Серік Мырзалы философия оқу құралы
Гносеология (таным) мәселелерi
жүктеу/скачать 3.76 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «жеткiлiктi негiздеу заңына»
| Гносеология (таным) мәселелерi
Лейбниц танымның терең негiзiн сезiмнен тыс өмiр сүретiн зерде- ден көредi. Яғни ол Декарттың танымға деген көзқарасын қолдайды. Бiрақ Декарттың зерделiк «айқын және анық ақиқатына» Лейбниц қанағаттанбайды. Оның ойынша, алғашқы ақиқаттар қисынның «тепе- теңдiк заңына» сәйкес келуi қажет. Содан кейiн «қайшылық заңы» арқылы зерделiк бiлiмдi тереңдетуге болады. «Бұл – қажеттi ақиқат- тар, – оларды, негiзiнен, математика саласынан табуға болады», – дейдi ұлы ойшыл. Әрине, бұған қарамастан, бiз адамдардың өмiрден алған тәжi- рибелерiн де бағалап, пайдалануымыз керек. Бiрақ қайсыбiр тәжiрибе – ол кездейсоқтықтың туындысы. Ол болуы да, болмауы да мүмкiн. Ол нақтылы деректер ақиқаты – әрқашанда жеткiлiксiз, кездейсоқтық. Оларды ғылыми тұрғыдан сараптауға болады, ол үшiн бiз «жеткiлiктi негiздеу заңына» сүйенуiмiз керек, өйткенi қайсыбiр деректiң, құбылыстың себебi, негiзi бар. Сол негiздi анықтау – бiздi белгiлi бiр табиғат заңдылықтарына әкелуге тиiс. Дегенмен тәжiри- белiк бiлiм бiздi тек қана әртүрлi деңгейдегi ықтималдық, болуы мүмкiн нәрселерге ғана жеткiзедi. Егер жан-дүние арқылы бiз түйсiктерге (перцепция) сәйкес қабылдау дәрежесiне көтерiлсек, рух арқылы бiз өзiмiздiң танымдық мүмкiндiктерiмiздi талдай аламыз. Ақырында, өзiмiздi-өзiмiз тану дәрежесiне көтерiлемiз. Осындай адамның өзiнiң iшкi рухани өмiрiне тереңдеуiн Лейбниц апперцепция дейдi. Апперцепция – адамның дүниетануының шыңы, сананың белсендi қызметiн көрсетедi. Егер танымдағы сенсуализм бағыты адамның бiлiмi айнала қоршаған орта- дан әрқашанда кем деп есептесе, Лейбниц, керiсiнше, адамның iшкi рухани бiлiмi басым деген пiкiр айтады. Олай болса, Лейбниц сезiмдiк танымды толығынан ақыл-ойдан бөлiп алып, анағұрлым төмен дәрежеде бағалады. «Өзiмiздi ойлау арқылы бiз болмысты, субстан- цияны, тұрпайылық пен күрделiлiктi, бейзаттық пен Құдайды ойлай аламыз», – деп қорытады ұлы ойшыл. Мұндай көзқарас, шамасы, болашақ И.Канттың танымдық теориясына зор әсер етсе керек. жүктеу/скачать 3.76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|