Стан археологиясы

388 
Қосымшалар
Археология ғылымында қолданылатын негізгі терминдер сӛздігі 
Аверс – тиынның оң беті; монетаның, медальдың беткі жағы. 
Австралопитек – «оңтҥстік маймылы» - адамның ең ежелгі және жабайы 
тҥрі. Африкадан табылған. Мерзімі шамамен 5,5-1 млн. жылдар аралығында. 
Айван/айуан – ҥлкен текше ойығы кҥмбезбен жабылған қасбет. 
Ақинақ – екі жҥзді скиф-сақ қанжары. Ҧзындығы әдетте 40-50 см шамасында. 
Аллювий (лат. Alluvіo — шайма, тосқын) — ӛзен аңғарларында тау 
жыныстары ҥгінділерінің жиналуынан пайда болатын борпылдақ шӛгінділер 
(малтатас, қиыршықтас, қҧм, т.б.). 
 Амфора – екі ҧстағышты мойынды келген ыдыс. Әдетте тҧрқы ҥлкен, бҥйірі 
кең, мойыны тар болып келеді. 
Ангоб – ыдысты жҧқа саз балшықпен бетін тегістеу және эстетикалық 
кейіпке салу ҥшін жабу. 
Антропогендік кезең — адам пайда болып, оның шаруашылық әрекеті 
табиғаттың бейнесін ӛзгерте бастаған тӛрттік дәуір. 
Антропоморфты (адам бейнелі) – әлдебір тіршілік иесінің немесе 
жануарлардың суреті, онда адам кейпі, жан-жануарлардың келбеті, сҧлбасы 
қосыла бейнеленеді. 
Аң стилі – ерте темір дәуіріндегі жан-жануарлар, хайуанаттар бейнелерін 
шаруашылық-тҧрмыстық бҧйымдарға, т.б. салу немесе тҥсіру.
Ареал (лат. area — жер, кеңістік) — жер бетінің жануарлар мен ӛсімдіктердің 
белгілі бір тҥрлері тіршілік ететін аймағы. Археологияда ежелгі адамзат 
мекен еткен аймақтар мен ӛңірлерге де қолданылады. 
Аридтік климат (лат. arіdus — қҧрғақ) — атмосфера ылғалдылығы 
жеткіліксіз жағдайда (қуаң, шӛлді және шӛлейтті ӛңірлерде) қалыптасатын 
климат. 
Артефакт — адамзат қолымен жасалған зат, бҧйым. 
Археологиялық кешен – археологиялық нысандардың жиынтығы. 
Ассимиляция – бір халықтың ӛзге халық тілін, мәдениетін, әдет-ғҧрпын 
меңгеріп, қҧрамына сіңісіп кетуі. Археологияда кӛбіне бір мәдениет 
белгілерін басқасының ығыстырып шығаруы немесе ӛзара кірігуі. 
Бадраб, бадрап – ортағасырлық қалаларда қоқыс тӛгілетін орын. 
Бифас — екі шеті ӛңделген қҧрал. 
Бойтұмар – зҧлым кҥштерден қорғайды, тылсым кҥшке ие деп есептелінген 
қасиетті зат. 
Глазурь – керамикалық бҧйымдар мен әшекейлерге жағылатын шыны тәрізді 
жабын, ол заттың беріктігін арттырған, ылғалдан сақтаған. 
Голоцен — геологиялық кезең. Шамамен осыдан 12-10 мыңжылдық бҧрын 
плейстоценнен кейін қалыптасқан тӛрттік бҥгінгі тҥзілімдер. 
Граффити – жартасқа, баспана қабырғасына, қыш ыдыстарына салынған 
фигуралар, суреттер немесе жазулар. 
Дандана – қырынан бір қатар етіп қойылған кірпіш қаландысы. 
Дастархан – саз балшықтан кҥйдіріліп, дӛңгелек етіп жасалынған жозы.

389 
Дәнүккіш – бидайды, т.б. дақылдарды ҧнтақтауға арналған қҧрал. 
Дәстүр – артефакт тҧрпатының сипатына қарай идентификациясы 
жасалатын тҧрақты технологиялық немесе мәдени қҧрылым.
Денудация – тау жыныстарының бҧзылу процестерінің жиынтық атауы және 
табиғи кҥштер (су, жел т.б.) әсерінен олардың тӛмен сырғуы, жылжуы. 
Дефляция – тау жыныстарының табиғи кҥштер әсерінен бҧзылуы, ҥнілуі, 
ӛзгерістерге ҧшырауы. Қуаң аймақтардағы ескерткіштердің жас шамасын 
анықтауда палеолиттанушылар тас қҧралдарының сыртқы қабатындағы 
ӛзгерістерге сҥйенеді. 
Дромос – обаға арнайы жасалған дәліз.
Дольмен – ҥсті тас плиталармен жабылған, ҥлкен тастармен тҧрғызылған 
ғҧрыптық немесе жерлеу қҧрылысы. 
Доместикация – жабайы жануарларды қолға ҥйрету. Кейде жабайы дәндә-
дақылдарды мәденилендіруді де осылай атайды.

жүктеу/скачать 2.57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: