндай ережелердің көрініс табуы, реформаларды «жоғарыдан төмен қарай» әкімшілік жолмен жүргізудің дұрыс емес екендігін, реформаны «университеттердің автономиялығы» қағидасына сәйкес «төменнен», яғни университеттердің мүдделерін басшылыққа ала отырып жүргізу қажеттігін бекітеді. Өкінішке орай осы қағидалар 2007 жылғы ҚР «Білім туралы» заңының 3 бабында «негізгі қағидалар» қатарында көзделмеген. Бұл білім саласындағы реформалардың әлі де әкімшілік тәртіппен жүргізіле беретіндігін білдіреді.

Әлемдік университеттерге қойылатын критерийлерге қатысты жұмыстар университет ішінде де өз шешімін таппай отырған жағдай бар. Бүгінгі таңда жоғары оқу орындары күрделі реформаларды басынан кешіруде және соны жүргізуде іскер менеджерлердің жеткіліксіздігі байқалады. Нәтижесінде, университетті басқаруға білімді және білікті ғалымдар мейлінше тартылуда. Яғни, отанымыздың белді ғалымдары жоғары оқу орнында оның ғылыми потенциалын көтеріп, жастарды ғылымға баулаудың орнына, жаппай әкімшілік, ұйымдастырушылық жұмыстармен айналысып, әуре болуда. Бірқатар ғалымдардың мемлекеттік қызметке, ұлттық немесе жеке компанияларға ауысып кеткен жағдайлары да кездеседі. Жоғары оқу орнында түрлі бөлімдер мен қызметтер, басқармалар әрекет етеді және сол қызметтерде нағыз ғылыми қызметпен айналысу жасындағы қолынан іс келетін ғалымдар отыр. Әңгіменің шындығына келетін болсақ, ол жұмыстармен ғылыми атағы бар адамның айналысуының ешқандай қажеті жоқ. Ол әкімшілік жұмыс және ол жерге жақсы менеджер, яғни іскер басқарушы отырса жеткілікті. Осы жағдай бүгінгі таңдағы жоғары оқу орындарындағы ең басты қателік, яғни біздің жүйе ғалымды ғылыми жұмыспен айналысудың орнына күнделікті қарапайым ұйымдастырушылық және әкімшілік жұмыспен айналыстырып, саны жоқ жиналыстармен басын қатырып, университет әкімшісіне айналдырып, шығармашылық қабілетінен айыруда. Бұл жағдайды университеттің түрлі қызметтерінде жұмыс істеп жүрген көптеген ғалымдарымыз іштей болса да мойындайды. Себебі, қазіргі кездегідей белсенді даму кезінде университеттің басшылық қызметіндегі азаматтарына тыным жоқ.

Егер әлемнің алдыңғы қатарлы университеттерінің ұйымдастырушылық жүйесін талдап қарайтын болсақ, оларда университеттің доценттері мен профессорлары, тіпті Нобель сыйлығының лауреаттары тікелей дәріс оқып, ғылыми жетекшілік жасап, зерттеу жұмыстармен айналысады. Сонымен қоса, әрбір профессор өз ғылыми мектебін құрып, бір бағытта кешенді зерттеулер жүргізіп, студенттер мен магистранттарды, жас ғалымдарды ғылыми жұмысқа тартып, іс жүзінде «профессордың» қызметін атқаруда. Бұл біздің профессорларды нашар немесе дәрменсіз дегенді білдірмейді, бұл білім және ғылым саласындағы ұйымдастырушылық-құқықтық мәселелердің өз шешімін таппай отырғандығының дәлелі. Университет деңгейінде мұндай мәселенің және күн тәртібінде тұрған сұрақ екендігін уәкілетті органдар біле бермейді. Осы жағдайдан шығудың бірден бір жолы – Болон декларациясымен көзделген «университеттердің автономиялығы» қағидасын басшылыққа алып, университеттің өзіне тән ерекшеліктерін ескере отыр, даму саясатын ұстанып, университеттің деңгейінде жұмысты тиімді ететін локальды актілер қабылдау, нәтижесінде салыстырмалы түрде тәуелсіздікке ие болу. Университет деңгейінде Ғылыми Кеңес, оқу-әдістемелік кеңес, білімнің сапасын бақылау қызметтері және т.б. құрылымдық бөлімшелер бар. Осы органдардың рөлін жетілдіру және оларды кафедралар мен факультеттердің мүддесіне жұмыс істейтіндей механизмін ойластыру қажет. Сонда ғана білім сапасын тексеретін оқу бөлімдері мен басқармалары кафедра мен факультеттің шын мәнісіндегі жағдайын түсініп, бақылаушы және қадағалаушы функцияларын екінші орынға қалдырып, білімнің сапасын бағалауда шынайы және іс жүзіндегі жағдайды көретін болады.

Халықаралық рейтингтік компаниялар тарапынан университеттің деңгейін анықтауда білім мен ғылымның біртұтастығы басты критерий ретінде алынатыны жоғарыда айтылып кетті. Бұл Болон процесінің негізгі актілерінде де «білім мен ғылымның біртұтастығы» қағидасы ретінде бекітілген. Ал бұл қағида 2007 жылғы ҚР «Білім туралы» заңының 3 бабында «негізгі қағидалар» қатарында көзделмеген, яғни бұл жерден шығатын қорытынды: білім орындарында ғылыми қызметті дамыту саясатының заңмен бекітілмеуі.

Ғылым саласындағы заңның жобасы елімізде кеңінен талқылауға түсіп, үлкен пікір-таластар тудыруда. Қазіргі кездегі диссертациялық кеңестерді жабу қаупі ғылыми ортаның белсендігін төмендетіп, ғылыми жұмыспен айналысуға сенімін жоғалтты. ҚР ҰҒА академигі Ж. Әбділдин отандық ғылымды дамытуда «қоғамның ғылымға деген көзқарасын түбегейлі өзгерту, ғылыми кадрларды дайындаудың механизмін жетілдіру және ғылымының мәртебесін анықтау қажет» деген пікір айтқан болатын. Еліміздің белді ғалымының мұндай философиялық көзқарасының астында үлкен ой жатыр деуге болады. Себебі, материалдық жағдайы нашар болған соң нағыз ғалымдар ғылымнан көңілі қалған, ғылыми атақтар сатылып, ғылымның қадірі кеткен, ғылыми жаңалықтар жасалмай, диссертациялық жұмыстар сапасынан айырылған. Қоғамдағы осындай құбылыстар академик Ж. Әбділдиннің пікірін растайтындай. Бұл жағдай қоғам тарапынан ғылымға деген көзқарасты түбегейлі өзгертуді талап етеді.

Сонымен қатар ғалым мамандығы беделінің тұрақты түрде төмендеуі байқалады. Қазақстанда, BISAM Central Asia 2005 жылы өткізген сауалнаманың мәліметтері бойынша, ғалым кәсібін ел тұрғындарының 4,3%-ы ғана беделді деп санайтыны анықталған. Ал дәл осындай АҚШ-та кәсіптерді беделділік дәрежесі бойынша ел тұрғындарының арасында анықтауға бағытталған зерттеудің (2004 жыл) қорытындылары бойынша кәсіптердің ең тартымдысы ғалым кәсібі болды – сауал алынғандардың 51%-ы бұл кәсіпті жоғары дәрежеде беделді деп, 25%-ы – мейлінше тартымды және 20%-ы – беделді деп атады [5].

• 
  ғылыми кадрларды дайындау мен оқытушы-профессорлық құрамның ғылыми қызметпен айналысу белсенділігін арттыру. Яғни шығармашылық қабілеті бар ғалымдарды әкімшілік қызметтерге қоймай, бір тақырыптың аясында кешенді ғылыми жұмыстар жүргізуге жағдай жасау;
  
• 
  ғылыми жобаларды мемлекет тарапынан немесе ұлттық және жеке компаниялардың қаржыландыруы бойынша жүргізу арқылы, екі жақты келісімдер жасап, шынайы қызығушылық тудыратындай етіп, ғалымдардың шығармашылық еңбегін әділ бағалап, төлеу;
  
• 
  кафедра, факультет және университетті басқаруда алқалы басқару нысанын енгізу, яғни ғылыми қызметтің тиімді жүруі үшін ғалымдардың пікірлерімен санасып, мүдделерін ескеру, мәртебесін көтеру, оларға әкімшілік тарапынан ұйымдастырушылық мәселелерді шешіп беріп, кедергі жасамау, студенттер мен магистранттардың профессорлармен тікелей жұмыс жасауына барлық жағдай жасау;
  
• 
  ғылыми потенциалы жоғары студенттерді осы сәттен ғылыми жұмыстарға тарту және қызығушылығын тудыру.