Семинар сабақтарды өткізуге арналған әдістемелік нұсқау Студенттің оқытушымен жүргізетін өздік

Қазақстан Республикасында мемлекеттік қызмет келесі қағидаларға негізделеді:

Барлық мемлекеттік органдар мен мемлекетгік қызметшілер халық алдында және өзінен жоғары түрған лауазым немесе жоғары тұрған орган алдында жауапты.

Қазақстан Республикасының «мемлекеттік кызмет туралы» заңында көрсетілгендей, мемлекеттік қызметкерлер лауазымдары саяси және әкімшілік болып екіге бөлінеді.

Саяси лауазымдарға саяси мемлекеттік қызметке тағайындалуы (сайлау), қызметтен босатылуы және қызметі саяси сипаттаболатын лауазымдар жатады.

Әкімшілік лауазымдарға мемлекетгік қызметте тұрақты қызмет атқаратын лауазымдар жатады. Әкімшілік лауазымдар мемлекетімізде қабылданган арнайы лауазымдар Реестрінде топтар категориясымен жуйелендірілген. А категориясы тобына Қазақстан Республикасы Прзидентінің Әкімшілігінің лауазымдары жатады. Ал В категориясы тобына республикалык деңгейдегі аппарат органдарының саласы лауазымдары (Парламент палатасы аппараты, Премьер-Министр Кеңсесі (Канцеляриясы), Конституциялык Кеңес аппараты, Жогаргы Сот аппараты, Президент Істері БасқармасыХ С категориясы тобына, Президентке тікелей багынышты және есеп беретін мемлекеттік органдар, Орталық атқарушы органдар, Үкіметке, Орталықатқарушы органдар Ведомстваларына кірмейтін Орталық атқарушы органдары, Облыстық және аудандық герриториялық бөлімдері кіреді. Д категориялары тобына облыс, аудан, ауыл әкімдерінің аппараттары, облыстық, аудандық мәслихат аппараттары, облыстық, аудандық сот аппараттары жатадь/. Ал Е категориялар тобына, жергілікті атқару органдары жатады. Осы жоғарыда аталған категориялар өз іштерінде мемлекеттік орган құрылымында алатын орнына, әкімшілік лауазымдарына сай тағы бірнеше топтарға бөлінеді.

1999 жылы 23 шіддеде Қазақстан Республикасыньщ Президенті жаңа «мемлекетік қызмет туралы» заңға қол қойды. Заңмен және заңға тәуелді актілермен мемлекеттік қызметтің жаңа моделі анықталды. Бұлзаңмемлекеттікқызметшілердіңанықтамасын нақты анықтады.

Мемлекеттік қызметші - ол заңмен белгіленген қызметті атқаратын, ақысы республикалық немесе жергілікті бюджетген, не болмаса Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкімен төленетін мемлекеттік органдағы лауазым иесі және өзінің лауазымына сәйкес мемлекеттік қызметі міндетін атқаратын Қазақстан Республикасының азаматы. Тек мемлекеттік қызметшілерге техникалық қызметшілер, қызмет етуді қамтамасыз ететін персоналдар кірмейді. Саяси мемлекеттік қызметшілерге министрлер мен олардың орынбасарлары, облыс әкімдері мен олардың орынбасарлары, аудан, қала, ауыл әкімдері жатса, қалған лауазымдар әкімшілік лауазымдарға жатады. Әкімшілік лауазымдар мемлекеттік қызметшілердің 90 пайызын құрайды және олар саяси қь/зметшілер ауыстырылғанда қызметтен шығарылмауы үшін заңмен қорғалған. Мемлекеттік қызметкер үшін азаматтың біліміне, дайындығына және тәжірибесіне сай қабылдану, тағайындалу, конкурс және сайлау арқылы алынады:

- Қабылдану - бүл мемлекеттік қызметке алынғанда ең көп қодданылатын тәсіл.

- Тағайындау - бүл мемлекетке алу тәсілі 3 түрлі жолмен жүреді:

1. 
   сәйкес органның немесе лауазымның тағайындалуы. Мысалы, Қазақстан Республикасы Президентінің Мемлекет хатшысын тағайындау.
   
2. 
   ұсыныс - сәйкес органның немесе лауазымның басқа бір сәйкес органға немесе лауазымға жасаған ұсынысы арқылы мемлекеттік қызметке алынады. Мысалы, Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынысы бойынша Қазақстан Республикасы Сенаты Жоғарғы Сот төрағасын тағайындайды.
   
3. 
   келісім - сәйкес орган немесе лауазым басқа бір сәйкес органмен немесе лауазыммен келісім арқылы мемлекеттік қызметке тағайындалу. Мысалы, Қазақстан Республикасы Президенті Қазақстан Республикасы Парламентімен келісіп, Қазақстан Республикавы Премьер-Министрін тағайындайды.
   
4. 
   сайлау - мемлекеттік қызметке саяси қызметшілердің ішіндегі ең бастылары, ең жоғарғысы Қазақстан Респрубликасы Президенті және Қазақстан Республикасы Парламент депутаттары сайлау арқылы мемлекеттік қызметке тагайындалады.
   
5. 
   конкурс - Қазақстан Республикасының «мемлекеттік қызмет туралы» заңының І2-бабына сәйкес мемлекеттік қызметке мамандардьщ орналасуы және мемлекеттік әкімшілік қызметте жоғары көтерілуі, тек конкурстық тандау арқылы жүргізіледі деп нақтыланган.
   
6. 
   Конкурс арқылы әкімшілік мемлекеттік қызметке тұруға Қазақстан Республикасыныңбарлықазаматгарыныңтең құқығы бар. Бұл құқық біздің мемлекетіміздің Конституцияға сәйкес демократизациялануыныңбірбелгісі болып табылады. Мемлекеттік қызметке тұруға тең құқық болғанмен, оған әркім тұра алмайды. Алдымен мемлекеттік қызметке тұрушыларға белгілі бір шарттар қойылады. Конкурстық таңдау мемлекеттік қызметке үміткерлер арасында бәсекелестіктугызады, ал бұл болса мемлекеттік қызметке жоғарғы сападағы мамандарды алуға алғы шарттардың бірі болып табылады. Мемлекетгік қызметке алудың ескі тәртібіне қарағанда, конкурс бойынша ваканттық орындары бар мемлекеттік органдар жүргізеді. Бұл конкурстардан өтудің белгілі бір әтаптары бар, олардың қатарына: конкурстын өтуі туралы жарнаманың жариялануы;
   
7. 
   конкурстық комиссияның құрылуы;
   
8. 
   берілген шарттарга сәйкес конкурсқа қатысушылардың құжаттарын қабылдау және оларды талдау;
   
9. 
   үміткерлерді тестілеуден өткізу;
   
10. 
    әңгімелесу (собеседование);
    
11. 
    конкурс комиссиясының соңғы отырысы.
    
12. 
    Конкурсты өткізуші мемлекеттік органның ашықтығын қамтамасыз ету үшін сол орган өткізілейін деп жатқан конкурс және бос орындар туралы республикалык ақпарат құралдары арқылы жариялауға міндетті. Конкурстық комиссия болса, сәйкес органның басшыларынан құрылады. Содан кейін құжаттарын тапсырған уміткерлердің қужатгарын талдау арқылы таңдау басталады. Жасалған талдау негізінде конкурс комиссиясы үміткерлерді тестілеуге жіберу-жібермеуге шешім қабылдайды. Тестілеу арқылы үміткерлердің білімін анықтау жүргізілген соң ең жоғарғы балл жинагандар әңгімелесуге (собеседованиеге) еткізіледі. Осы арқылы конкурс комиссиясы алдын ала белгіленген критерийлер арқылы үміткерлерді тандайды. Критерийлерге қабілеті мен білімі, тәжірибесі мен лауазымға сәйкестігін жатқызуга болады. Әңгімелесуден өткеннен кейін екі күннен кейін қорытындысы айтылады. Конкурс комиссиясы үміткерлердің тапсырған қужаттарына, тест нәтижесіне, әңгімелесу қорытындысына сәйкес уміткерлер арасынан таңдалады.
    

- мемлекеттік қызметшінің өз еркімен жазған өтініші;

- келісім-шарт уақытының бітуі немесе келісім-шарттың бұзылуы;

1. 
   өзінің кірістері мен мулкі туралы жалған ақпарат бергенде;
   
2. 
   міндетгері мен шектеулері бұзылған жағдайда;
   
3. 
   Қазақстан Республикасының азаматтығын жоғалтқан жағдайда;
   
4. 
   коррупциялық заң бұзушылық жасағанда;
   
5. 
   конкурстан тыс қызметке алынғаны әшекереленгенде;
   
6. 
   аттестациядан өткенде теріс иәтиже алғанда; заңмен белгіленген өзге де жағдайларда.
   

етуіміз қажет. Ол әрине көптеген жылдарды қажет етеді. Соның ішіндееңбастысы шенеуніктердің патриотгық сезімін жоғарылатып, қогам мен азаматтарга адал қызмет етуін, заңдардың дұрыс орындалуын қамтамасыз ету қажет.

Қорытындылай келе, мемлекетіміз ешқандай елдің жүйесін көшіріп алған жоқдеп батыл айтуымызгаболады. Себебі мемлекеттік қызмет дегёніміз - әр елдің өз мәдениетін, тарихын, дәстүрін, дінін ескеретін ерекше бір мемлекетіміздің аясы болып табылады.

Болашақга, енді бізге ең маңыздысы мемлекеттік қызмет туралы заңдар мен нормативтік құқықтық актілердің демократиялық құндылықтарды сақтауын, қоғам мен азаматтардың мүдделерінің сақталуын, қоғам мен азаматтарға адал қызметатқаруын қамтамасыз ету болып табылады.

4. 
   Әкімшілік жазалаудың себептері қандай?
   
5. 
   Әкімшілік жазалаудың түрлерін атаңыз?
   
6. 
   Әкімшілік жазаладың қолдану аясы қандай?
   

1. 
   Таранов А.А.Қазақстан Республикасының әкімшілік құқығы. Академиялық курс. Алматы, «КазГУ Баспа үйі» ЖШС,-2003,-284бет.
   
2. 
   Бахрах Д.Н. Административное право.М.:БЕК,»1993.
   
3. 
   Таранов А.А. Коментарий к Кодексу об административных правонарушениях, в двух книгах. Алматы. Норма-К.2002.
   
4. 
   Венгеров А.Б. Теория государства и права. М.: 1998.
   
5. 
   Канаров С.А. Общая теория государства и права. М.: 1997.
   

1. 
   Басқарудың құқықтық актілері.
   
2. 
   Басқарудың құқықтық актілерінің түрлері.
   

• 
  басқарудың құқықтық актісінің белгілері;
  
• 
  зандық актінің бір түрі;
  
• 
  заңга тәуелді сипаты бар;
  
• 
  құзіретті субъект шығарады;
  
• 
  зандық-биліктік нұсқама;
  
• 
  белгілі бір құрылым;
  
• 
  белгілі бір рәсімдік тәртіп;
  
• 
  белгілі бір зандық салдарлардың туындауына әкеп соқтырады.
  

а) нормативтік;

б) жеке-дара;

в) нормативтік жеке-дара;

а) мерзімсіз;

б) шұғыл;

в)уақытша;

а) Қазақстан аумағы;

б) Қазақстан Республикасының бірнеше аумақтары (аумақ аралық);

в) Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық бөлігі;

г) муниципальдық құрылым;

д) кәсіпорын,' мекеме (локальдық).

а) жалпылық;

б) салалық;

в) салааралық;

а) жарлықтар;

б) қаулылар;

в)өкімдер;

г) бұйрықтар;

д) нұсқаулар (указания);

е) нұсқаулықтар;
з) шешімдер;

и) тәртіптер (правила);

ж) ережелер, тағы басқалар.

6.Көрініс нысаны бойынша:

а) сөз жүзінде (жазбаша, ауызша);

б) конклюденттік;

7. Күрделілік дәрежесі бойынша:

а) әдеттегі;

б) күрделі;

в)бірегей;

а) алқалық;

б) жеке-даралық;

Басқарудың құқықтық актілеріне қойлатын талаптар:

• 
  құзіретті субъект қабылдаған.
  
• 
  мән-мағынасы бойынша заңға сәйкес келеді.
  
• 
  заңның мақсатына сәйкес келеді.
  
• 
  процессуалдық талаптарға сәйкес қабылданған. Басқарудың құқықтық актілеріне қойылатын талаптарды
  

• 
  заңда тікелей көрсетілген;
  
• 
  оны шығарған субъектінің қүзіреті өрескел бұзылған;
  
• 
  оны қабылдау ушін заңдық негіздеме жоқ (арыз, ұсыну, гапсырма тағы басқалар);
  
• 
  ескеру мерзімі бұзылған;
  
• 
  құқыққа қарсы әрекет жасауды бұйырады т.с.с.
  

• 
  наразылық келтіру;
  
• 
  шағым арыз беру.
  

• 
  мемлекеттік қызметтің белгілі бір түрін мақсатты түрде танумен табиғи байланысты;
  
• 
  басқару қызметі субъектісінің объектіге басқару ықпалын білдіреді;
  
• 
  басқару субъектісінің өз құқық өкілеттігін іске асырудың құралы (амалы);
  
• 
  тиісті объектіге арналған;
  
• 
  алга қойылған басқару мақсатына нақты жағдайларда қол жеткІзудің қолайлы тәсілі;
  
• 
  белгілі бір мерзімдік шеңберлерді (параметрлері) болады.
  

а) иландыру;

б) мәжбүрлеу.

2. Жанама

а) әлеуметтік-психологиялық;

б) әкономикалық.

Басқарудын әкімшілік әдістері, онын түрлері:

Көрініс нысаны бойынша:

а) әкімшілік-құқықтық;

б) әкімшілік-ұйымдастырушылық.

2. Заңдық мәні (қасиеті) бойынша:

а) нормативтік;

б) жеке-даралық.

3. Ықпал ету тәсілі бойынша:

а) міндеттейтін;

б) уәкілдік беретін;

в) көтермелейтін.

а) кесімді;

б) тапсырма беретін;

в) ұсыныс жасайтын.

1. 
   Әкімшілік жазалаудың себептері қандай?
   
2. 
   Әкімшілік жазалаудың түрлерін атаңыз?
   
3. 
   Әкімшілік жазаладың қолдану аясы қандай?
   

1. 
   Таранов А.А.Қазақстан Республикасының әкімшілік құқығы. Академиялық курс. Алматы, «КазГУ Баспа үйі» ЖШС,-2003,-284бет.
   
2. 
   Бахрах Д.Н. Административное право.М.:БЕК,»1993.
   
3. 
   Таранов А.А. Коментарий к Кодексу об административных правонарушениях, в двух книгах. Алматы. Норма-К.2002.
   
4. 
   Венгеров А.Б. Теория государства и права. М.: 1998.
   
5. 
   Канаров С.А. Общая теория государства и права. М.: 1997.
   

1. 
   Монополизм табиғаты және мемлекеттік басқару нысандары.
   
2. 
   Антимонополиялыққызметті басқару органдары.
   

• 
  нарықта барлық сатушылар мен сатып алушылардың құқықтары тең, еркін (жетілген) бәсеке;
  
• 
  нарық өз кезегінде таза монополияларға, олигополияларға және монополиялық бәсекелерге бөлінетін жетілмеген бәсекелер.
  

1. 
   технологияның жетілмеуі. Мына салаларда әнергетика, байланыс, көлік, коммуналды шаруашылықтарда қызметтің осы түрімен айналысатын технологияның өзі мекемелердің шектелген санын жібереді.
   
2. 
   Жасанды болып табылатын монополизмнің құрылуы мен бәсекенің дамуы, ол бөлек шаруашылықгандырылған субъектілердің енімдерінін әдәуір үлғаюы, олардың акционерлік қоғам, корпорация болып орталықтандырылуы.
   
3. 
   Монополизмнің пайда болуына мумкіндік жасау – шығаратын өнімге керекті олардың кен орындары мен шикізатқа ие болуы.
   

Экономикадағы мемлекеттік монополиялардың көлемін мемлекеттік тапсырыстың бөлігі ретінде қарауға болады, өйткені мемлекет арқылы кепілденген өтімдерді мындаған монополиялық тұгынушылар иеленіп отыр. Қазіргі кезең дамуында нарықтықөзін-өзі реттеу кезеңдерінде мемлекеттік басқару сипаты елеулі озгерістерге ұшырады. Бұл басқарудың нысандары мен әдістеріне өз әсерін тигізбей қоймады. Бұның антимонополиялық қызметті басқаруға тікелей катысы бар. Қазіргі таңда «билік-тәуелділік» қағидасы мемлекеттік реттеудің басым бағыты емес. Шаруашылықтандырылган субъектілерге өз алдына кешенді жағдай жасаудың арқасында. олардыңбасым, бағыттары болып қызметтеріне жалпы құқықтық режим орнықтыру бодды, сонымен қатар басқару жүйесі бұрынғы қалыптасқан идеологиялық және саяси көзқарастарға бағытталған мемлекеттік басқару жүйесін жоққа шығаруды көздеп отыр. Шаруашылықтанған субъектілерді орталықтандырмау, меншікнысандарын жіктеу,түгастай мемлекеттік басқару алдын ала қарастырылған. Белгілі бір деңгейдегі мемлекеттік мекемелерге нарықтың субъектісі бола отырып, мемлекеттік органдарға тәуелді бола отырып, оларға мемлекеттік басқарудың нысандары мен әдістерін тікелейпайдалануына жол берілмейді.

Кәзіргі кезде мемлекеттің саясаты нарықтық қатынасқа өту кезеңінде республикада басқарушылық қьізметтің нысандары мен әдістерінаддыналаөзгертті. Басқарудаосыдан кейін мынадай завды әдістер жиі қолданыла бастады, яғни басқарманы жалпы мемлекеттік сипаттағы нормативтік актілермен келісе отырып реттеу. Антимонополиялық қызметті басқарудың нысанында ең басты міндет мемлекеттің салалық және салааралық бағдарламалары мен жоспарларын дамыту. 1994-1997 жылдар аралығында республикада әкономикалықдамуға арналған бірнеше бағдарламалар қабыдданДы, яғни антимонополиялық қызметті басқару мәселелері бұл жерде ерекше орын алады. Демек, монополизация функциясын жоя отырып, тауарлы нарықты тез дамыту мемлекеттің басты бір бағытыныңбірі цеп айтуға әбден болады. Бул бағдарламалар арасынан Қазақстан Республикасы Президенті мақұлдаған «әкономикалық дағдарыстан шығу және реформаларды тереңдетудегі Үкіметтің атқаратын қызметі» атты бағдарламасын ерекше атап өтуімізге болады. Осы бағдарлама антимонополиялық қызмет және бәсеке саясаты салаларында, саудада, жук тасымалдауда, сыртқы саудада монополизацияны жоюды ұйымдастырып отыр. Осы мақсатта республика Үкіметіне мемлекеттік және ұлттық акционерлік компанияларды құруға антимонополиялық заңдылықты шешім шығарғанда ескеруі алдын ала айтылған болнтын.

Бұл айтылған өлшемдер бәсеке саласын дамытып және монополистік қьізметті шектеудідамытыпстыр. 1996-2000 жылдарда Қазақстан Республикасында әкономикалық және әлеуметтік жоспарларды дамытуда мынадай мәселелерді міндетті түрде шешу керек: ішкі және сыртқы нарықтабәсекелік өнімдерді өндіру, өнімнің әр түрлі түрлерін шығару, макроәкономикалық сипаттағы жоспарларды қосу. 1996 жылдан бастап антимонополиялық органдармен монополист-субъектілер арасында келісімге келуге жұмыстар жүргізілді. Бағаны реттеу саласында салааралық бағалық келісімге келу қаралуда, мақсаты бага мен тарифтердің денгейінің белгілі бір келісімге келуі. Салааралықбаға келісімі өндірушілер мен ірі мекемелер және кәсіпорындар арасында бекітіледі. Мемлекетгік басқарудабағдарламаны қолдануды 80-жылдарыдамытқан болатын. Қәзіргі кезендегі мемлекеттік бағдарламалардың заңды сипаты әлі орнықтырылмаған, дегенмен де оны үлкен сеніммен заңды маңызы бар саяси- құқықтық актілерге қолдануға болады және олардың көмегімен басқарудың әртүрлі салаларында, жекеменшікте, антимонополиялық салада мақсатты басқару жүзеге асырылады және құқықтық механизм қалыптасады.