Құрылыс салушыларға несиелер қандай жағдайда беріледі?

Қарыз алушының (жөнделген) тұрғын үйі несиесін толық өтегенге дейін банкінің, кәсіпорынның, мекеменің, ұйымның, шаруашылықтың рұқсатынсыз сатуға, өзгеге ауыстыруға құқығы жоқ. Несие алушылар қарызды пайдаланғаны үшін қолданылып жүрген заңдармен белгіленген мөлшердс банкіге проценттер төлейді. Қарызды алушылар қаржыны, тиісті мақсатқа пайдаланбаған ретте банкінің берілген барлық сомадан 12 процентіне дейін жылдық өсіммен есептей отырып, несиені мерзімінен бұрын қайтаруды белгіленген тәртіп бойынша талап етуге құқығы бар.

– СССР Мемлекеттік банкісінің қарызы есебінсн салынған қора-жайлары бар тұрғын үйлерді шаруашылыққа өткізуге міндетті. Мұның өзінде шаруашылық бұрынғы қызметкерлерге, олардың үй салуға жұмсалған бастапқы жарна және несие бойынша қарыздарын өтеу үшін төлеген сомасын құрылыстардың салу құнын амортизациялық жарна мөлшерінде шсгере отырып қайтарып береді;

– мемлекеттік бюджет пен шаруашылыктың қаржы-лары есебінен қора-жайлары бар тұрғын үйлер салуға жұмсалған шығындарды шаруашылыққа өтеуге міндетті.
Қандай азаматтарға бастапқы жарна мөлшерін кемітуге болады?
Міндетті әскери қызметтен босатылған адамдар, жас жұбайлар мен жас мамандар үшін, ал жұмысшы құші аса тапшы болып отырған шаруашылықтарда, сондай-ақ осы шаруашылықтарда тұрақты жұмыс істеуге ауысқан қажетті мамандық иелері үшін бастапқы жарна мөлшерін кәсіподақ үйымдарымен келісіп алғаннан кейін 10 процентке дейін кемітуге совхоздардың және басқа мемлекеттік ауыл шаруашылық косіпорындары мен Тұтынушылар кооперациясының мекемелері басшыларының құқығы бар.
Жеке тұрғын үй бөлме-жайларын пайдалану тәртібі кандай?
Өзіндік меншігінде тұрғын үйі (үйдің бір бөлігі) бар азаматтар, оны отбасы мүшелерінің тұруы үшін пайдаланады. Олар үйге басқа азаматтарды коныстандыруға, сондай-ақ қолданып жүрген заңдармен белгіленген шарттар және тәртіп бойынша оны жалға өткізуге құқылы. Азаматтардың өзіндік меншігіндегі тұрғын үйлер жалдаушының меншігіне ауыстырылмайды, меншік иесі тұрғын үйді пайдалану құқығынан айырылмайды.
Меншік иесі отбасы мүшелерінің және отбасы мүшелігінен шыққандардың құқықтары мен міндеттері қандай?
Қазақ ССР-інің Тұрғын үй кодексінің 123-бабына сәйкес меншік иесінің өзіне қарасты үйге өзі қоныстандырған отбасы мүшелері, егер оларды қоныстандыру кезінде өзгеріс болмаса, үйдегі тұрғын жайды барлығы бірдей пайдалануға құқылы. Олар меншік иесі берген тұрғын жайға өздерінің кәмелетке толмаған балаларын қоныстандыруға құқылы. Отбасының басқа мүшелерін қоныстандыруға меншік иесінің келісімі бойынша ғана жол беріледі.

Отбасы мүшелерінің меншік иесімен отбасы қатынастарын доғарған реттерде де тұру құқығы сақталады, алайда үйді және үй іргесіндегі аумақты күтіп ұстау және құнделікті жай жөндеуді жүргізү жөнінде жұмсалған шығындарға қатысуға міндетті. Тұрғын жайды пайдалану тәртібі туралы және жұмсалған шығындарға қатысу мөлшері туралы даулар сот арқылы шешіледі.

Аталған үйді жалдаушы азаматтар меншік иесімен келісті жасаған шарт бойынша өзінің отбасын қоныстандыруға, жалға алған жайды пайдалануға құқығы бар.

Тұрғын жайды жалдаушылар меншігіндегі тұрғын үйін жалға берген азаматтардың қора-жайларын мал, құс және басқа үй жануарларын ұстауға және өзіндік шаруашылықтың басқа да қажеттіктеріне үй айналасындағы аумақты пайдалануға жасалған шарттар жағдайында пайдалануға құқылы.
Үйлері бұзылуға жататын азаматтардың қаңдай құқықтары бар?
Мемлекеттік немесе қоғамдық мұқтаждар үшін жер телімдерінің алынуына байланысты азаматтардың өзіндік меншігіндегі тұрғын үйлер бұзылатын рстте аталған азаматтарға, олардың отбасы мүшелеріне, сондай-ақ бұл үйлерде тұрақты тұратын басқа азаматтарға мемлекеттік немесе қоғамдық тұрғын үй қорындағы үйлерден белгіленген нормалар бойынша пәтерлер беріледі. Азаматтардың қалауы бойынша халық депутаттары жергілікті Кеңестерінің атқару комитеттері олардың тұрғын үй-құрылыс кооперативтеріне мүшелікке кезексіз кіру (пәтерлер берудің орнына) және олардан пәтерлер алу мүмкіндігін қамтамасыз етеді.

Қазақ ССР-інің Тұрғын үй кодексінің 135-бабы бойынша тұрғын үйлерді меншіктенушілерге пәтерлер бсруден басқа, олардың талабы бойынша, бұзылатын үйлердің, құрылыстар мен құрылыс бөлшектерінен шыққан материалдарды өз еркі бойынша пайдалануға құқық беріледі. Бұзылатын үйлердің құрылыстары құнының өтелу мөлшері мен тәртібі, ССР Одағы мен одақтас республикалардың тұрғын үй заңдарының негіздеріне сәйкес белгіленеді.

Жалдаушының отбасы мүшелері жалдау шарты бойынша тең құқықмен пайдаланады және онымен бірден міндет атқарады.

Қазақ ССР-інің Тұрғын үй кодсксінің 129-бабы бойынша азаматтардың өзіндік меншік құқығындағы үйлерді жалдау шарты екі жақтың келісімі бойынша ғана өзгертіледі.
Тұрғын жайды басқа біреуге жалға өткізуге бола ма?
Тұрғын жайды басқа біреуге жалға өткізуге, сондай-ақ уақытша тұрғындарды қоныстандыруға үйді меншіктенушінің келісімі бойынша ғана жол беріледі. Егер басқа біреуді қоныстандыру нәтижесінде әрбір тұрғынға он екі шаршы метрден кем болып шықса, тұрғын жайды, сондай-ақ қызметтік тұрғын жайларды қосымша жалға өткізуге жол берілмейді.

Басқа біреуге жалдау шарты кеңіннен тиісті тұрғын үйді пайдалану мекемесінде тіркелетін болып, жазбаша түрде жасалуға тиіс. Бұл тәртіпті сақтамаған жағдайда басқа біреуге жалдау шартын заңсыз деп тануға әкеп соғады, ал қоныстанған азаматтар басқа тұрғын жай берілместен сот арқылы бұл үйден шығарылады.

Басқа біреуге жалдау шарты бойынша тұрғын жайды пайдаланғаны үшін ақы екі жақтың келісімі бойынша белгіленеді, бірақ осы тұрғын жай үшін жалдаушы коммуналдық мекемеге төлейтін пәтер ақыдан аспауға тиіс. Саяжайлы және курортты жерлердегі тұрғын жайды бір маусымға өткізу Қазақ ССР Министрлер Советі белгілеген төлемдер бойынша жүргізіледі. Меншік иесі басқа кісіге жалдау шартының мерзімі біткеннен кейін, жалдаушының шартты жаңғыртуынан бас тартуға құқылы. Егер шартты мерзімі белгіленбеген болса, меншік иесі жалдаушыға бұл туралы үш ай бұрын ескерте отырып, жалдаушыдан онан әрі шартты доғаруын талап етуге құқылы. Меншік иесі уақытша тұрғындардың кез келген уақытта үйден шығуын талап етуге құқылы.
Жалдаушының шартты жаңғырту құқығы бар ма?
Жалдаушының шарт мерзімі өткеннен кейін шартты жаңғыртуға құқығы бар.Егер шарт бір жылдан аспайтын мерзімге жасалса, осы мерзім өткеннен кейін тұрғын жайды босатуға міндеттеме қабылданса, жалдаушының шартты жаңғыртуды талап етуге құқығы жоқ. Жалдаушы шарт бойынша міндеттемелерін ұдайы орындамаған ретте, меншік иесі жалдаушының шартты жаңғырту құқығына қарсылық білдіруте құқылы. Меншік иесі шартты жаңғыртудан бас тартуға, ал егер шарт мерзімі көрсетілмей жасалған болса, онда тұрғын жай үйді меншіктенушінің жеке өзі немесе оның отбасы мүшелері тұруы үшін қажет болған ретте де, оны бұзуды талап етуге құқылы.

Шарттың бұзылатындығы немесе оны жаңғыртудан бас тарту туралы жалдаушыға үш ай бұрын ескертуге тиіс. Егер жалдаушы тұрғын жайды пайдалада отырып, коммуналдық қызмет үшін үш ай бойы дәлелді себепсіз ақы төлемесе, меншік иесі шартты бұзуды талап етуге құқылы. Егер жалдаушы, оның отбасы мүшелері немесе онымен бірге тұратын басқа адамдар тұрғын жайды ұдайы бүлдірсе немесе қиратса, оны өз мақсатына пайдаланбаса, қоғамдық тұрмыс ережелерін ұдайы бұзу арқылы басқалардың өздерімен бір пәтерде немесе бір үйде тұруына мүмкіндік бермесе, ал ескерту, қоғамдық ықпал ету шаралары нәтижесіз болып шықса, жалға берушінің немесе басқа мудделі адамдардың талабы бойынша кінәлілер басқа тұрғын жай берілместен үйден шығарылады.

Ата-аналық құқықтарынан айырылған адамдар да, егер олардың ата-аналық құқықтарынан айырылуына байланысты балаларымен бірге тұруы мүмкін емес деп танылса, басқа тұрғын жай берілместен үйден шығарылуы мүмкін.

Жалдау шарты бұзылған тұрғын жайды босатудан жалдаушы бас тартса, ол өзімен бірге тұрған барлық адамдармен қоса тұрғын жай берілместен сот арқылы үйден шығарылуы тиіс.

Жалдауға берілген тұрғын жай орналасқан үйге (үйдің бір бөлігіне) меншік құқығы басқа адамға ауысқан кезде жаңа меншік иесі үшін жалдау шарт күшін сақтайды.
Құрделі жөндеу кезінде жалдаушыны үйден шығаруға бола ма?
Күрделі жөндеуге кіріскен кезде, егер жөндеу үйде тұрған адамдарды шығармайынша жүргізілуі мүмкін болмаса, үйді меншіктенуші жалдаушылардың уақытша шығуын талап етуге құқылы. Жалдаушы бас тартқан ретте меншік иесі оларды сот арқылы үйден шығарылуын талап етуге құқылы. Жөндеу аяқталғаннан кейін меншік иесі үйден шығарылған адамдарға бұрын иемденген орнын беруге міндетті, бұған құрделі жөндеу нәтижесінде қайта жобалауына байланысты жалға өткізілген тұрғын жай сақталмайтын реттер кірмейді.
Құрылысы аяқталған тұрғын үйді қабылдау тәртібі қандай?
Қора-жайлары бар (немесе оларсыз) құрылысы аяқталған тұрғын үйлерді пайдалануға қабылдауды халық депутаттары аудандық, қалалық және қалалардағы аудандык Кеңестерінің атқару комитеттері тапсырыс берушінің (құрылыс салушының) жазбаша өтініші негізінде тағайындайтын мемлекеттік қабылдау комиссиясы жүргізеді. Комиссияның құрамына аудандық архитектор (немесе халық депутаттары Кеңесі атқару комитстінің басқа жауапты адамы) – комиссияның төрағасы, заказ берушінің (құрылыс салушының) және мердігердің қатысуымен, мемлекеттік санитарлық және өрт қадағалау органдарының өкілдері енгізіледі.
Қабылдау комиссиясына қандай құжаттар табыс етіледі?
Қолданылып жүрген заң бойынша тапсырыс беруші (құрылыс салушы) мемлекеттік қабылдау комиссиясына мына құжаттарды табыс етеді:

Үй іргесіндегі жер телiмiн немесе жеке тұрғын үй салу үшін бөлінген жер телімдерін беру туралы тиісті органның шешімін; қора-жайлары бар тұрғын үй құрылысының жобалау-смета құжаттарын және оларды салуға арналған құжаттарды егер жеке тұрғын үйді және қора-жайларды салуды мердігер құрылыс ұйымы жүзеге асырған болса, онда тапсырыс беруші (құрылыс салушы) мердігермен бірге құрылыс нормалары және ережелері бойынша белгіленген техникалық жұмыс құжаттарын табыс етеді.

Кооператив оған кіретін адамдардың жалпы жиналысы қабылдаған жарғының негізінде және үлгі жарғыға сәйкес жұмыс істейді. Кооперативтің жарғысы кооператив ұйымдастырылған жердегі халық депутаттары жергілікті Кеңесінің атқару комитетінде тіркелуге тиіс.

Ұйымдастырылатын тұрғын үй-құрылыс кооперативіне кіретін адамдардың халық депутаттары жергілікті Советінің атқару комитеті бекіткен тізімге енгізілген азаматтар, қабылдаған жарғысы тіркелген уақыттан бастап сол кооперативтің мүшелері болып саналады. Қазіргі бар тұрғын үй-құрылыс кооперативіне қабылданған азаматтар жалпы жиналыстары шешімін халық депутаттары жергілікті Кеңесінің аткару комитеті бекіткен кезден бастап, оның мүшелсрі болып саналады. Кооперативтер өздеріне қарасты тұрғын үйлерді кооперативтік меншік құқығында пайдалануды жүзеге асырады.
Тұрғын үй-құрылыс кооперативтерінің үйлері қалай салынады?
Тұрғын үй-құрылыс кооперативтерінің үйлерін салуды, мемлекеттік және колхозаралық мердігер ұйымдар мен басқа құрылыс ұйымдары құрылыс салу мерзіміне сәйкес және сыртқы көркейтілуі, ішкі орналасуына қарай және пәтердердің кооператив мүшелерінің қажеттеріне сәйкес келетін тұрғын үйлердің үлгі жобаларын кеңінен қолдана отырып, жүзеге асырады. Жеке жобалар бойынша, кооперативтік тұрғын үйлер салуға белгіленген тәртіпке орай рұқсат етіледі, ауылдық жерде осындай үйлер салу жеке тұрғын үй құрылысына арналған нормаларға орай әзірленген жобалар бойынша жүзеге асырылуы мүмкін.

Ауылдық елді мекендерде, қалалар мен қала типтес поселкелерде (қолданылып жүрген заңдарға сәйкес жеке тұрғын үй құрылысы үшін жер телімдері бөлінбейтін елді мекендерден басқа) тұрғын үй-құрылыс кооперативтері үшін көп пәтерлі тұрғын үйлермен қатар, шағын оқшауланған бір және екі пәтерлі тұрғын үйлер, сондай-ақ өзіндік қосалқы шаруашылықты жүргізуге арналған қора-жайлары бар, әрбір үйге бөлек есікті кең пәтерлі тұрғын үйлер салуға болады.

Зейнетке шығуына байланысты осы кәсіпорындарда, мекемелерде, ұйымдарда жұмыс істеуін тоқтатқан азаматтар, сондай-ақ өндірістегі қайғылы оқиға немесе кә-сіптік ауру салдарынан қайтыс болған қызметкерлердің отбасылары, бұл кәсіпорындардың, мекемелердің, ұйым-дардың жұмысшыларымен және қызметшілерімен бірдей есепке алынады.

Халық депутаттары жергілікті Кеңестерінің атқару комитеттері, кәсіпорындар, мекемелер мен ұйымдар тұр-ғын үй жағдайларын жақсартуға мұқтаж азаматтардың ең алдымен ССР Одағы мсн Қазақ ССР-інің заңдарына сәйкес тұрғын үйлерді кезектен тыс және бірінші кезекте алу құқығымен пайдаланатын азаматтардың тұрғын үй-құрылыс кооперативтеріне кіруіне мүмкіндік беруі тиіс.
Тұрғын үй-құрылыс кооператив мүшесінің тұрғын үй құқықтары мен міндеттерін белгілеу тәртібі қандай?
Тұрғын үй-құрылыс кооперативі мүшесінің, сондай-ақ оның отбасы мүшелерінің құқықтары мен міндеттері тұрғын жайларды пайдалану шарттарымен және пайдалануды доғару негіздері көрсетілген кооператив жарғысымен белгіленеді. Бұл жарғы бойынша мыналар көзделеді: тұрғын жайды жалға өткізу мен оған уақытша тұрғындарды қоныстандыру тәртібі; тұрғын үй-құрылыс кооперативінің уақытша кетіп қалған мүшесі мен оның отбасы мушелерінің пәтерге иелік құқығын сақтау шарттары: жиналған жарнаны бөлу кезінде тұрғын жайды пайдалану тәртібі және тұрғын үй-құрылыс кооперативінің үйіндегі тұрғын жайларды пайдаланудың өзге шарттары.
Құлатуға жататын үйлері бар учаскелер бергенде, тұрғын үй кооперативтерінің міндеттері қандай?
Қолданылып жүрген заңдар бойынша мемлекеттік кәсіпорындардың мекемелер мен ұйымдардың құлатуға жататын үйлері мсн құрылыстары тұрған жер телімдері кооперативтік тұрғын үйлер салу үшін бөлінген жағдайда, құлатылатын нысандардың құны осы кәсіпорындардың, мекемелер мен ұйымдардың баланстарынан шығарып тасталынады.

Аталған үйлерді салу үшін жер телімдері колхоздар мен өзге кооперативтік және басқа қоғамдық ұйымдардың пайдалануындағы жерлерден бөлінген жағдайда, колхоздар мен осы ұйымдардың иелігіндегі құлатылатын құрылыстар мен ағаштардың құны және жер пайдаланушылардың басқа да шегетін зияны, жаңадан салынатын кооперативтік тұрғын үйлер колхозшыларға, колхозда істейтін мамандар мен өзге сауда орындарында және қоғамдык мекемелердің қызметкерлері үшін салынған рсттерде, үйлер салу туралы шешімді қабылдаған халық депутаттары жергілікті Кеңестерінің атқару комитеттері белгілеген тәртіп бойынша етеледі.

Бұлар тұрғын үй-құрылыс кооперативтеріне бөлінетін жер телімдеріндегі азаматтардың өзіндік меншігіндегі құлатылатын үйлердің құрылыстар мен қосымшалардың құнын, жеміс-жидек, көкөніс пен егістіктердің құнын және қоқысын тасып әкетуге байланысты шығындарды өтеуден, сондай-ақ құлатылатын үйлерден қоныс аударатын адамдарға пәтер беруден босатылады.

Аталған үйлердің, құрылыстардың, қосымшалардың, жеміс-жидек ағаштары мен егістіктердің құнын азаматтарға төлеуді, құрылыстарды бұзуға және құрылыс қоқысын тасып әкетуге байланысты жұмыстарға ақы төлеуді, сондай-ақ қоныс аударатын адамдарға пәтер беруді белгіленген тәртіп бойынша халық депутаттары жергілікті Кеңестерінің атқару комитеттері жүргізеді.

Жақсартылған әрлеу жұмысын жүргізіп, неғұрлым жетілдірілген жабдықтар орнатуға байланысты шығындарды төлсу үйлерді салудың сметалық құнын қайта бекітпей-ақ қосымша сметалар бойынша, тұрғын үй-құрылыс кооперативтерінің меншікті қаржылары есебінен жүргізілуге тиіс.

Тұрғын үйлер салуға арналған банк қарызы көпшілік жағдайда үй-құрылысы сметалық құнының 70 процентіне дейінгі мөлшерде берілсе, ал Қазақ ССР-інде, Сібірде, Қиыр Шығыста, қиыр Солтүстік аудандары мен Қиыр Солтүстік аудандарына теңестірілген жерлерде, сондай-ақ шахтерлер поселкелерінде — 80 процентіне дейінгі мөлшерде жыл сайын тең бөліп, 25 жылға дейінгі мерзімге беріледі.

Өзіндік қосалқы шаруашылықты жүргізуге арналған қора-жайлары бар кооперативтік тұрғын үйлер салу үшін оның қора-жайлары құнын ескере отырып, үй-құрылысының сметалық құнына сүйеніп, банк қарызы беріледі.