В отношении характера государственной власти - власти каганов диссертант отмечает, что даный аспект политических отношений в социуме базируется (помимо патронимии) на престиже и авторитете рода кагана, на заслугах самого правителя перед народом – будуном, на созданом каганом госаппарате, на поддержке рода ашидэ, на специальной религиозной и политической идеологиии (особой формы тенгрианства) и т.д.
Древним тюркам удалось создать систему государственого управления, где вертикальные формы управления каган – государственый аппарат, сочетался с административно-территориальными структурами этой организации. Они создали государственое (публичное) право, государствено-религиозную идеологию и политические традиции.
Из всех государств номадного типа, вышедших из тюркютских каганатов VI – VIII веков, только уйгуры и караханиды при преобладании оседло-земледельческого исламизированого населения сохранили и развили основные принципы древнетюркского управления государственными институтами, что свидетельствует о большом потенциале и резервах политической традиции тюркютов.
Одним из важных результатов данной работы, дисертант считает, выявление религиозных аспектов обоснования власти рода ашина в государственой организации и в обществе. Монотеизация культа Тенгри и, на дополнительной базе культа аруахов, второго главного культа - Ашина была закономерным следствием процесса государствообразования у тюркютов. Усиление монотеистических идей отвечало потребностям общества в централизованной власти. Систематизация и унификация прежних родовых культов с вкраплением отдельных новых сюжетов преследовали другую цель: возвышение отдельного родового, возможно даже семейного, культа ашина, со своей мифологией, до уровня общегосударственного. Культ предков отдельно взятого рода превращается в совершенно новый по сущности культ - культ верховной, центральной власти, как отражение качественно новой природы власти, отделенной от основной массы общества.
Таким образом, каганаты древних тюрков представляет собой средневековое государство номадного типа в отношении которой, основываясь на результатах исследования, автор определяет следующие основные признаки государственности:
1) наличие публичной власти, отделенной от основного общества, выработка тюркютами на базе обычного права аспектов публичного права;
2) внешний и внутренний суверенитет государственной власти, в лице кагана;
3) формирование административно-территориальной структуры каганатов;
4) наличие государственного бюрократического аппарата управления в центре и на местах, и достаточно развитой для этой эпохи фискальной системы;
5) наличие различных воинских частей, выполняющих функции внешней защиты, а так же внутренние полицеские функции;
6) приоритет законов (торе) тюркютов на всей территории каганата.
7) наличие религиозно-государственой идеологи выполнявшего функции, как обосновани власти каганов, так и реального инструмента отправления власти. Эти и другие моменты диссертационного исследования доказывают факт становления и развития государственности у древнетюркского этноса в VI – VIII вв.
ПРИМЕЧАНИЯ
-
Guignes J. De. Histoire Generale des Huns, des Turks, des Mongol et des Autres Tartares Occidentaux, Paris, 1956-58, cild Turkce ters. Huseyin Cahit Yalcin, Istambul 1325 h.
-
Julion S. Les Ouigours. 1. Kaotchang-hing-ki on relation d'un voyage (officionale) dans le pays Ouigours (de 981 b 983) par Wang Yen-te //Journal Asiatique. Paris, 1989. – P. 175-188.
-
Бичурин Н.Я. Собрание сведений о народах обитавших в древности в Средней Азии. - М-Л.: АН СССР, 1950. - Т.1. – 381 с.
-
Позднеев Д.М. Исторический очерк уйгуров (по китайским источникам). - СПб: Императорская типография, 1899.- 6 п.л.
-
Кляшторный С.Г. Терхинская надпись //Советская тюркология. - М., 1980. - №3. – С. 82-95.
-
Кюнер В.Н. Китайские известия о народах Южной Сибири, Центральной Азии и Дальнего Востока. - М.: Восточная литература, 1961.- 392 с.
-
Кычанов Е.И. Кочевые государства от гуннов до маньчжуров. – М.: Восточная литература, 1997.- 521 с.
-
Зуев Ю.А. Тамги лошадей из вассальных княжеств //Новые материалы по древней и средневековой истории Казахстана. - Алма-Ата: АН КазССР, 1960. – С. 95-128.
-
Liu Mau-tsai. Die chinesischen Nachrichten zur Geschichte der Ost Turken. Buch I-II. Wiesbaden, 1958
-
Tasagil Ah. Gok-Turkler. Ankara: Turk tarih kurumu basimevi. - 1995.
-
Цзунчжэн С. Туцзюэ ши. Изд. Чжунго шэхуй кэсюэ чубанжэ. Пекин, 1992.
-
Радлов В.В. Мелиоранский М.П. Сборник трудов Орхонской экспедиции.; Древнетюркские памятники в Кошо-Цайдаме. - СПб, 1897. – т.4. – 45 с.
-
Малов С.Е. Памятники древнетюркской письменности Монголии и Киргизии. М.-Л.: Изд-во АНСССР, 1959.
-
Аманжолов А.С. История и теория древнетюркского письма. - Алматы: Мектеп, 2003.- 367 с.
-
Бартольд В.В. Тюрки. 12 лекций по истории турецких народов. – Алматы: Жалын, 1998. – 192 с.
-
Бернштам А.Н. Социально-экономический строй орхоно-енисейских тюрок. VI-VIII вв. Восточно-тюркский каганат и киргизы. М-Л: АН СССР. - 1946. – 208 с.
-
Гумилев Л.Н. Древние тюрки. - М.: Клышников-Комаров и К, 1993. – 524 с.
-
Кляшторный С.Г. История Центральной Азии и памятники рунического письма. - СПб.: Санкт-Петербургский университет, 2003.- 506 с.
-
Масао М. Политическая структура древнего государства кочевников Монголии. - М.: Наука, 1970. – С. 1-8.
-
Golden P.B. Khazar studies. Akademiai Kiado, Budapest 1980.
-
Drompp M.R. Supernumerari Sovereigns: Superfluity and Mutability in the Elite power Structure of the Early Turks (Tu-jue) //Rulers from the Steppe. State formation on Eurasian periphery. Vol. 2, Nomads: Masters of the Eurasian Steppe. Los Angeles: Ethographics press, 1989. – P. 92-115.
-
Мальцев Г.В. Пять лекций о происхождении и ранних формах права и государства. – М.:РАГС, 2000. – 190 с.
-
Кашанина Т.В. Происхождение государства и права. - М.: Юрист, 1999, 334 с.
-
Супатаев М.А. Культурология и право. М.: Инфра-М, 1998, 160 с.
-
Овчинникова Б.Б. Тюркские древности Саяно-Алтая в VI-X вв. - Свердловск: Уральский университет, 1990. – 201 с.
-
Гаврилова А.А. Могильник Кудырге как источник по истории алтайских племен. - М-Л.: Наука, 1965 г. – 113 с.
-
Грач А.Д. Древнейшие тюркские погребения с сожжением в Центральной Азии //История, археология и этнография Средней Азии. - М.: Наука, 1968. – С. 209-212.
-
Худяков Ю.С. Древние тюрки на Енисее. - Новосибирск: ИАЭСО РАН, 2004. – 125 с.
-
Досымбаева А.М. Мемориальные памятники тюрков Жетысу по материалам святилища Мерке.//ж. Известия МОН РК, серия общественных наук, 2000. - № 1. – С. 64-78.
-
Сэр-Оджав Н. Эртний тургэууд (6-8 зууы). Улаабаатар, Шинжлэх Ухааны Академиин хэвлэл., 1970.
-
Малов С.Е. Памятники древнетюркской письменности. Тексты и исследования. М.-Л.: Изд-во АНСССР, 1951.
-
Цинман М.З. Методологические проблемы типологии отношений собственности у кочевников. - Алма-Ата: Гылым, 1992.- 102 с.
-
Косвен М.О. Семейная община и патронимия. - М.: Наука, 1963.- 241 с.
-
Czaplika M.A. The Turks of Central Asia in Histori and at the Present Day. Oxford, ‘Clarenlon press’, 1918.
-
Салғараұлы Қ. Түректер. Жыужәндар. – Алматы: Санат, 1999. – 310 с.
-
Golden P.B.Ethnicity and state formation in pre-cinggisid turkis Eurasia. Bloomington: Indiana Universiti, 2001. – 46 P.
-
Зуев Ю.А. Ранние тюрки: очерки истории и идеологии. - Алматы, Дайк-Пресс, 2002. – 332.
-
Кляшторный С.Г. Султанов Т.И. Казахстан летопись трёх тысячилетий. - Алматы: Рауан, 1992. – 378 с.
-
Каиржанов А. Palaeoturcica: Мир древних тюрков. - Алматы: Алем, 1999. - 280 с.
-
История Хакасии с древнейших времен до 1917 г. //Под редакцией Кызласова Л.Р. - М.: Наука, 1993.- 526 с.
-
История Казахстана и Центральной Азии. - Алматы: Дайк-Пресс, 2001.- 613 с.
-
Материалы по истории туркмен и Туркмении. - М-Л: АН СССР. - 1939. – т.1
-
Кляшторный С.Г., Лившиц В.А. Открытие и изучение древнетюркских и согдийских эпиграфических памятников Центральной Азии //Археологии и этнография Монголии. – Новосибирск: Наука, 1978.- С. 48-57.
-
Садри М.А. Тюркская история и право. – Казань: ФЭН, 2002. – 412 с.
-
Masao M. The T,u-chuen Concept of Sovereign //Acta asiatica. Bulletin of the institute of Eastern Culture. - Tokio: The Toho Gakkai, 1981. – С. 47-75.
-
Потапов Л.П. Алтайский шаманизм. - Л.: Наука, 1991. – 320 с.
-
Ecsedi E. Tride and empire, tride and society in the Turk age //Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hung. 1977, Tomus XXXI (1). – P. 3-15.
СПИСОК ОПУБЛИКОВАННЫХ РАБОТ ПО ТЕМЕ ДИССЕРТАЦИИ
-
Возникновение и эволюция государственно-правовой идеологии у средневековых номадов Центральной Азии // Вестник Казахского национального университета. Серия историческая. – Алматы. - 2002. -№ 1 (24). – С. 66-71.
-
К вопросу о номадном способе производства у древних тюрков // Вестник Казахского национального университета. Серия историческая. - Алматы. - 2002. - № 3 (26).- С. 70-72.
-
Структура управления в государстве тюркютов. - Вестник Национальной академии наук Республики Казахстан. - Алматы. - 2003. - № 1. – С. 59-68.
-
Main principles and constituents of legal system of medieval turks / Т // Вестник Евразийского национального университета. Астана. – 2003. -№ 4 (36). – С.54-58.
-
Орта ғасырлық түркіттер құқықтық мәселелері.// Вестник Национальной академии наук Республики Казахстан. – Алматы. – 2003.- №2. - С. 100-106.
-
Kagan –essence and content of kokturks’ highest state power. // Вестник Семипалатинского государственного университета им. Шакарима.- Семипалатинск. – 2007. - № 2. – С.35-44
-
Характер и содержание власти древнетюркского кагана. // Вестник Западно-Казахстанского государственного университета им. М.Утемисова. – Уральск. – 2007 г. - №4. – С.48-56.
-
Предгосударственные институты власти у номадов. // Научный мир Казахстана. – Чимкент. – 2008 г. - № 1. – С.92-100.
-
Түріктердің мемлекеттік аппараты. // Қазақ тарихы. – Алматы. – 2008 г. - №2. – С.18-20
-
Әдеби тіл және жазу - көне түркілердің мемлекеттік басқаруда. // Қазақ өркениеті. – Алматы. – 2008 г. - № 1. – С.41 - 45
-
Право собственности на землю у средневековых кочевников // Восток. Афро-азиатские общества: история и современность. – М. - 2003. - №4. – С. 113-116.
-
Культ Тенгри, как основа государственной идеологии древнетюркского каганата // Восток. Афро-азиатские общества: история и современность. – М. - 2006. - №2. – С.119-126.
-
Проблемы истории кочевых государств // Вопросы истории. – М. - 2006. - № 6. – С.160-166.
-
Генезис государственно-религиозной идеологии в древнетюркских каганатах // Этнографическое обозрение. – М. - 2006. - № 4. – С. 154-162.
-
К проблеме суверенитетных и гражданских прав в древнетюркских каганатах //Вестник ОГУ. – Оренбург - 2003. - №3. – С. 154-158.
-
Административно-территориальная система древнетюркского государства // Вестник ОГУ. – Оренбург. - 2004. - № 10. – С. 34-37
-
Патронимия как внутренняя структура политической власти в кочевом обществе // Вестник ОГУ. – Оренбург. - 2006. - № 5. – С. 27-31
-
Проблемы формирования и развития древнетюркской системы государственности и права. VI-XII вв. - Алматы: Жети Жаргы, 2003. – 432 с.
-
Древнетюркский каганат: становление и развитие государственности. VI-VIII вв. – Алматы: АЭСА, 2007. – 292 с.
-
История номадных государств Евразии. Древность и средневековье: учебное пособие. – Алматы: АЭСА, 2006г. – 140 с.
-
Практикум по древней и средневековой истории Казахстана: учебное пособие. - Алматы: Жети Жаргы, 2000. – 104 с.
-
История государства и права Центральной Азии: учебное пособие. - Оренбург: ОГУ, 2003. – 144 с.
-
К проблеме возникновения государственных институтов у номадов Центральной Азии // Вестник университета «Дуние». – Актобе. - 1998. - № 1(2).– С. 95-101.
-
Хозяйственный потестариат в номадной экономике // Казахстан на пути к новой модели развития: тенденции, потенциал и императивы роста: Сборник науч. статей. – Алматы: Экономика, 2001. – ч. 6 – С. 254-258.
-
Государственное управление кок тюрков. // Проблемы экономики и статистики. - Актобе. - 2007. - № 2. – С. 35-39
-
К вопросу о полихозяйственных аспектах в номадной экономике // Статистика, учет и аудит. – Алматы. - 2001. - № 1. – С. 7-11.
-
Вопросы социально-экономического строя и эксплуатации средневековых тюрков. // Проблемы экономики и статистики. – Актобе. - 2003. - № 1. – С. 26-31.
-
К проблеме суверенитетных и гражданских прав в древнетюркских каганатах. // Заң және заман. - Алматы. – 2002. - № 6. – С 108-110, продолжение в №1. – 2003. – С.119-120.
-
Отдельные аспекты социально-политической истории орхонских тюрок // Проблемы теории и истории государства и права: Сборник науч.статей. - Оренбург, 2003. – С. 51-66.
-
К вопросу формирования государственных институтов управления у тюрков-туцзюэ // Проблемы теории и истории государства и права: Сборник науч.статей. - Оренбург, 2003. – С. 36-51. (в соавторстве с Б.Е.Кумековым)
-
К вопросу о структуре управления древнетюркскими каганатами // Информационное общество: теоретические и прикладные исследования: Материалы международной научной конференции. – Алматы, 2003. – С. 469-481.
-
Ежелгі түркіт қоғамындағы азаматтық құқықтық қатынастар. // Зан (Закон). – Алматы. - 2003. - № 7. – С. 50-53.
-
Көне түрктердің мемлекеттік құқығы Көне түрктердің мемлекеттік құқығы // Зан (Закон). – Алматы. - 2003. - № 5. – С. 45-48.
-
К проблеме литературного языка и письменности у средневековых тюркоязычных этносов // Роль университетской науки в региональном сообществе: Материалы международной научно-практической конференции. – Москва-Оренбург, 2003. – ч. 2 – С. 486-490.
-
Көне түркілердің бөлек құқықтық проблемалары // Вестник КазНУ. Серия юридическая. – Алматы. - 2003. - № 1 (26). – С. 14-18.
-
Проблема социально-экономического строя и эксплуатации у средневековых тюрков в аспекте генезиса государственных и правовых структур управления // Экономика и право Казахстана. – Алматы. - 2003. - № 5. – С. 33-36.
-
Гражданское и брачно-семейное право средневековых тюрков. // Экономика и право Казахстана. – Алматы. – 2003. - №15. - С.33-38.
-
Отдельные вопросы системы права средневековых тюрков.// Единое экономическое пространство: стратегия и механизм развития: Материалы международной научной конференции. - Актобе-Оренбург, - 2003 г. – С.116-119
-
Аппарат управления в каганате древних тюрков // Мысль. – Алматы. - 2003. - № 12. – С. 70-78.
-
Государственное и международное право в эпоху каганатов орхонских тюрок // Вестник Казахского национального университета. Серия юридическое. – Алматы. - 2003. - № 3 (28). – С. 18-23.
-
Патронимия. Отношения, на которых основывается государственная власть в древнетюркских каганатах // Казахстанский журнал Международного права. – Алматы. - 2003. часть 2. - № 4 (12). – С. 63-72.
-
Древнетюркские каганаты в системе средневекового международного права // Казахстанский журнал Международного права. – Алматы. - 2003. - № 3 (11). – С. 6-17.
-
Древнетюркское «торе» и некоторые аспекты государственного права тюркютов // Вестник университета им.Д.А.Кунаева. – Алматы. - 2003. - № 4 (9). – С. 38-42.
-
Административная система в государстве тюрков-тюцзюэ // Вестник университета Д.А.Кунаева. – Алматы. - 2004. - № 1 (10). – С. 3-7.
-
Каганаты кок-тюрков в системе Центрально-азиатского средневекового международного права // Наука и образование: Материалы V Международной научной конференции. - Белово, - 2004. – ч.3. - С.118-121
-
Патронимия. Базовые отношения в древнетюркских каганатах // Правовые проблемы становления суверенитета Республики Казахстан: Материалы республиканской научно-практической конференции. - Актобе, 2004. – С. 36-43
-
Государственность, литературный язык и письменность древних тюрков // Центрально-Азиатский регион: прошлое и настоящее: Материалы международного научного симпозиума. – Алматы, 2006.- С.78-83.
-
Структура государственного управления тюрков туцзюэ. // Экономическая наука и высшая школа на современном этапе: Материалы V юбилейной научной профессорско-преподавательской конференции. – Актобе, 2004. – С.178-185.
-
Государственная власть в древнетюркском каганате. // III научная конференция студентов, аспирантов и молодых ученых: Сборник научных трудов. - Прокопьевск, – 2006. – часть 1. – С.79-90
-
К вопросу о публичном праве древних тюрков // Право и государство в изменяющемся мире: Материалы Всероссийской научной конференции, посвященной памяти профессора О.А.Жидкова. – М., 2007. – С. 115-122.
-
Система права орхонских тюрок. Структура, общие принципы формирования и функционирования. // Экономика и право Казахстана. – Алматы. - 2004 г. - №1. - С. 37-41
-
Көк түріктердің мемлекеттік басқару. // Проблемы экономики и статистики. – Актобе.– 2007. - №2. – С.35-39
-
Aspects of public law for ancient turks / Т.С.Жумаганбетов // Вопросы гуманитарных исследований: Сборник науч. статей. - Актобе, 2006. – ч.2. – С.139-145.
-
Право кок-тюрков. // Rurociagi. - Варшава (Польша). – 2007. - № 1(47). – С. 22-26
-
The formation of El and Кaganat // Rurociagi. - Варшава (Польша). – 2007. - № 2-3(49). – С. 18-22
-
Genesis of Kok-tyurks` state. //Россия – Казахстан: перспективы научного сотрудничества: Сб. научных статей. - Оренбург, 2007г. – С. 162-174.
-
Kaghan Kok-Turks, – to be the embodiment of state power. // polska – kazachstan: integracyjne aspekty europejskiej nauki. Zbiór artykułów naukowych. (Сборник научных статей). Kraków (Польша), 2008 r., С. 141-146
Жұмағанбетов Талғат Смағұлұлы
ЕЖЕЛГІ ТҮРКІЛЕРДІҢ МЕМЛЕКЕТТІГІН
ҚАЛЫПТАСТУЫ МЕН ДАМУЫ. (VI –VIII ғғ.)
07.00.02 – Отан тарихы (Қазақстан Республикасы тарихы) мамандығы бойынша тарих ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның авторефераты
Түйін
Зерттеу нысаны. VI ғасырдан VIII ғасырдың ортасына дейінгі яғни, мемлекеттің пайда болуынан бастап қағанаттың құлауына дейінгі ерте ортағасырлық түрік мемлекеті және оның мемлекеттік институттары мен дәстүрлері зерттеудің нысаны болып табылады.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстанның мемлекеттік дәстүрлерінің қазақтардың этникалық түп-тамыры сияқты ежелгі тарихы бар, оларды түрлі тарихи кезеңдерде оқып-үйрену зерттеу үшін өзекті, іргелі бағыт болып табылады.
Ежелгі түрік қағанаттары мен олардың ізбасарлары – бұл түрік және қазақ мемлекеттігінің қайнар көзі болып табылады. Олардың өмір сүру кезеңдері экономикалық жағынан гүлденуімен, саяси күшпен, мемлекеттік құрылыстың тамаша үлгісімен сипатталады. Осының барлығы қазіргі кездегі Қазақстан аумағындағы және шектес жатқан аймақтардағы бірқатар мемлекеттердің тарихының барысына жан-жақты әсерін тигізді.
Зерттеу пәні – мемлекеттік ұйымның көшпелі қоғамның мемлекеттікке дейінгі құрылымынан даму және қалыптасу мәселесі.
Зерттеу мақсаты VI-VIII ғғ. Ежелгі түрік қоғамындағы мемлекеттік ұйымның қалыптасуы мен даму үдерісін зерттеу және реконструкциялау болып табылады. Жұмыстың мақсатына сәйкес зерттеудің келесі негізгі міндеттері алға қойылады:
-
Өндірістің көшпелі әдісінің ежелгі түрік қоғамының мемлекеттік институттары мен саяси дәстүрлерінің қалыптасуына тигізген әсерін зерттеу.
-
Ежелгі түрік қағанаты мысалында көшпелі типтегі ортағасырлық мемлекеттің мазмұны мен негізгі белгілерін, осы типтегі басқа мемлекеттермен қатар оның тарихтағы орнын теориялық негіздеу.
-
Шаруашылықты үйлестіру және әскери қорғаныстың мемлекеттіке дейінгі органдарын жан-жақты және жүйелі зерттеу арқылы VI ғ. ежелгі түрік қоғамындағы мемлекеттік ұйымның пайда болуына түрткі болған себептерді, жағдайлар мен факторларды айқындау.
-
Ежелгі түріктердің мемлекеттілігінің мемлекеттік басқару органдарының, әкімшілік-аумақтық жүйелері мен басқа да құрылымдық элементтертерінің қалыптасуының объективтік сипатын дәлелдеу.
-
Ежелгі түрік қағанатының мемлекеттік басқару жүйесін орталықтағы және аймақтардағы басқарылуды ұйымдастыру тұрғысынан қарастыру.
-
Қоғамды басқару үдерісінде шынайы билік өкілеттілігінің бөлінуі, мемлекеттік лауазымды тұлғалардың қызметі мен рөлін, сонымен қатар ежелгі түрік қоғамындағы және бақыланатын қоғамдағы билік сиаптын және оны іске асыру әдісін көрсету.
-
Ежелгі түріктердің мемлекеттік-діни идеологиясының қалыптасу үдерісін, қағанаттағы мемлекеттік идеологияның пайда болу табиғатын және мемлекеттік билікті негіздеу тетігінің ерекшелігі мен мәндік белгілерін айқындау.
Әлеуметтік үдерістер мен құбылыстарды танудың жалпы ғылыми диалектикалық әдісі, сонымен қатар осыдан келіп шығатын жүйелі әдіс, нақты тарихи, этнографиялық, археологиялық, жазба материалдар мен деректерді құрылымдық-функционалдық талдау, салыстырмалы және әлеуметтік әдістер, нақты тарихи және концептуалдық құбылыстар мен үдерістерді зерттеудің бірлігі сияқты жеке ғылыми әдістер зерттеудің методологиялық және теориялық негізі болып табылады. Зерттеудің негізгі тұжырымдамалық методологиялық базасы формациялық және өркениеттілік талдаудың шегінде негізделген.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: 1) Орталық Азия аймағындағы ортағасыр кезеңінде көшпелі экономикалы қоғамда мемлекеттік ұйымның пайда болуымен байланысты тарихтың маңызды мәселесін зерттеуден, 2) өндірістің көшпелі әдісі шаруашылық құрылыс мәселелерінің жаңа шешімдер арқылы ежелгі түрік мемлекеттілігінің пайда болу себептері мен жағдайлар туралы жаңа теорияны туғызудан, 3) түріктердің үлкен империяны мемлекеттік басқарудағы әдістері мен рәсімдерін талдауды және тетіктерін біртіндеп реконструкциялауды жүзеге асырудан, 4) бұрын зерттелмеген тарихи, этнографиялық және археологиялық деректерді кешенді зерттеуден, сонымен қатар басқарудың мемлекеттік құрылымын қалыптастыру мәселесін этнографиядағы, мемлекет пен құқық тарихындағы мәселелермен үйлестіруден, 5) мемлекеттік институттар мен дәстүрлерді қалыптастыру мен дамытудағы діни және мемлекеттік идеологияның жаңа рөлін ашудан тұрады.
Зерттеудің хронологиялық шеңбері. VI-VIII ғғ. ежелгі түріктердің мемлекеттік ұйымдарының өмір сүрген уақыты.
Зерттеудің аумақтық шекарасы. Ежелгі түріктердің мемлекетінің аумағы дамуының шырқау шегі кезеңінде шығысында Алтай және Саян тауларынан, батысында Дон даласы мен Солтүстік Қара теңізге дейінгі жерлерді, солтүстігінде Минсуин шұңқыры, оңтүстігінде Тохаристанға (Солтүстік Ауғаныстан) дейінгі кеңістікті алып жатты.
Жұмыстың көлемі мен құрылымы. Диссертация кіріспеден, бес бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
«Зерттеудің теориялық- методологиялық мәселелері» деп аталатын бірінші бөлімде автор зерттеудің деректік базасын, мәселенің тарихнамасын және методологиялық сипаттағы басқа да мәселелерді қарастырады. «Ежелгі түріктердің өндірісінің көшпелі әдісі» деген екінші бөлімде диссертант өндірістің көшпелі әдісінің негізгі белгілерін зерттеген. «Саяси дәстүрлер мен түріктер тарихы» атты үшінші бөлімде түріктердің саяси тарихы, саяси дәстүрлердің қалыптасуы мен дамуы баяндалған. «Ежелгі түріктердің қоғамының мемлекеттік ұйымы» деп аталатын төртінші бөлімде билікті ұйымдастыру мәселелері, әкімшілік- аумақтық құрылымы және т.б қарастырылған. «Ежелгі түріктердің діни мемлекеттік идеологиясына» арналған бесінші бөлімде қоғамдағы жаңа идеологияның, мемлекеттік құқықтың қалыптасуы, сонымен бірге жаңа идеологияның ежелгі түріктердің материалдық мәдениетіне тиігізген әсері және т.б мәселелер зерттелген.
Диссертацияның қорытынды бөлімінде негізгі түйіндер берілген.
Достарыңызбен бөлісу: |