Оқытушының көмегімен студенттің өзіндік жұмысы: пәнді оқыту кезінде туындаған сұрақтар бойынша кеңес беру, берілген тақырыптарды дербес игеру; оқу-әдістемелік әдебиеттерді меңгеру, атласпен жұмыс, кестелер мен сызбалар құру, жағдайлық есептерді шешу, тест тапсырмаларын орындау.
Студенттердің өзіндік жұмысы: әдебиеттермен жұмыс істеу, тақырыптық рефераттарды дайындау және қорғау. MOODLE платформасында дистанциялы.
Таңбалау жүйесі бойынша бағалау
|
Білімді бағалау критериилері
|
А
|
Жеткілікті толық әрі дұрыс жауап. Бағдарламамен ұсынылған негізгі және қосымша әдебиетті студент терең меңгерген жағдайда. Тереңдетіп қиындатылған оқу мәліметтерін еркін түсініп, ұғынады. Спецификалық терминдерді қолданып, мамандықтың негізгі терминдерін терең ұғынып, түсінеді. Алған білімдерін басқа көршілес оқу мамандықтарының білімдерімен ұштастыра алады. Тәжирибе жүргізу дағдыларын игерген (мамандыққа байланысты химиялық және т.б) тәжирибе жасау кезінде алынған мәліметтерді түсіндіріп, талдайды және дәлелді қорытынды жасайды.
|
А-
|
Толық әрі дұрыс жауап. Оқу бағдарламасының мәліметтері
жөнінде студент білімді жүйелі әрі терең меңгерген, бағдарламамен ұсынылған негізгі әдебиеттерді терең меңгерген және қосымша әдебиеттермен таныс.
Спецификалық терминологияны қолдана отырып, мәліметтерді терең біліп талдайды, алған білімдерін көршілес медико-биологиялық мамандық білімімен ұштастыра алады. Тәжирибе жүргізу дағдыларын игерген (мамандыққа байланысты химиялық және т.б) тәжирибе қорытындысын бекітіп, талдау жасай алады.
|
В+
|
Жауап айтарлықтай толық. Студент бағдарламалық мәліметтерді меңгерген, бағдарламада ұсынылған негізгі әдебиеттермен таныс, спецификалық терминологияны дұрыс қолдана алады, өмірлік іс-әрекеттер процессінде әртүрлі құбылыстардың мағынасы мен ролін өзіне сенімсіз (бірақ дұрыс) түсіндіреді, жауап беру барысынды бірлі-жарым қателіктер жіберіп, оларды өздері түзетуде. Тәжирибе жүргізу дағдыларын игерген (мамандыққа байланысты химиялық және т.б) тәжирибе қорытындысын бекітіп, талдау жасай алады.
|
В
|
Жауап толық Студент бағдарламалық мәліметтерді меңгерген, бағдарламада ұсынылған негізгі әдебиеттермен таныс. Спецификалық терминологияны дұрыс қолдана алады, спецификалық терминологияның жүру барысы мен бағытын түсінеді және түсіндіре алады, білімі мен іс-әрекетінде бірнеше жеңіл-желпі қателіктер жіберіп, мұғалімнің жетелеуші сұрақтары барысында жояды. Өмірлік іс-әрекеттер процессінде әртүрлі құбылыстардың мағынасы мен ролін өзіне сенімсіз (бірақ дұрыс) түсіндіреді, жауап беру барысынды бірлі-жарым қателіктер жіберіп, оларды өздері түзетуде. Тәжирибе жүргізу дағдыларын игерген (мамандыққа байланысты химиялық және т.б) тәжирибе қорытындысын бекітіп, талдау жасай алады.
|
В-
|
Жауап дұрыс, бірақ толық емес. Студент оқу-бағдарламалық мәліметтерді толық меңгерген, бағдарламада ұсынылған негізгі әдебиеттермен таныс, спецификалық терминологияны дұрыс қолдана алады, спецификалық терминологияның жүру барысы мен бағытын түсінеді және түсіндіре алады, негізгі механизмдерін айта алады, бірақ түсіндіруде қиналады. Студент жауап беру барысында бірнеше жеңіл-желпі қателіктер жіберіп, мұғалімнің қатысуымен жояды. Тәжирибе жүргізу дағдыларын игерген (мамандыққа байланысты химиялық және т.б). Тәжирибе қорытындысын бекітіп, талдау жасауға қиналады.
|
С+
|
Жауап толық емес, жеңіл-желпі қателіктер жіберіп, мұғалімнің бағытталған сұрақтары арқылы жояды. Студент негізгі оқу-бағдарламалық мәліметтердің көлемін меңгерген, бағдарламада ұсынылған негізгі әдебиеттермен таныс. Спецификалық терминологияны қолдана алады, негізгі механизмдерін айта алады, бірақ оларды кезеңдерімен жаза алмайды, білімін еркін қолдану арқылы нақты мысал келтіру кезінде қиналады. Тәжирибе жүргізу дағдыларын игерген (мамандыққа байланысты химиялық және т.б). Тәжирибе қорытындысын бекітіп, талдау жасауға қиналады.
|
С
|
Жауап білімін жартылай жаңғыртады, оқу-бағдарламасында қарастырылған,
бірлі жарым, жеңіл-желпі қателіктер жіберген, мұғалімнің жетелеуші сұрақтары барысында жояды. Спецификалық терминологияны қолданып меңгерген, қиын механизмдерді айқындауда қиналады. Тәжирибе жүргізу дағдыларын игерген (мамандыққа байланысты химиялық және т.б). Тәжирибе қорытындысын талдап қорыта алмайды
|
С-
|
Оқу-бағдарламалық мәліметтердің жартылай жаңғыртылуы. Елеулі, жеңіл-желпі қателіктер жіберіп, мұғалімнің көмегі арқылы жояды. Спецификалық терминологияны дұрыс қолдана алады, бірақ негізгі механизмдерін айқындауды қиналады, формулалар жазуда қателіктер жібереді.Өз білімін басақа мамандықтармен байланыстыра алмайды. Тәжирибе жүргізу дағдыларын игерген (мамандыққа байланысты химиялық және т.б). Тәжирибе қорытындысын бекітіп, талдау жасауға қиналады.
|
Д+
|
Жауап толық емес, дәлелсіз. Елеулі, жеңіл-желпі қателіктер бар. Жеке жағдайларда студент спецификалық терминологияны қолданады, механизмдерін айқындауды қиналады, байланыстыра алмайды, мамандық бойынша терминдерді, негізгі түсініктерді толық айқындай алмайды.
Тәжирибе жүргізу дағдыларын толық игермеген (мамандыққа байланысты химиялық және т.б). Тәжирибе қорытындысын бекітіп, талдау жасауға қиналады.
|
Д
|
Жауап көптеген елеулі қателіктермен, мұғалімнің жетекші сұрақтары арқылы да жоя алмайды. Елеулі қателіктер, терминологияны дұрыс қолдана алмайды, терминдердің түсініктерін айқындай алмайды, негізгі заңдарды тұжырымдай алмайды, классификациясын, жайын білмейді.
Студент негізгі процестердің мәнін, механизмін түсінбейді, спецификалық терминологияны қолдану арқылы мәліметтерді жазбаша баяндай алмайды. Өрескел қателіктер жібереді. Тәжирибе жүргізудің бірен-саран дағдыларын игерген, тәжирибе қорытындысын бекітіп, талдау жасауға қиналады.
|
F
|
Студенттін жауап беруден бас тартуы немесе жауап беру барысында студенттің оқу материялы жөнінде білімінің мүлдем болмауы. Тәжирибенің бірде-бір есебі шешілмеген немесе тәжирибелік жұмыс дұрыс орындалмаған
|
-
Пән бойынша интегралды бағаны толтыру және рейтингті есептеу әдісі ҚММУ ағымдағы 2014-2015 оқу жылына бекітілген рейтинг жүйесіне сәйкес толтырылады. (Студенттердің рейтинг жүйесіндегі үлгерім бағаларын положениеден көруге болады Карағанды, 2014)
-
Аралық және қорытынды бақылаудың бағдарламасы (мазмұны)
1 Аралық бақылау
ЖАЛПЫ ФИЗИОЛОГИЯ
Дені сау адамның тіршілік әрекеттері жайындағы ғылым. Организм, оның құрамдас бөліктері туралы ұғым. Адам организмінің құрльмдық-қызметтік ұйымдастырылуының деңгейлері. Қазіргі физиологияньщ әлеуметтік маңызы. Физиология - адамньщ денсаулық жағдайы және жұмысқа деген қабілеттілігін бағалайтын, медицинаның ғылыми негізі ретінде.
Адам тіршілік әрекетінің биологиялық негіздері. Тірі организмге тән қасиеттер. (қайта жаңғыру, көбею, өздігінен реттеліс). Зат және энергия алмасу, тітірке-пу бейімделіс, көбею, тұқым қуалаушылық, өзгергіштік, жеке даму, тарихи даму. Организмнің жэне сыртқы ортаның біртұтастығы. Организмнің біртұтастығы. Гомеостаз және гомоекинез. Тірі организмнің ұйымдастырі.ілу деңгейі: агзалық, жүйелік, мұшелік, тіндік, жасушалық, органиоидтық ж.шг молекулярлық деңгейі.
Физиологиялық әрекеттердің жүйелік ұйымдастырылу негіздері. Тірліктердің реттелісі туралы ұғым және олардың деңгейлері. Рефлекс және оның түрлері. Тірліктердің жүйке-рефлекстік, гуморальдық жергілікті реттелу тетіктері. П.К. Анохиннің әрекетгік жүйе туралы ілімі (оның құрлымдық ұйымдасуы, жүйе түзуші түрткілер). Физиологиялық үрдістердің өздігінен реттелу қағидалары — жүйкелік, гуморалдық, генетикалық.
Жасуша Жасушалық теорияның негізгі жайттары. Жасушалардың түрлері, олардың түйісу ерекшеліктері. Жасушаның нэзік құрлымы және қызметі.
Мембрана. Тіршілік мембраналардьщ нәзік қүрлымы мен қасиеттері жэне қызметтері. Мембрана арқылы заттарды тасымалдау. Тасымал түрелері (унипорт, симпорт, қосарлас) және тасымалдау тетіктері: (дэртсіз, дәртгі, сүзілу,сіңіру, осмос, фагоцитоз) заттарды тасымалдаудағы кальңий, АТФ, липидтердің мэні.
Қозғыш тіндер физиологиясы. Қозу табиғаты туралы қазіргі үғымдар, Тыныштық потенциал (пэрмен), жергілікті жауап. Әрекеттік пэрмен. (ӘП).
Олардьщ мембрана ион текті пайда болу теориялары. Қозудың бір оралымындағы әртүрлі кезеңде қозғьпптық қасиеттің өзгеруі. Қасарысу жэне ширақтық қасиеттер. Тітіркендіру жиілігі мен күшінің оптимум жэне пессимум сәттері. Парабиоз (Н.Е. Введенский). Қозғыш тіндердің әрекеттік күйін дэрілік реттеу қағидасы туралы үғым.
Түйсіну (рецепция). Қабылдағыш туралы ұғым. Қабылдағыштың түрлері және қасиеттері. Жасушалық және сезімдік қабылдағьпптардьщ қүрлымдық - тірліктік ерекшеліктері. Түйсіну үрдісінің тіршіліктік маңызы. Түйсінудің жалпы тетіктері. Қабылдағыштардағы ақпаратты таңбалау.
Жүйке талдары. Қозуды өткізудің жалпы тетіктері.жүйке талдарының жіктелісі және морфофизиологиялық сипаттамасы. Қозуды миеленді жэне миеленсіз жүйке талдарына өткізу ерекшеліктері. Қозуды жүйке арқылы өткізуді фармакологиялық жолмен реттеудің қағидалары туралы түсінік. (өткізгіпггік, тосқауыл).
Синапс, жіктелуі Жүйке —ет жүйке — бездер, нейронаралық түйіспелер: күрлысыньщ ерекшеліктері. Түйіспелердің физиологиялық қасиетгері. Түйіспе арқылы өтудің кезеңдері жэне тетіктері. Атқарушы жасушалардағьг Н- және М- холинқабылдағыштар, а - және (3 - адренқабылдағыштар. Жедел деполяризация медиаторлардың қоздырушы әсерінің негізі (ТКҚП). Тұрлаулы деполяризация және гиперполяризация (кері үйектеліс жэне әсіреүйектеліс). Медиаторлардьщ тежеуші әсерінің дерлік негізі (ТКТП).
Түйіспе үйектелісін қалпьша келтіруші медиаторды тежеуіш (ингибитор) түрткі ретінде.
Ацетилхолинді тежеуші - холинэстераза. Моноаминдерді (адреналин, норадреналин, серотонин) - монаминооксидаза (МАО) және катехолоксиметил трансфераза (КОМТ). Синапс дәрі-дэрмектің улар мен уытты заттардың әсер ететін нысаны және қабысатьш орыны. Қозуды синапс арқылы өткізудің фармакологиялық реттелісі негізіндегі жолдары: түйіспеден кейінгі мембранаға; медиатор сөлінісі жэне түзілісі жылдамдығына; медиатор тежеуіштеріне әсер ету.
Тірек — қимыл жүйесінің жалпы сипаттамасы.
Сүйектердің қызметі олардың құрылымдық және тірліктік белгілеріне қарай жіктелісі. Буындардың қызметі. Адам қаңқасының қүрлысы.
Бүлшықеттердің қүрлымдьщ ерекшеліктері. Бүлшықеттердің әрекеттік топтары: түлға, бас, мойын, арқа, қүрсақ, қол-аяқ бүлшықеттері.
Көкет. Бүлшьщеттің жиырылу түрлері. Жекеленген жиырылу кезінде қозғыштықтың өзгеруі. Бүлшықет жиьфылуыньщ жинақталысы. Бүлшықет- тің әрекеттік пшрақтығы. Тітіркену жиілігі мен күшінің оңтайлы және дәрменсіз сәттері. (Н.Е. Введенский). Бүлшьщеттің қажуы. Қүрысу (контрактура). Бүлшықеттің ширығу және босаңсу тетіктері. Тегіс еттердің морфофизиологиялық ерекшеліктері.
Сөлініс. Жалпы сипаттамасы және маңызы. Сөлініс енімдері: (секрет, экскрет, инкрет, рекрет). Сөлініс түрлері - акуызды, шырышты, аралас сілікейлі, серілі. Ішкі жэне сьфтқы сөлініс бездері. Сөліністің жүйкелік жэне гуморалдьщ ықпалдан, қылтамыр, қанағьгаынан, өткізгіштігінен т.с.с. тәуелділігі туралы.
ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕРДІҢ ЖҮЙКЕЛІК РЕТТЕЛІСІ.
Жүйкелік ықпалдьщ жалпы сипаттамасы. Физиологиялық эрекетерді реттеудегі тэндік және вегетативтік жүйке жүйелерінің мэні.
Нейрон - күрлымдық жэне тірліктік бірлігі ретінде. Тэндік жүйке жүйесінің орталық және шеткі бөлімдерінің морфофизиологиялық сипатта- масы.
Жұлын, жалпы қүрылысы. Жүлын сегменттерінің микро құрлымы. Жүлынньщ сүр және ақ заттары. Жүлын арнасы. Жүлынның алдыңғы, артқы жэне бүйір ашаларының нейрондары. Алдыңғы жэне артқы түбіршіктердің қүрамы мен қызметтері. Жүлынның қабықшалары. Жұлынның өрлеуші жэне қүлдыраушы (төмен түсетін) жолдары. Жүлын рефлекстері, олардың түрлері жэне маңызы. Қимыл бірілігі тәндік рефлекс жолдарының құрлымы. Жүлынньщ тэндік (қимьш, сезім) әрекеттерінің реттеудегі мәні. Жүльш жүйкелері, өрімдері жэне түйіндері.
Ми. Жалпы қүрылысы, бөлімдері, сұр және ақ заттары.
Ми діңі. Сопақша ми: топографиясы, микроқұрлымы және қызметі. Рефлекстік және автоматты орталықтар: өткізгіш жолдары. Сопақша мидың рефлекстік және өткізгіштік қызметтері.
Бас - ми жүйкелері. Діңдегі және басқа жүйке орталықтарға дәрілердің әсері туралы түсінік.
Ми көпірі, топографиясы, микроқүрлымы, қызметтері. Көпірдің өткізгіш жолдары.
Мишық, топографиясы, микроқүрлымы. Қозғалыс эрекеттерін реттеуге мишықтың қатысуы. Мишықтың зат алмасуы реттеуге қатысуы.
Ортаңғы ми, топографиясы, микроқүрлымы. Біріншілей көру жэне есту ортальщтары. Қызьш дәнек пен қара заттьщ қызметтері. Ортаңғы мидың дене тепе-тевдігін сақтаудағы, бұлшықет сергуін реттеудегі жэне қайта бөлудегі мәні.
Аралық ми, топографиясы, микроқұрлымы, қызметтері.
Таламус (төмпес), топографиясы, микроқұрлымы, қызметтері. Арнамалы және бейарнамалы жолдары. Сезімділік ақпаратты алғашқы өвдеудегі таламустьщ мэні. Таламус жэне ауырганды сезу.
Гипоталамус, топографиясы, микроқұрлымы, қызметтері. Гипоталамустьщ алдьщғы, артқы, қапталдас және ішкерліс аймақтарындағы негізгі әрекеттік орталықтары. Гипоталамус пен мидың басқа бөлімдерінің өзара байланыстары.
Жиектік (лимбия) жүйе, топографиясы, микроқұрлымы, қызметтері. Жиектік жүйенің эмоцияны, мотивацияны, зердені қальштастырудағы ролі.
Торлы күрлым, топографиясы, микроқұрлымы, қызметтері. Торлы құрлымньщ өрлеуші жэне құлдыраушы, дэріттеуші жэне тежеуші ықпалдарының сипаттамасы.
Үлкеи (ақырғы) ми. Оңжақ және солжақ ми сыңарлары. Ми сыңарларының ассиметриясы мен үстемдестігі.
Сүйелді дене: топографиясы жэне қызметтері. Күмбез: топографиясы, қызметтері. Үлкен мидың қыртысы. Негізгі қатпарлары мен жүлгелері. әкелетін, экететін жэне ұласқан аймақтары. Үлкен мидагы қызметтік орналасымдар. Қыртыс ңитоархитектоникасы.
Ми қабықшалары. Ми қарыншалары. Тамыр өнімдері.
Вегетативтік жүйке жүйесінің (ВЖЖ) құрлым қызметтік сипаттамасы. ВЖЖ жалпы құрлысы. Вегетативтік рефлекс жолдарьгаың құрлысы. Вегетативтік рефлекстің әкелетін, орталық жэне әкететін бөлімдерінің ерекшеліктері. Жоғарғы вегетативтік орталықтар туралы түсінік. Ағзалық ми туралы ұғым. Вегетативтік жүйкенің шеткі бөлімі. Торапқа дейінгі және кейінгі талшықгар. Кеуде және құрсақ қуыстарындағы вегетативтік орімдср. Симпатикалық және парасимпатикалық ықпалдардың өзара эрсксгіесуі Вегетативті жүйке жүйесінің симпатикалық, парасимпатикалық бөлімдсріиің құрлысы мен физиологиялық ерекшеліктері. Тораптар арқылы қозуды өткізу тетіктері. Тораптан кейінгі талдардан орындаушы ағзаларға қозуды еткізу тетіктері. Қозудың Н- және М- холин қабылдағыштарға, а және р - қабылдағыштарға физиологиялық әсері.
Вегетативтік бейленістер. Вегетативтік эрекеттердің жүйкелік ретгелісі.
Вегетативтік әрекеттердің гуморальдық реттелісі.
Жалпы сипаттамасы. Гемеостазды реттеудегі гуморальдьпс; түрткілердің мэні. Ағзаның ішкі ортасы, ақпаратгы тарату жүйесі. Нейрогуморалды реттелістің түрткілері — медиаторлар (дэнекерші), нейрогормовдар, гормондар жэне биологиялық дэртгі заттар:ферменттер, пептидтер, простогландиндер, оралымды нуклеотидтер, дәрумендер, метаболиттер, иондар.
Эндокринді жүйенің кұрлымдық - тірліктік ұйымдасуы. Эндокриндік жүйенің орталық және шеткі (бездегі, одан тыс) бөлімдері. Гормондар, химиялық жаратьшысы. Гормондардың әсер ету тетіктері. «Нысана мүше», «Нысана жасуша», «Нысана заттек» туралы ұғым. Гормондардың қосарлас (синергизм) және қарсылас (антагонизм). Адамның гормондық кескіні.
Гипоталамус. Оның жүйке - сөлініс жасушалары, олардың биологиялық дэртті заттарды түзудегі мэні. Рилизинг-гормондар: босатушы жэне түрақтаушы түрлері олардың тіршіліктік мәні. Артқы гипоталамустың гормондары вазопрессин және окситоңин олардьщ биологиялық әсері. Гипоталамус-гипофиз және гипоталамус-адренал жүйелер.
Ішкі сөлініс бездері. Жіктелісі, топографиясы, жалпы құрлымдық - тірлік-тік сипаттамасы. Гормондар эсерінің жалпы қасиеттері, жолдары.. жіктелуі.
Эпифиз. (домалақ без). Топографиясы, микроқүрлымы. Гормондары.
Гипофиз. Топографиясы, микроқұрлымы. Гормондары жэне оньщ биологиялық эсері, шеткі сөлініс бездерінің қызметтерін реттеудегі маңызы.
Қалқанша без. Топографиясы, микроқұрлымы. Гормондары және оның биологиялық әсері. Қалқанша бездің қызметтерін реттеу.
Қалқанша маңы бездер. Топоірафиясы, микроқұрлымы. Гормондары жэне оның биологиялық эсері.
Бүйрек үсті безі. Топографиясы, микроқұрлымы. Бүйрекүсті безінің қыртысты жэне жұмсақ қабығының гормондары, олардың биологиялық әсері.
¥йқы безінің инкреторлық бөлім. Топографиясы, микроқұрлымы. Гормондары және оның биологиялық эсері. Қандағы гликоза құрамының өздігінен реттелісінің физиологияльщ тетіктері.
Айырша без. Топографиясы, микроқұрлымы. Гормондары жэне оның биологиялық эсері.
Жыныс безі. (гонада).
Анабездер. Топографиясы. Микроқұрлысы. Гормондары. (эсетрогендер) олардьщ біріншілей жыныс белгілерін жэне эйелдердің жьшыстық оралымын жетілдірудегі мәні.
Овогенез. Етеккірі оралымының кезеңдері. Жүктіліктің сары дене гормондары. (прогестиндер), олардың биологияльщ қасиетгері.
Атабездер. Попографиясы, микрокұрлымдар. Гормондары (андароген), олардың биологиялық мэні.
Шэуеттүзіліс (спермотогенез), оны ретгейтін түрткілер.
Гормондық гемеостаз. Ішкі сөлініс бездері іс-эрекетін реттеудің жүйкелік және гоморалдық, тікелей жэне кері, болымды жэне болымсыз байланыстары. Қандағы гормондар мөлшерін қалыптастыратын жайттар. *
Өрбіту физиологиясы.
Жалпы сипаттамасы. ¥л мен қыздардағы жьшыстық пісіп жетілу. әйелдердегі өрбіту қызметгері. Ішкі және сыртқы жыныстық мүшелердің анатомия гистология қүрлысы. Аналық бездің эндокриндік қызметі. Еттеккір оралымы. Овуляция. ¥рықтану. Жүктіліктің сары дене қызметі. Жүктілік, босану актісі. Лактация тетіктері. Жүктілікті болдырмау жайындағы түсініктер. Еркектердің өрбіту қызметі. Аталық жыныс мүшелрінің анатомиялық қүрлысы. Аталық безінің эндокриндік қызметі. Спермотогенез. Жьгаыстық қүштарлық. Қалыптасуы мен тетіктері.
2 Аралық бақылау
ГОМЕОСТАЗДЫҢ ЖҮЙЕЛІК ТЕТІКТЕРІ.
«Гомеостаз» туралы ұғым (У. Кеннон). Ағзаның негізгі тұрақты көрсеткіштері. Гомекинез және гоморезис туралы ұгым. Ағзаньщ ішкі сұйық ортасы және тосқауыл жүйелері. Ішкі ортаның электролиттік құрамы. Жасуша ішіндегі сұйықтық.
Ми - жұлын сұйықтыгы: бұлақгары, айналымы, құрамы және қызмеггері, қан ми (гематоэнцефалиялық) тосқауыл жүйесі. Көз сұйықтыгы, қан-көз тосқауылы. Эндо жэне перилифа, қан кіреберіс тосқауылы. Буындағы сұйықтық, қан буын тосқауылы. Өкпе ұлпесіндегі сұйықтық, қан үлпе тосқауылы. Қан - тін тосқауылдары, өткізгіштігінің ретгелісі. Олар арқылы зат тасымалының тетіктері туралы ұғым.
Қан жүйесі.
Қанның физикалық-химиялық жалпы қасиеттері. Қан құрамы, мелшері қызметтері. Физика-химиялық кұрамы мен қасиеті. Ақуыздар. Плазма акуыздарының (альбуминдер, глобулиндер, фибриноген) қызметтері жэне имуннобиологиялық маңызы. Ақуыздардың физиологиялық дәртті заттарды оның ішінде дәрілері байланыстырудағы және тасымалдаудағы мәні. Төмен молекулалы азоттық қоспалар. Қалдьщ азот (аммиак, мочевина, несеп қьшщылы, креатин, креатинин). Азотсыз органикальщ қоспалар: липидтер, липопротиедттер, көмір сулар, органикальщ қышқылдар. Амин қыпщылдары. Минералды затгар және микро элементтер. Коллоидты-осмостьщ қысым. Физиологиялық (біркелкі қысымды), гипертоішялық ертінділер. Қанға құйып емдеу үшін жэне плазма алмастыратын ертінділердің құрамын даярлау негіздері. Қанның дэртті реакциясы (рН), оның физиологиялық мэні. Қанның дэртті реакңиясының реттелісі. Физиологиялық тетіктері: гемоглобиндік, карбонаттық, фосфаттық және акуыздық буферлік (арашалық) жүйелер. Реакцияны тұрақтаушы физиологиялық тетіктер (бүйректің, өкпенің асқорыту жолдарьшың қызметі арқылы).
Қанның пішіндік элементтері. Құрлысы жэне қызметтері. Эритроциттср. Эритроцитоз жэне эритроцитопения. Саны, кұрылысы, қызметі. Эритропоті. Гемоглобин: мөлшері, химияльщ құрамы жэне қызметтері. Эритроцитпен гемоглобиннің мөлшерін анықтау: эритроциттің тұну жьшдамдығы (ЭТЖ): ЭТЖ тетіктері. Эритроциттің қысымдық төзімділігі. Гемолиз жэне оньщ түрлері.
Лейкоциттер. Саны, түрлері, кұрлысы, қызметтері. Лейкопоэз жэне оның қалыпты әтуін аньщтайтын жайттар. Лейкограмма. Лейкоцитоз, лейкопения. Иммундық тұрақтылық. Адамның иммундық жүйесі: орталық және шеткері мүшелері. Иммундық қорғаныстьщ бейарнамалық түрткілері. Арнамалық иммундық әсерленіс түрлері. Дәрілік қуаттау төзімділігі, адам тіндерінің сәйкестігі. Иммундық жауаптың реттелісі. Зертханалық тексеру эдістері: ликоциттердің жалпы санын жеке түрлерін анықтау.
Иммундық тұрақтылық. Адамның иммундық жүйесі: орталық және шеткері мүшелері. Иммунитеттің негізгі міндеті-генетикалық біртекті жасушалармен қамтамасыз ету. Иммундық қорғаныстың бейарнамалы түрткілері — фагоцитгер, комплимент, интерферон, лимфокиндер, тіндердің бактерия жоюшы затгары, гидролиздік ферменттер және т.б. иммундық әсерленістің арнамалы түрлері - антитән түзуі, баяу және жьшдам әсіре сезімтал типтері, иммундық, төзімділік, идиотип-антиидиотоптік өзара әсер. Дэрілік куаттау төзімділік.
Адам тіндерінің өзара сәйкестігі, НЬА кешені. Иммундық жауаптьщ реттелуі — иммунодепрессия және иммуностимуляция.
Тромбоциттер. Саны, құрлысы, қызметі. Тромбоциттер қанның ұюына қатысатьш биологиялық дәртті заттар ретінде.
Қанньщ ұюы. Тамырльщ — тромбоцитарлық және коагуляциялық гемостаз. Қан ұюының плазмалық және тромбоцитарлық түрткілері. Қанды ұйытпай- тын жүйе. Табиғи және жасанды антикогулянттар. Үдететін түрткілер. Баяулататын немесе ұйытпайтын түрткілер. Қанньщ ұю уақытьш анықгау.
Қан топтары. Плазманың антитән және эритроциттердің антитектері. Резус-түрткілер. «Донор» жэне «реципиент» ұгымдары. Қан кұюдың физиологиялық негіздері. Қан жүйесі жайындағы түсінік және оның жүйке гуморалдық ретгелу тетіктері.
Лимфа.
Лимфа жүйесінің құрылысы. Лимфа түйіндері мен тамырларының қүрлысы жэне топографиясы. Лимфа тамырларының ең басты тарамдары. Қан жэне лимфа тамырларының қосарлас әрекеті. Лимфа қылтамырларының микро қүрылымы.
Лимфа жүйесінің қызметгері. Лимфа айналымы. Лимфаның түзілуі. Лимфа жүйесінің реттеу қызметі. Лимфогондар (лимфоайдатқылар).
Қан айналымы.
Қан айналымының физиологиялық мэні және маңызы. Жүрек-тамыр жүйесінің жалпы құрылысы. Қан айналымьшың үлкен жэне кіші шеңберлері.
Жүрек
Жүректің қүрылысы, қызметі, топографиясы. Жиырьшғьпп жэне өткізгіш кардиомиоциттердің құрлымы. Кардиомициттегі түйіспе үласулар. Жүрек тамырлары. Жүректің қан айдау қызметі. Негізгі гемодинамикалық көрсет- кіштер. Жүрек оральмы кезеңцерін талдау. Жүректегі қан ағыны, қақпақша- лардьщ жүмысы. Жүрек еттерінің физиологиялық қасиеті мен ерекшеліктері. Қозғыштық. Жүрек етінің қаңқа бұлшықттерімен салыстырғандағы қозу ерекшеліктері. Жүрек оралымьшың әртүрлі кезеңіндегі еттердің қозғьпптьйғы мен жиырьшғыштығьшың арақатынасы. Автоматизм. Жүректің өткізгіш жүйесі. Автоматия айырмашьшығы. Станниус тэжірбиесі. Өткізгіппік. Жүректің өткізгіш жүйесінің топографиясы. Қозудың жүректегі таралуы. Жиырылғыштық. Жүрек етінің жиырылғыштық ерекшелігі.
Жүрек жұмысының реттелісі
Старлинг ұсынған жүрек қызметінің заңы. Миокардтың жиырылғыш қызметінің веналық қанның оралуына тәуелділігі. Жүйкелік ретгеліс. Жүрек- тің вегетативтік жүйкеленуі. Симпатикалық және парасимпатикалық жүйенің жүрек қызметіне ықпал ету сипаты және тетіктері. Миокардтағы М — холин қабылдағыштар және р - адрено қабылдағыштар. Жүрек қызметінің реттелу деңгейлері.
Жүрекке сыртқы және иішкі қабылдағыштық әсерлері. Жүрек ішілік және тамьфішілік қабылдағыш аландар олардың жүрек қызметінің реттелісіндегі маңызы. Вегетативтік рефлекстер: көз-жүрек, Гольцрефлекстері.
Гуморалдық реттеліс. Жүрек қызметіне биологиялық дәртті заттар (медиаторлар, гормондар, олигопептидтер, простагландиндер, оралымдьщ нуклеотидтер) мен электролиттердің (Са, К+, С1-) ықпалы.
Тамырлардың анатомофизиологиялық ерекшеліктері. Артерияньщ күрлы- сы. Серпімді, тегіс етті және аралас типтегі артериялар. Артерия микроқүрлымының ерекшелігі жэне ондағы а- жэне Р- адреноқабьшдағьпптардьщ тегіс етті қабатта орналасуы.
Венаның микрокүрлысы. Тегіс етті веналар қабырғасының күрлысы. Вена қақпақшалары. Артериола — венула талғамдарының құрылысы.
Тамырлардьщ жіктелуі. Кедергі, магистарлды тамырлар: преккапилляр- льщ жапқыштар, зат алмасуға қатысты тамырлар, қылтамырдан кейінгі кедергілі тамырлар, сиымдылық, бүрьшыстық, жалғамдылық, тамырлар. Үсақ артериялардьщ шеткері қан кедергісін түзудегі мәні. Артериолдар қанайналымының басты қақпалары (И.М. Сеченов).
Гемодинамика көрсеткіштері. Қан қысымы. Систолальщ, диастолалық жэне айырымдық қысым. Қан қысымын айқындайтын түрткілер. Қан қысымы, әр түрлі бөлімдердегі қан тамырлар салаларында қан ағысының көлемдік және сызықтық жылдамдьны. Артериалық тамыр соғуы. Сфигмография. Веналық тамыр соғуы. Флебография.
Микроциркуляңия. Микроциркуляция арнасы мен бөлімдерінің құрлым- дық әрекеттік бірлігі. Шағьш қанайналымыньщ физиологиялық маңызы.
Қьштамырлар мен тіндегі гидростатикалық, онкотикалық, осмостық қысымдар. Қылтамырлар арқылы зат алмасу. Тіндегі тасымалдану. Жасушааралық сүйықтықтың тіндегі қоректік орта болып табылуы.
Тамыр тонусының реттелісі. Жүйкелік реттеліс. Тамырдың жүйкеленуі. Тамырларды тарылуы және кеңеюі.
Холин және адренорецепторларды тамырлар қабырғасында орналасуы. Тамыр сығымдаушы және босаңсытушы рефлекстер. Қолқа, күре тамыр, қуыс вена аймақтарындағы қабылдағыш алаңдардың мәні.
Гуморальды реттеліс. Тамырларды кеңейткіш заттар: ацетилхолин, цростагландин, кининдер, гистамин, аденозин туындьшары.
Тамырды тарылтқыш заттар: катехоламиндер, вазопрессин, ренин ангиотензин, серотонин, простогландиндер.
Қан қысымьга оңтайлы қалыпта үстайтьга әрекеттік жүйелер.
Тыныс алу.
Тынысалу жүйелерінің жалпы құрылысы. Өкпе мен ауа өткізгіш жолдарыньщ микроқұрлысы мен топографиясы. Ацинус - өкпенің кұрлымдық, тірліктік бірлігі.
Плевра қуысы. Өкпедегі қан және лимфа айналымы. Жүйкеленуі. Тыныс алу кезеңдері. Сьфтқы тьпп>іс. Дем алу және дем шығару тетіктері. Плевра куысындағы қысымның шығу тегі жэне оның демшығарудағы мәні. Өкпенің серпімділік қасиеті. Сурфактантгьщ өкпені серпімділік күпшен қамтамасыз етудегі маңызы.
Өкпенің тіршіліктік сиымдыльпъі. Өкпе келемдері және олардың маңызы. Сыртқы тынысты зерттеу әдістері.
Өкпедегі газ алмасу. Демалу, дем шығару, альвеола, ауасының құрамы. Қандағы газдар. Артерия және вена қанындағы оттегілік сиымдылық. Қан мен альвеола ауасы, арасындағы газ алмасу тетіктері. Қан арқылы 02 мен С02 тасымалдануы олардың үлестік қысымьшьщ маңызы. Оксигемоглобин- нің ыдьфау сызығы. Тіндегі газ алмасу. Қан мен тін арасындағы газ алмасу тетіктері.
Тыныс алудың реттелісі. Жүйкелік реттеліс, жоғарғы тыныс жолдары мен тынысқа қатысты етгердегі қабылдағыштардың мэні. Бронх пен бронхиолдар кеңістігінің жүйкелік реттелісі. Ауа тамыр еттеріндегі М- холино (3 — адрено қабылдағьпптар қүрамы. Бронх түйілісі, оны жою амалдары.
Тынысты реттеудегі қолқа мен күре тамыр аймақтардағы орналасқан қабылдағыш аландардың маңызы.
Өкпені керетін қабылдағынггар жэне олардың демалу мен дем шығарудағы дәйектілікті қамтамасыз етудегі мәні.
Тынысалу орталығы, қүрлысы жэне топографиясы. Қазіргі кездегі тыныс алу орталығы жайындағы пайымдаулар (жүлын, сопақша ми, варолиев көпірі, гипоталамус, ми қыртысы). Тынысалу орталығының автоматиясы жэне оньщ гуморалдық және жүйектілік түрткілері. Тынысалудың өздігінен реттелуі. Геринг - Брейер рефлексі. Гуморалды реттеліс. Орталық жэне шеткі хемоқабыдағыштар топографиясы. Фредрик тэжірибесі. С02-нің тьшысты гуморалдық реттелудегі алатын орны.
Асқорыту
Жалпы сипатгама. Асқорыту мүшелерінің микроқүрлысы жэне топографиясы. Асқорыту түрлері. Асқорыту жүйелерінің қызметтері: секреция, жиырылуы, сіңу, экскреңия, инкреция.
Секреция. Асқорыту бездері. Асқорыту сөлі мен ферменттері. Инкреция.
Асқорытудың (гастроинтестиналды) гормондары мен биологиялық дэртті заттары және олардың маңызы. Ішек-қарын жолдарьшдағы қимыл- қозғалыстар. Ішек-қарын жолдарының қимьш-әрекеттерінің реггелісі. Асқорыту жолдарындағы жапқыштар қызметінің реттелісі. Магнус
тәжірбиесі. Астың сіңуі. Астың сіңіуінің реттелісі мен зерттеу әдістері. Экскреция, асқорыту жолдарының әртүрлі бөлімдеріндегі экскреция.
Ауыз қуысындағы астың сіңуі. Ауыз қуысының анатомо-гистологиялық құрылысы мен топографиясы. Шайнау. Сілекей құрамы мен көлемі. Ауыз қуысындағы тағамның химиялық жэне механикалық өнделуі. Сілекей бөліну кезеңцері.
Қарындағы астың қорытылуы. Қарын қабырғасьгаың құрлысы, топографиясы. Қарьш бездері. Қарьш сөлінің құрамы мен көлемі. Қарьш сөлінісінің жүйкелік реттелісі. Қарын сөлін бөлуге гастроинтестиналды және тіндік гормондардьщ қатысу тетіктері. Қарын қозғалыс эрекеті. Тағамның қарыннан ұлтабарға кешу тетіктері.
¥лтабардың топографиясы, құрлысы және қызметтері.
Қарындағы қимыл-әрекетері. Қимьш-әрекетірің механизмі.
¥йқы безінің құрлысы, топографиясы және оньщ ас қорытудағы ролі. Эндокриндік қызметі. Панкреастың сөлдің секрециясының гуморальдьщ реттелісі.
Бауырдың құрлысы, топографиясы, ас қорытудағы ролі. Өтгің құрамы мен маңызы. Ас қорытуға өттің қатысуы. Өттің түзілу мен белінуінің реттелісі. Бауыр көп қызметгі мүше (тосқауылдық қызметі, заттардың алмасу мен жинақталуы, физиологиялық белсенді заттарды синтездеу).
Аш ішектегі астың қорытылуы. Ащы және мықын ішектің анатомо- гистологиялық құрлысы мен топографиясы. Ішектегі бездері. Ішек сөлі құрамы мен қасиеті.
Ішек сөлінісінің реттелісі. Қабыргалық және куыстық асқорыту. Қоректік заттардың микро бүрлердегі сіңуі. Аш ішектегі қимыл әрекеттер, жиырылу түрлері, реттелісі.
Тоқ ішектегі астьщ қорытылуы. Тоқ ішек қабырғасының қүрлысы мен топографиясы. Сөл қүрамы мен маңызы, микрофлорасы.
Тоқ ішектегі қимьш-эрекеггер, реттелісі - дефекация.
Тамақтану негіздері. Қүнды рациональды тамақтану. Қоректік заттардың тэуліктік қажеттілігі. Тағам мэзірі. Тамақтану тәртібі. Тамаққа қажеттілік, тамақтану орталығы. Тойыну мен ашығу физиологиялық негіздері.
Зат және энергия алмасу.
Зат және энергия алмасу. Биологиялық маңызы. Адамның зат алмасуының өзіне тән ерекшелік. Негізгі алмасу оның шамасы жасқа жьгаысқа, бойына, дене салмағьгаа, ағза күйіне тәуелділігі. Жалпы зат алмасу және қосымша энергия туралы үғьм. Энергия шығымын анықтау эдістемелері. (тікелей және жанама каллорияметрия). Оттегінің каллориялық баламасы. Қоректік заттардың каллориялық еселігі. Тыныс көрсеткіші.
Ақуыз алмасу. Ақуыз түрлері, мөлшері мен қызметтері. Асқорыту жолдарындағы жэне жасушадағы ақуыздың ьвдырау өнімдері. Азоттық тепе- теңдік. Ақуыздьщ тәулік қажеттілігі.
Май алмасу. Липидтердің кұрамы мен қызметі. Липолиз, липогенез. Майдың тәуліктік қажеттілігі. Май алмасудың реттелісі (жүйкелік, гуморал- дық). Май ыдырауындағы өнім. Қандагы гликозаның деңгейі. Көмірсудьщ қажетгілігі. Көмірсу алмасудың реттелісі. (жүйкелік, гуморалды).
Түз-су алмасу. Организмдегі судьщ мөлшері,денедегі сүйықтық түрлері. Денедегі судың сіңуі,тінге, жасушага тарауы, сыртқа шығару ерекшелігі.
Минерал алмасу. Организмге (қүрылым тірілігін сақгауға) қажетті түздар, дэрумендер және олардың маңызы. Минералды заттардың тэуліктік қажетгі- лігі, тұз-су алмасуының реттелісі. (жүйкелік, гуморалдық, өздігінен реттелу).
Дэрумендер. Ағзаның тіршілік әрекетіндегі маңызы. Дэрумендердің тәуліктік қажеттілігі. Тиімді тамақтану. Тамақгану тәртібі мен ережелері. Жылу ретгеліс. Жылы және салқын қанды жануарлар. Дене температурасының тэуліктік өзгерістері. Жылу өндіру, жылу шығару түрлері. (жылуды сейілдіру, өткізу, булану). Жылу реттелу қабылдағыштары. Шеткері суықгы жэне жылу қабылдағыштары. Жылуды реттеу үрдісіне қатысатьш гормондар мен физиологиялық дәртті заттар. Дене температурасының сыртқы орта температурасына өзгеруіне тэуелділігі.
Сыртқа шығару. Ішкі орта тұрақтылығын сақтаудағы сыртқа шығару үрдісінің маңызы. Бүйрек, өкпе, тері, асқорыту жолдарының сыртқа шығару қызметтері.
Несеп шығару мүшелерінің микроқұрлысы мен топографиясы. Нефрон - бүйректің негізгі морфофункционалдық бірлігі. Несеп түзілуі. Сүзіліс, қайта сіңу, сөлініс теориялары.
Шумақтық сүзіліс тетіктері. Клиренс тэсілі туралы үғым. Түтікшедегі қайта сіну. Түтіктің бастапқы және ұшқары бөлімдеріндегі дэртті және дәртсіз қайта сіңу тетіктері.
Су мен натрийдің қайта сіңу ерекшеліктері. Нефонның әртүрлі бөліміндегі несептің осмостық қысымының өзгеруі. Түтікшедегі еркін сіңетін, сіңбейтін заттар. Міндетті жэне қажетті кері сіңіру. Түтікшедегі сөлініс және оның физиологиялық маңызы. Дэрілік заттардың сөлінісі. Соңғы несептің көлемі, құрамы. Диурез туралы ұғым.
Бүйректің эндокриндік қызметі. Ренин, простагландин, медуллин, уракиназа, эритропоэтин тэрізді секрецияның биологиялық белсенді өнімдерінің физиологиялық маңызы.
Несеп түзілу мен шығарудың нейрогуморалды реттелісі.
Талдағыштар мен жоғарғы жүйке іс-әрекеті.
Шартты жэне шартсыз рефлекстер. Инстинкт. И.П. Павловтың шартты рефлекстер туралы ілім. Шартты рефлекстердің жіктелуі, түзілу заңдылығы. Динамикалық стеротип. Уақытша байланыстың түзілу тетіктері. Ішкі жэне сыртқы тежелу жэне оның түрлері. Ми қыртысы үрдістерінің динамикасы. (жайылыс, шоғырланыс,индукция). Психикалық іс-әрекетгің физиологиялық негіздері. И.П. Павловтың жоғарғы жүйке типтері, темпераменті, мінез туралы ілім. ЖЖЖ типтері: көркемпаз, ойшыл, аралас. Бірінші және екінші
реттік сигналдық жүйелер. Сана және ойлау. Сөйлеу. Ықылас. Мақсатты мінез-құлық жүйелік үйымдастыру. (Л.К. Анохин) бойынша мотивация түрлері. Мотивация үстемдігі туралы үғым. Тірліктік мотивацияның қалыптастырудағы гипоталамустың, лимбиялық жүйенің мэні. Әлеуметтік мотивацияньщ қалыптастырудағы ми қыртысының мәні.
Зерде түрлері. ¥зақ және қысқа мерзімдік зерде. Эмоция. Жіктелуі. Теориялар. Эмоцияны қалыптастырудағы нейрофизиологиялық тетіктері. Эмоциялық күйзеліс. Эмоциялық күйзеліске төзімділікті арттыру жолдары.
Үйқы оның түрлері, физиологиялық маңызы. Үйқының жьшдам және баяу сатылары. ¥йқының нейрофизиологиялық тетіктері.
Талдағыиггар (сезімдік жүйелері). Танымдағы талдағыштардьщ ролі. И.П. Павловтың талдағьпптар туралы ілімі. Жалпы қасиеттері.
Көру талдағыштары. Көз алмасы оның қабықшалары. Керудің оптикалық жүйесі. Жарық сәулесін сындыратьш орта. Икемделіс, көз рефракциясының ақаулығы. Көзілдірікті таңдау негіздері. Көру талдағышының қабьшдағьпп, аральщ, қыртыстық бөлімдері.
Есту анализаторы жалпы қүрлысы, сыртқы, ішкі, ортаңғы, қүлақгар физиологиялық маңызы. Дыбысты түйсіні. Есту талдағышының қабылдагыш, аральщ, қыртыстық бөлімдері. Зерттеу эдістері. Тепе-теңділік талдағышы. Түлга қалпын сақтау, қимьшьш үйлестіру. Тепе-теңдік талдағышьшьщ қабылдағыш, аральщ, қыртыстық бөлімдері. Тактилды талдағыштар. Сыртқы дүние танымдағы ролі. Тактилды талдагышының қабьшдағыш, аральщ, қьфтыстық бөлімдері. Талдағыштың шеткі, аралық, ортаңғы бөлімдері.
Иіс анализаторы. Иіс қабылдағыштарының қасиетері. Иісті сезу. Жүйкелері, орталығы.
Дәм сезу талдағышы. Дәм сезу талдағышьшың күрлысы. Қабьшдағыштары. Дәмді сезу теориясы. Өткізгіш жолдары мен орталықтары.
Ауырсыну талдағыштары. Ауырсынудың түрлері биологиялық маңызы. Ауырсыну сезімін өткізу. Ауырсыну сезімдерінің қалыптасу тетіктері: медиатор гормондардың мәні.
Қорытынды бақылаудың бағдарламасы (мазмұны)
Дені сау адамның тіршілік әрекеттері жайьщцағы ғылым. Организм, оныц құрамдас бөліктері туралы ұғым. Адам организмінің құрльмдық-қызметтік ұйымдастырылуының деңгейлері. Қазіргі физиологияньщ әлеуметтік маңы зы. Физиология - адамньщ денсаулық жағдайы және жұмысқа деген қабілсі тілігін бағалайтын, медицинаның ғьшыми негізі ретінде. Адам тіршілік эрекетінің биологиялық негіздері. Тірі организмге тән қасиеттер. (қайгм жаңғьфу, көбею, өздігінен реттеліс). Зат және энергия алмасу, тітірке-пу бейімделіс, көбею, тұқым қуалаушылық, өзгергіштік, жеке даму, тарихи даму. Организмнің жэне сыртқы ортаның біртұгастыгы. Организмнің біртү тастьпы. Гомеостаз және гомоекинез. Тірі организмнің ұйымдастырі.ілу деңгейі: агзалық, жүйелік, мұшелік, тіндік, жасушалық, органиоидтық ж.шг молекулярлық деңгейі. Физиологиялық әрекеттердің жұйелік ұйымдасгы|ч.і лу негіздері. Тірліктердің реттелісі туралы ұғым және олардың деңгейлері. Рефлекс және оның түрлері. Тірліктердің жүйке-рефлекстік, гуморальдық жергілікті реттелу тетіктері. П.К. Анохиннің әрекетгік жүйе туралы ілімі (оның құрлымдық ұйымдасуы, жүйе түзуші түрткілер). Физиологиялық үрдістердің ездігінен реттелу қағидалары — жүйкелік, гуморалдық, генетикалық. Жасуша Жасушалық теорияның негізгі жайттары. Жасушалардың түрлері, олардың түйісу ерекшеліктері. Жасушаның нэзік құрлымы және қызметі.Мембрана. Тіршілік мембраналардьщ нәзік қүрлымы мен қасиеттері жэне қызметтері. Мембрана арқылы заттарды тасымалдау. Тасымал түрелері (унипорт, симпорт, қосарлас) және тасымалдау тетіктері: (дэртсіз, дәртгі, сүзілу,сіңіру, осмос, фагоцитоз) заттарды тасымалдаудағы кальңий, АТФ, липидтердің мэні.Қозғыш тіндер физиологиясы. Қозу табиғаты туралы қазіргі үғымдар, Тыныштық потенциал (пэрмен), жергілікті жауап. Әрекеттік пэрмен. (ӘП). Олардьщ мембрана ион текті пайда болу теориялары. Қозудың бір оралымындағы әртүрлі кезеңде қозғьпптық қасиеттің өзгеруі. Қасарысу жэне ширақтық қасиеттер. Тітіркендіру жиілігі мен күшінің оптимум жэне пессимум сэттері. Парабиоз (Н.Е. Введенский). Қозғыш тіндердің әрекеттік күйін дэрілік реттеу қағидасы туралы үғым.Түйсіну (рецепция). Қабылдағыш туралы үғым. Қабылдағыштың түрлері және қасиеттері. Жасушалық және сезімдік қабылдағьпптардьщ қүрлымдық - тірліктік ерекшеліктері. Түйсіну үрдісінің тіршіліктік маңызы. Түйсінудің жалпы тетіктері. Қабылдағыштардағы ақпаратты таңбалау.
Жүйке талдары. Қозуды өткізудің жалпы тетіктері.жүйке талдарының жіктелісі және морфофизиологиялық сипаттамасы. Қозуды миеленді жэне миеленсіз жүйке талдарына өткізу ерекшеліктері. Қозуды жүйке арқылы өткізуді фармакологиялық жолмен реттеудің қағидалары туралы түсінік. (өткізгіпггік, тосқауыл). Синапс, жіктелуі Жүйке —ет жүйке — бездер, нейронаралық түйіспелер: күрлысыньщ ерекшеліктері. Түйіспелердің физиологиялық қасиетгері. Түйіспе арқылы өтудің кезеңдері жэне тетіктері. Атқарушы жасушалардағьг Н- және М- холинқабылдағыштар, а - жэне (3 - адренқабылдағыштар. Жедел деполяризация медиаторлардың қоздырушы әсерінің негізі (ТКҚП). Түрлаулы деполяризация және гиперполяризация (кері үйектеліс жэне әсіреүйектеліс). Медиаторлардьщ тежеуші әсерінің дерлік негізі (ТКТП). Түйіспе үйектелісін қалпьша келтіруші медиаторды тежеуіш (ингибитор) түрткі ретінде. Ацетилхолинді тежеуші - холинэстераза. Моноаминдерді (адреналин, норадреналин, серотонин) - монаминооксидаза (МАО) және катехолоксиметил трансфераза (КОМТ). Синапс дәрі-дэрмектің улар мен уытты заттардың әсер ететін нысаны және қабысатьш орыны. Қозуды синапс арқылы өткізудің фармакологиялық реттелісі негізіндегі жолдары: түйіспеден кейінгі мембранаға; медиатор сөлінісі жэне түзілісі жылдамдығына; медиатор тежеуіштеріне әсер ету. Тірек — қимыл жүйесінің жалпы сипаттамасы. Сүйектердің қызметі олардың құрылымдық және тірліктік белгілеріне қарай жіктелісі. Буындардың қызметі. Адам қаңқасының қүрлысы. Бүлшықеттердің қүрлымдьщ ерекшеліктері. Бүлшықеттердің әрекеттік топтары: түлға, бас, мойын, арқа, қүрсақ, қол-аяқ бүлшықеттері. Көкет. Бүлшьщеттің жиырылу түрлері. Жекеленген жиырылу кезінде қозғыштықтың өзгеруі. Бүлшықет жиьфылуыньщ жинақталысы. Бүлшықет- тің әрекеттік пшрақтығы. Тітіркену жиілігі мен күшінің оңтайлы және дәрменсіз сәттері. (Н.Е. Введенский). Бүлшьщеттің қажуы. Қүрысу (контрактура). Бүлшықеттің ширығу және босаңсу тетіктері. Тегіс еттердің морфофизиологиялық ерекшеліктері. Сөлініс. Жалпы сипаттамасы және маңызы. Сөлініс енімдері: (секрет, экскрет, инкрет, рекрет). Сөлініс түрлері - акуызды, шырышты, аралас сілікейлі, серілі. Ішкі жэне сьфтқы сөлініс бездері. Сөліністің жүйкелік жэне гуморалдьщ ықпалдан, қылтамыр, қанағьгаынан, өткізгіштігінен т.с.с. тәуелділігі туралы. Физиологиялық әрекетгерді реттеудің жалпы қағидалары. Тәндік және вегетативтік тірліктер туралы үғым. Біртұтас ағзадағы бөліктердің өзара эрекеттесуі: реттеліс және өздігінен реттелу. Жүйкелік жэне гуморалдьщ реттелудің бірлігі әрекеттік жүйе. Физиологияльщ үрдіс- тердің өздігінен ретгелудің қүралы ретінде. Ортальщ жүйке жүйесінің бірлестіруші іс-әрекетінің негіздері. Рефлекс - орталық жүйке жүйесінің негізгі қызметі. Р. Декарт. И.М. Сече- нов., И.П. Павлов. еңбектерінің тарихи маңызы. Рефлекс түрлері. Рефлекстік жолды талдау. Рефлекстік шеңбер. Қарапайым жэне күрделі рефлекстік жолдар. Кері байланыс туралы үғым. Қабылдағыштар, олардың түрлері. Қабылдау өрістерінің жалпы қүрлымдық-тірліктік сипатгамасы. Ақпаратгы таңбалау тетіктері туралы үғым. Сезімді экелетін және әкететін жүйке жолдары. экелетін, әкететін, қондыргы нейрондар.
Жүйке ортальщтары туралы қазіргі таңдағы және нақтылы үғымдар. Жүйке орталықтарының көпдеңгейлік қүрлымдық-тірліктік үйымдасуы және қызметі (И.П. Павлов). Жүйке орталықтарының физиологиялық қасиеттері: аса қажығыштығы, қозуды бір бағытта өткізуі, өту жолдарының топталуы, ілеспелі әсер, қозудың түйістірлісі, тығьшдалысы, орталық тежелу, қозуды өткізудің кідірісі, төмен ширақтық қозу ырғағын жэне күйін түрлендіріп өзгерту, гипоксияға өте сезімталдық, фармакологиялық затгарға талғамды сезімталдық. Жүйке ортальщтарьшдағы қозу. Жүйке орталықтарының үйлестіруші істерінің негізгі қағидалары: қосарласу, түістіріліс, жалпы ақырғы жол (Ч. Шеррингтон) кері байланыс. Доминанта құбылысы жэне оньщ (жайылыс, кезеліс, шоғьфланыс) қасиеттері (А.А. Ухтомский). Жүйке орталықтарындағы тежелу. Тежелудің түрлері және тетіктері (түйіспеге дейінгі, түйіспеден кейінгі, дәрменсіздік тежелу). Мидьщ медиаторлық жүйелері. Мидағы медиаторлармен қабьшдағыш- тардьщ ерекшеліктері. Мидьщ пептидтері, олардың физиологиялық маңызы. Физиологиялық қызеттің жүйелік үйымдастьфуы. Әрекеттік жүйе. Мидың бірлестіруші қызметі туралы қазіргі кездегі ұғымдар. Рефлекс әрекеттік жүйенің қүрамдасы ретінде (П.К. Анохин). Әрекеттік жүйелердің көп сатыльны жэне сенімділік мәселелері.
6
Достарыңызбен бөлісу: |