«Си++ программалау тілі» (Таңдау курсы-3)

1-часть, Уральск, РИО 2004 г.

2-часть, Уральск, РИО 2005 г.

• 
  Периодтық әдебиеттер:
  

Газета “Информатика ”, Москва. периодтық баспа оқу залы

• 
  Интернет-көздер:
  

www.referat.ru, www.kazref_narod.ru –рефераттар жинағы

Пән Си++ программалау тілі

Кредит саны_____3____

Тақырыбы: Си программалау тілінің негізі.

1.Алфавиті

Қазіргі кезде компьютердің көмегімен әр түрлі есептерді шығаруға мүмкіндік беретін сан алуан программалау тілдері бар. Жоғарғы деңгейлі программалау тілдерінің бірі – Си тілі. Си программалау тілі 1972 жылы Bell Laboratories фирмасының қызметкері Денис Ритчидің басшылығымен Америкада жасап шығарылды Си тілі – құрылымы Паскаль тіліне ұқсас жоғарғы деңгейлі қуатты тіл.

Си тілінің алфавиті :

• 
  латын алфавитінің бас және кіші әріптері (A – Z, a –z ).
  
• 
  0 ден 9-ға дейінгі араб цифрлары.
  
• 
  Арнайы символдар: “ ‘ . , {} | [ ] () + - * % \ ; : ? <=> _ ! & # ~ ^ Пробелмен бөлінбеген кейбір символдар комбинациясы бір символ ретінде қарастырылады.
  

Әріптен немесе _ (астын сызу) белгісінен басталған латын әріптерінің, цифр, _ белгілерінің тізбегі идентификатор болып табылады.

Pascal – дан айырмашылығы Си – де бас және кіші әріптер айырылады.

Си тілінде сандық деректердің негізгі 4 типі бар.

Int, char – бүтін сандар, Float, double – нақты сандар

Әдебиеттер:[1]- [4] , [3]- 10-26 бет [4] 170-176 б. қ[1]

2- кредит сағат.

Тақырыбы: Си тіліндегі программа құрылымы. Енгізу,шығару операторлары

1. Программа құрылымы.

Си тілінде қарапайым программа құрылымы төмендегідей бөлімдерден тұрады:

1. Программа тақырыбы

2. Айнымалыларды сипаттау

3. Программа денесі

Программа тақырыбы # include < тақырыптық файл аты> жолынан басталады. Мысалы : # include

Программада айнымалыларды сипаттау төмендегіше жазылады :

Мысалы: int a, b; char c1, c2, c3 ;unsigned x1 ,y1; double e , b, g;

Меншіктеу операторының Си тілінде жалпы түрде жазылуы:

айнымалының=өрнек ;

Экранға форматтап шығару операторының жалпы түрі:

Си тілінде деректерді пернетақтадан форматтап енгізу операторының жалпы түрі:

Аргумент алдында & айнымалы адресінің операциясы көрсетіледі .

Мысалы: scanf (“%f “, &a);

Әдебиеттер:[1]- [4], [3]- 63-80 бет, [4] 189-197 б. қ[1]

2- апта

1 кредит сағат.

Тақырыбы: Си тіліндегі тармақталу операторы. Құрама шарттар.

Си программалау тілінде тармақталу командасы 3 түрде жүзеге асырылады:

1) ? шартты операциясы

2) if шартты операторы

3) таңдау командасы.

Шартты операция.

Ол 3 операндқа арналған операция.

Оның жалпы түрде жазылу форматы:

логикалық өрнек ? 1 - өрнек : 2 - өрнек;

Шартты оператор.

Оның жазылу форматы: If (логикалық өрнек) 1-оператор; else 2 оператор;

Мысалы: if (a < b) max =b; else max =a;

Әдебиеттер: [1]- [4] , [3]- 80-89 бет, [4] 197-202 б. қ[1]

2 кредит сағат.

Тақырыбы: Си тіліндегі таңдау командасы.

Есептелген өрнектің мәні бойынша берілген бірнеше оператордың біреуін таңдауға мүмкіндік беретін таңдау командасының Си тіліндегі жалпы түрі:

…

default: оператор;

Тақырыбы: Си тіліндегі цикл. Циклді басқарудың Break және Continue оепраторлары

Басқа да программалау тілдеріндегі сияқты Си тілінде де циклдің 3 түрі бар:

1) параметрлі цикл

2) әзір циклі (жалғасу шарты бар цикл)

3) дейін циклі (аяқталу шарты бар цикл)

Параметрлі циклдің жалпы түрдегі жазылу түрі:

Әзір циклінің жалпы түрде жазылуы:

Әзір шарттың нәтижесі ақиқат болғанда, яғни шарттың мәні 0-ден өзге болғанда цикл денесі орындалады.

Циклдің орындалуын басқару үшін Паскаль тіліндегі сияқты continue және break операторлары қолданылады.

Сontinue операторы циклді аяқтамай, оның орындалуының кезекті қадамын тоқтату қажет болғанда қолданылады. Break операторы циклді тоқтатуды жүзеге асырады.

Әдебиеттер: [1] [2] [3] 90-100 бет, [4] 202-207 бет қ[1]

4- апта

1 кредит сағат.

Тақырыбы: Си тіліндегі бір өлшемді массив.

Мысалы: int a [10]; float b[20]; int c[3][4]; 2 өлшемді массив.

Паскальдан айырмашылығы Си тілінде индекске кез- келген аралық енгізуге болмайды. Элемент нөмірі нөлден басталады. Сипаттауда көрсетілген массив өлшемі индекстің ең үлкен мәнінен 1-ге артық.

Мысалы: int a[10] массивінің элементтері: a[0], a[1], … , a[9]

Егер массив элементтері бір жолда немесе бір бағанда орналасса, онда ол бір өлшемді массив деп аталады. Бір өлшемді массивтің сипатталу форматы: массив элементтерінің типі массивтің аты [n];

1. Массивті кездейсоқ сандармен толтыру.

stdlib.h тақырыптық файлындағы кездейсоқ сандарды толтырудың rand() функциясы.

2. Кездейсоқ сандар массивін түрлендіру.

Массивті кездейсоқ сандармен толтыру үшін stdlib.h тақырыптық файлын қосу керек: include

randomize();

x=rand()%(b-a)+a;

Программада маcсивті [3,7] аралығындағы кездейсоқ сандармен толтыру төмендегіше жүзеге асады.

{ int i, a[10]; randomize();

for (i=0; i<10; i++)

{a[i]=rand()%5+3;

printf(“\n %d”,a[i]);}}

Тақырыбы: Екі өлшемді массив.

2. Матрица элементтерін инициализациялау.

Массивтің бір өлшемді (сызықтық), екі өлшемді (матрица) түрлері болады. Егер массив элементтері бірнеше жол мен бағаннан тұратын кесте түрінде орналасса, онда ол екі өлшемді массив деп аталады. Екі өлшемді массивті матрица деп те атайды. Матрицаның сипатталу форматы:

мұндағы, n- матрицаның жолдарының саны;

m-матрицаның бағандарының саны.

Мысалы: int х [3][4]; 3 жол, 4 бағаннан тұратын матрица.

Программада матрицаны енгізу төмендегіше жүзеге асады.

{ int i, a[3][5];

for (i=0; i<3; i++)

for (j=0; i<5; j++)

scanf (“\n %d”,&a[i][j]);

Матрица элементтерінің қалпын сақтап, экранға шығару циклінің жазуының үлгісі:

for (i=0; i<3; i++)

{printf(“\n”);

for (j=0; i<5; j++)

printf (“\t %d”,a[i][j]);}

Тақырыбы: Символдық жолдарды өңдеу функциялары.

Символдық айнымалыларға әрекеттер жасау үшін Си тілінде string.h тақырыптық файлда анықталған функциялар қолданылады. Символдық айнымалылар былайша сипатталады: Char айнымалылар тізімі ;

символдық жол символдық массив түрінде сипатталады.

String.h тақырыптық файлда төмендегідей функциялар анықталған.

Жалпы жазылуы: strlen (жолдық айнымалы).

2. strcat ( ) – функциясы 2 жолды біріктіру үшін қолданылады.

Жалпы жазылуы: strcat( 1 –жол , 2- жол );

функция 2- жолды 1- жолға біріктіреді.

3. strcpy ( ) функциясы жолдық айнымалыны басқа жолдық айнымалыға түгелдей көшіру үшін қолданылады.

Әдебиеттер:[2] 219-230 б, [3] 192-203 б, [4] 230-234 б, қ[2] 16-21 бет.

6- апта

1-2 кредит сағат.

Тақырыбы: Функция. Функцияны қолданып программалау.

1. 
   Функцияны анықтау.
   
2. 
   Функцияға қатынау.
   

Функцияны шақыру операторы былайша жүргізіледі:

Функциядан қайтару үшін return операторы қолданылады.

Жалпы түрі: return өрнек;

Әдебиеттер:[1] 73 б. [2]185-202 б, [3] 110-117, 201-210 [4] 207-209 б, қ[2] 3-9 б.

7- апта

1-2 кредит сағат.

Тақырыбы: Құрылымдық типтер және құрылым. Құрылымдық типтерді программалау.

3. Құрылымдық типті анықтаудың typedef операторы.

Құрылымдық типті былайша енгізуге де болады:

Құрылымды #define диретивасы арқылы енгізу.

Тақырыбы: Көрсеткіш.

Көрсеткіш- программалық объект орналасқан жады өрісінің адресі.&-адресті алу операциясы.

Көрсеткішті сипаттау форматы: тип * айнымалы аты;

Көрсеткішті белгілеу үшін * символы қолданылады.

Функция параметрінде көрсеткішті қолдану мысалы. Swap() функциясы.

Функция параметрінде көрсеткішті қолдану процедура жұмысын жақсартуға мүмкіндік береді.

Тақырыбы: Деректер ағынымен жұмыс жасау.

Деректер ағынын хабарлау форматы:

Деректер ағынын ашу командасының жазылуы:

Ағынмен жұмыс режимдері: r-оқу үшін ашу,w-жазу үшін жасау,a-қосу үшін ашу.

Файлдан оқу командасы: fscanf( файл атауы, параметрлер);

Файлға жазу командасы: fprintf( файл атауы, параметрлер);

Тақырыбы: Си тілінде мәтіндік режимді басқару функциялары. Мәтіндік режимді басқару функцияларын қолданып программалау.

3.Си тілінде дыбысты программалаудың Sound,Delay, Nosound функциялары.

Экранға мәтін шығару курсордың ағымдық позициясынан басталады. Жолдар мен бағандар нөмірленген. Х осі горизонталь, ал У осі вертикаль бағытта орналасқан.



gotoxy(x, y) процедурасы курсорды x, y координатасына орналастырады. Мәтіндік экранда символға және экран фонына әр түрлі түс орнатуға болады.

textcolor(түс) процедурасы арқылы символ түсі таңдалады.

textbackground(түс) процедурасы экран фонының түсін орнатады.

Мәтіндік режимде символ және фон түсінің келесі тұрақтылары қолданылады.

Си тілінің dos.h файлында дыбыстардың кез-келген тізбегін программалауға мүмкіндік беретін 3 оператор бар.

1. 
   sound() процедурасы белгілі бір жиіліктегі дыбыс шығаруға мүмкіндік береді. sound( F: unsigned );
   

2. 
   delay() процедурасы программаны белгілі бір уақыт аралығында тоқтатып қою (кідіріс) үшін қолданылады. delay(T: unsigned);
   

3. 
   noSound() –дыбысты жоюға (түгел тоқтатуға) мүмкіндік береді.
   

Тақырыбы: Си тіліндегі графика. graphics.h тақырыптық файлының функциялары. Си тіліндегі графиктік функцияларды қолданып программалау.

1. Графиктік режимге өтуді жүзеге асыру.

Си тіліндегі графиктік операторлар graphic.h тақырыптық файлында жинақталған. оларды қолдану үшін алдымен программа тақырыбында оны іске қосу қажет. # include

Графиктік драйвер мен графиктік адаптер таңдаудың екі бүтін айнымалысы қолданылады. Графиктік драйвер DETECT тұрақтысы арқылы автоматты таңдалады. Графиктік режимге өту үшін, сонымен қатар, келесі оператор қолданылады.

initgraph(&1-тұрақтының аты, &2- тұрақтының аты, “графиктік драйвердің жолы”);

Мысалы: initgraph(&k,&l,”c:\\progra~1\\bc\\bgi”);

Графиктік режимді жабу үшін closegraph() операторы қолданылады.

Экранға шығатын кескін (сызықтар мен символдар) түсі SetColor(түс) процедурасы арқылы орнатылады.

Тақырыбы: Borland C++ Builder программалау тілі және оның экрандық интерфейс элементтері

1. Тілдің экрандық интерфейсі

2. Программалау ортасында жұмыс

Borland корпорациясы Delphi бағдарламасынан кейін RAD (Rapid Application Development) жылдам өңдеу жүйе айналымына C++ тілінде C++ Builder қуатты жүйесін шығарды. Borland компаниясының ең жаңа C++ Builder объектіге бағытталған бағдарламалау жүйесі Windows 95 және Windows NT операциялық жүйелері үшін арналған.

С++ Builder объектіге бағытталған бағдарламалау негізгі принциптерін - инкапсулияцияны, полиморфизм және мұрагерлікті қолдайды.

C++ Builder Windows 95 және Windows NT операциялық жүйелеріндегі 32-разрядты қосымшаларды компиляциялау және құрастыру үшін жылдам әрекет жасауды қамтамасыз етеді. Жүйе бағдарламаларды құруға жұмсалған негізгі кезеңдерді уақытында суреттейді. Нәтижелі бағдарламалар атқару жылдамдығымен және жады шығындарымен жақсы ықшамдалған. Бағдарламамен жұмыс жасаған кезде Әрлендіруші форма, Объектілер инспекторы және басқа да құралдар ашық болады, сондықтан жөндеу барысында өзгертулер енгізуге болады.

С++ Builder-дің үш түрі бар: Standard, Professional және Client/Server Suite. Соңғы екі түрі стандартты түрін визуалды компоненттердің негізгі мәтінімен, әртүрлі көлемді мәліметтер сөздігімен, мәліметтер базасына арналған SQL тіліндегі жаңа функциялармен, Internet жүйесі, бағдарламалардың мониторинг қызметі, тағы басқа құралдармен толықтырады.

С++ Builder мәліметтер базаларының үш түрімен байланыста болады:

DBASE және Paradox: Sybase, Oracle, Inter Base Informix; Excel, Access, FoxPro және Btrieve. BDE (Borland Database Engine) механизмі базалардың арасындағы байланысты қарапайым және көрнекі түрде көрсетеді. Database Explorer сілтеуіші мәліметтер базасының объекттерін және байланыстарын графикалық түрде бейнелейді.

С++ тілінің стандартты кеңейтуі қолданылған барлық қосымшаларда өзгерістер енгізуді қажет ететін барлық жағдайларда, әрекеттерді жылдамдатуда және пайдаланушылық интерфейсті жоғары деңгейге шығаруда C++ Builder-ді қолданады.

C++ Builder тіліндегі қолданбалы бағдарламалар немесе қосымшалар IDE (Integrated Development Environment) дамып отыратын құрылымдық ортада орындалады. IDE ортасы бағдарламашының қарым-қатынасын ұйымдастырып, әр түрлі басқару элементтерінен құралған бірнеше терезелерден тұрады. Осы ортаның құралдарын пайдалана отырып, қосымшаның интерфейстік бөлігін жобалауға, бағдарламаның кодын жазуға және оны басқару элементтерімен байланыстыруға болады. Аталған жұмыстар және бағдарламаны түзету, оны орындау әрекеттері IDE ортасында орындалады.

C++ Builder-дің IDE ортасы көптерезелік жүйе деп саналады. C++ Builder оқиғалар бойынша басқарылатын объектілі бағытталған, визуалды-бағдарламалау тілі болып саналады, және жалпы мөлшерде жобалаудың қазіргі құралдарына ұсынылатын жаңа талаптарға сәйкес келеді. C++ Builder тілі бағдарламада объектілерді келесі элементтер арқылы басқарады.

Тақырыбы: Компоненттер палитрасы. Программалау тілінің компоненттері

1. Компоненттер палитрасы.

2. Программалау тілінің компоненттері

Компоненттер палитрасының бiрiншi парағында пайдалануда маңызды

болып табылатын 16 объект орналасқан (6-сурет).

сурет. Палитраның бірінші парағында орналасқан компоненттер

Әрбiр парақтағы бар компоненттерге жаңа компонент қосуға, компоненттердiң жиыны мен тәртiбiн және санын өзгертуге болады. Мұны жылжымалы меню арқылы жүзеге асыруға болады (ол курсор белгiсi палитраның үстiнде болғанда тышқанның оң жақ батырмасын басқанда шығады).

C++ Builder-дiң стандартты компоненттерi және олардың қызметі төменде көрсетілген:

Тақырыбы: Компонент қасиеттері, әдістері және оқиғалары.

Формаға орналастыратын әрбір компоненттің Объектілер инспекторы (Object Inspector) терезесінде өз бейнесі болады. Object Inspector екі парақтан тұратыны белгілі - “Properties” (Қасиеттері) және “Events” (Оқиғалар). C++ Builder-де бағдарлама құру компонентті орналастыру және екеуінің арасындағы өзара әрекеттесуін мынандай жолмен орнатудан тұрады:

• 
  осы компоненттердің қасиетін өзгерту;
  
• 
  оқиғаға адекватты реакцияларды жазу.
  
• 
  Қасиет- компоненттердің маңызды атрибуты болып табылады. Қолданушыға қасиет белгілі бір мәндерден тұратын қандай да құрылымның қарапайым өрісі болып көрінеді. Дегенмен, қасиет “жай” өріс болғанымен, кез- келген компоненттің белгілі бір қасиетінің мәніндегі болған қандай да бір өзгеріс бірден осы компоненттің визуалды бейнесіндегі өзгерістерге алып келеді, өйткені қасиет осы өрісті оқу мен жазуға байланысты әдістерге (әрекеттерге) ие болады. Қасиет екі негізгі мақсатта қызмет етеді. Біріншіден, олар форманың немесе компоненттің сыртқы түрін анықтайды. Екіншіден, қасиет форма немесе компонент тәртібін анықтайды.
  

C++ Builder-дің визуалды бөліктерінің мүмкіндіктері шексіз бай болғанымен, тек кодты қолмен жазу техникасын жақсы түсінетін адам ғана жақсы бағдарламашы бола алады. Объектілі-бағытталған программалаудың концепцияларына қысқаша тоқталайық. Алдымен объектті бағытталған бағдарламалаудың “класс” базалық түсінігін анықтап алайық. Класс – бұл қасиеттері мен тәртібі бірдей объектілер категориясы. Ал объект қандай да бір класстың экземпляры болып табылады. Мысалы, C++ Builder-де “форма” (терезе) типі класс, ал бұл типтің айнымалысы – объект болып табылады. Әдіс – бұл кластың бөлігі ретінде анықталған және сол жерде инкапсуляцияланған (орналасқан) процедура. Әдіс өрістер мен класс қасиеттерін (кез – келген айнымалымен жұмыс істей алса да) басқарады және кез- келген өріс пен өз класының әдістеріне автоматты түрде жету мүмкіндігіне ие. Басқа кластың әдістері мен өрістеріне жету осы өрістер мен әдістердің «қорғалу» деңгейіне байланысты. Қазір әдісті визуалды құралдармен және кодты қолмен жазу жолымен құруға болатыны маңызды.

C++ Builder-дің визуалды компоненттер кітапханасының (VCL) объектілерінің нақты өмірдегі объектілердегідей өзінің қасиеттерінің жиыны мен тәртібі бар. Мысалы, онымен байланысқан оқиғаларға жауап алу жиыны. Осы объектілерге әсер ететін оқиғалар тізімін Объектілер инспекторы парағынан көруге болады. Шындығында, бұл парақта TMouseMoveEvent сияқты типіне ие қасиеттерінің тізімі келтірілген және процедуралар – оқиғаларды өңдегіш болып табылады. Осы қасиеттердің аты жөнінде келісім бар. Мысалы, OnDblClick – тышқанның екі рет шертуіне, ал OnKeyUp – басылып тұрған түймешені жіберу оқиғасына сәйкес. VCL-дағы әртүрлі компоненттер үшін оқиғалар жиынының арасында Windows-тан импортталған оқиғалар (MouseMove, KeyDown), программаның өзінде тікелей туындайтын оқиғалары (TDataSource үшін DataChange оқиғасы) бар.

Жиі қолданылатын оқиғалар 1-кестеде ұсынылған.

1- кесте
Оқиғалар	Оқиғалардың сипаттамасы
OnActivate	Форманы активтеу кезінде қалыптасады
OnCreate	Форманы құру кезінде қалыптасады. Берілген оқиғаның өңдеушісінде форманы құру кезінде орындалатын әрекеттерді беру керек, мысалы бастапқы мәндерді орнату.
OnClick	Компонент аймағында тышқанның батырмасын басу кезінде орындалады.
OnDblClick	Компонент аймағында тышқанның батырмасын екі рет басу кезінде орындалады.
OnKeyPress	Пернетақта пернелерін басу кезінде орындалады. Key параметрі Char түрінде болады және басылған перненің ASCII-кодынан тұрады (Enter пернесінің коды #13, Esc пернесінікі - #27 және т.с.с.). Әдетте бұл оқиға пернелердің бірін басу кезінде реакция қажет болған жағдайда қолданылады.
OnKeyDown	Пернетақта пернелерін басу кезінде орындалады. Бұл оқиғаның өңдеушісі басылған перне және Shift, Alt, Ctrl пернелерінің күйі, сондай-ақ тышқанның батырмасының басылуы туралы ақпарат алады.