ДЖУУУКЪЛАШХАНДЫ АХЫРЗАМАН

АДАМЛА БЛА ДЖУЛДУЗЛА

1

Ол учхан джулдуз неди? –

Тенгиз неди? –

Кёкню кёз джашы, бир тамчы, джыламукъ.
Къарангы неди? –

Джарыкъны анасы (?!).

Адам а неди? –

Хар затдан бирер зат.

Тёгерекни, башханы да

Джарытыр ючюн, джылытыр ючюн,

Иннетинги да

Кёргюзтюр ючюн, англатыр ючюн

Джанаргъа… керексе кесинг.

Къарангыгъа къаршчы тургъан,

Къарангыда турургъа излемеген,

Къарангыгъа бойсунмагъан,

Джууукъларымдыла мени.
Биз бир-бирибизни англайбыз.

Ала Аламны эмда кеслерин,

Мен да Адамны эмда кесими

Къарангыдан къутхарыргъа излейбиз.

Тауусулсакъ,

Джангыдан къарангыгъа кёмюллюкбюз.
Алай а, ары дери,

Бир кесекни болса да,

Къарангыны илгиздик эте,

Джулдузлача, Адамлача,

Джанабыз-джашайбыз.

Ол да – насыб.

Адам улу да – ун боллукъ мюрзеуча…

Эзилирге, ун болургъа излемегенле,

Бойсунургъа, къул болургъа излемегенле –

Былалла ючюнчю дунияны урлугъу,

Былалла эркин джашауну къорлугъу.
Унамайын

Ун болургъа, таш болургъа да,

Башхалагъа бий болургъа, аш болургъа да,

«Хар адам – ёзден.

Бу оюмгъа «хо» дегенди бизден,

Бу фикир ючюн сермешгенди ёзден» деб,

Джашагъанла –
Былалла ючюнчю дуния.

Тамблагъы кюн быланыкъыды.

Адам атха тыйыншлыла – былалла.
Къалгъанла –

Бий болургъа не къул болургъа излегенле –

Думп боллукъла.
Ючюнчю дуния,

Ючюнчю мингджыллыкъ,

Огъур бла кел.
ШАЙЫР бла ИМАМ
Туугъан эсенг болуб шайыр –

Акъны къарадан,

Игини амандан,

Халалны харамдан,

Сууабны гюнахдан

Айыр.

Къара джинден, шайтандан сакъласын адамны,

Хакъ джолгъа чакъырсын аны.
Шайыр да – имамды.
Хакъ Китаб – Къуранды.

Аны магъанасын

Кеслерини сёзлери бла

Айтыргъа, ангылатыргъа кюрешелле

Шайыр да, имам да.
Ёзге,

Шайыр да, имам да,

Аллахны нюрюн джаяргъа кюрешселе да,

Мёлек тюлле.

Айтханларын эт,

Этгенлерин а этме.
Бу зат эсингде турсун.

Алай бла баш боллукъса,

Аллахха джууукълашырыкъса.
КЪАРА ТАШДА АКЪ КЪАЙЫН
Къара ташда акъ къайын,

Сени кёргеним сайын

Бир кёб зат тюшед эсге…
БАРДЫ УМУТ
Джаз бла къыш.

Джаш бла къыз.

Джаз эритеди къышны.

Джаш терилтеди къызны.

Дыгъы этелле къышны (къызны) бутун.

Къыш бла джаздан къуралады джай.

Джашау барады алай.

Келеди къач –

Джашлыкъны, джашилликни унут.

Алай а, къалады умут:

Къыяма да, Къыямат да – Хакъ.

Ёзге сыйратдан ким ётер, ким ётмез –

Джаннет джашаугъа ким джетер, ким джетмез.

Къыямат кюн адамлача,

Сирелелле терекле – чапракъсыз, джалан.

Къыяманы, Къыяматны сакълайды болгъан.

Джашау бошалмаз деб, ёлюм бла.

Табигъатда турабыз кёрюб

Джашауну-ёлюмню-тирилиуню да.

Джанкъылычы, ийнары, джыры бла

Келгенча джаз;

Кюн тийиб, айланнганча джылыу;

Къар эриб, ырхыла баргъанча;

Кюнбетлеге ургъанча гяхиник;

Кёкде Тейри къылычха кесин уруб,

Умур-чумур болгъанча элия;

Дуния бюгюн джаратыла тургъанча;

Биз да бюгюн келгенча дуниягъа;

Кёкле ачылыб, тёгюлгенча нюр;

Нартюх бачхала баш къуса тургъанча;

Балий терекле акъ чагъыб, ышаргъанча;

Къанатлыла джюуюлдеб, сызгъырыб,

Бир-бирин сюрюб, ойнагъанча кёкде;

Бу сейирликге чыдаб болалмай,

Мёлекле да тюшгенча Джерге –

Была бары кёрюндюле кёзюме

Бир ариу къыз ышаргъанында,

Кесин меннге ышаннганында…

Джети джулдуз джанды Кёкде,

Джети Кюн бирден тийди,

Джети дуния ачылды меннге –

Сени ариулугъунг ачылды меннге.
Мен джашаугъа салама махтау,

Мен Аллахха этеме шукур

Джашау(ум) ючюн, дуния(м) ючюн,

Бизни тюбетгени ючюн,

Насыблы этгени ючюн.
ДЖАНГЫ ДУНИЯНЫ КЪУРАЛЫУУ
Сёзлени бёлюмлеге бёлсенг,

Бёлюмлени да харифлеге чачсанг,

Аланы да магъаналарын ачсанг,

Сора,

Аланы кеслери сюйгенча чачылыргъа къойсанг,

Кеслери сюйгенча джыйылыргъа къойсанг,

Кеслери сюйгенча учаргъа къойсанг,

Кеслери сюйгенча джашаргъа къойсанг,

Башларына бош этиб, азат этиб къойсанг,-

Ол болады аламат, сейир.

Ол заманда битеди сёзлеге къанат –

Ачылады таша, тамаша, керамат.

Кёкден эннген аятла бла

Джюрекден чыкъгъан назмула

Болалла бир.

Джети къат Кёк, джети къат Джер.

Джангы дуния къуралады.

Джангы джашау башланады.

Тилленеди, нюрленеди, кёлленеди.

Джаны болмагъаннга да киреди джан.

Атады Танг. Тюрленелле халла:

Эски ызына къайытады суу.

Магъанасын табады сёз.

Магъанасын табады адам.
Хар не да ачыкъ, хар не да – джалан.

Къуйругъун къабады джылан.

Джангыдан джаннетге тюшелле

Адам бла Хауа.

Къаргъалача тюл,

Къарылгъачлача, кёгюрчюнлеча да тюл,

Мёлеклеча.

Дуния да, адам да, сёз да – иги.

Кёк – чууакъ, кёл – рахат.

Табигъат – джашил.

Суула – таза…
Сыфырдан башланады хар не.

Джангыдан башланады хар зат.

Чыммакъ акъ тауланы башлары бла

Кём-кёк Кёкню учуб барад къанатлы…

Мен бир джаяу, къарайма Джерден.

Кюн таякъчыкъланы чёбленича къабыб,

Къарылгъачла учалла ары-бери.

Юй Кёкде ишлерге излейле ала.

Мен а – джаяу, къарайма Джерден.
Джерди мени Кёгюм, джулдузум да.

Мен джерде ишлейме юй.

Алай а Кёк тартады кесине,

Джер да унамайды иерге кесинден.

Кёргюзте кёзге, тюшюре эсге,

Бир-биринден айырылыб,

Тёнгегим Джерге, джаным Кёкге

Баралла кетиб.
Джерден къараб кёргенча Кёкню,

Кёкден къараб кёреме Джерни.

Джашил айрымкан, сенден айырылгъан

Къыйынды къалай. Айхай,

Къадаргъа болса уа мадар...
Тау халкъым, тау джуртум, сау къал.

Джангы дуния, джангы джурт, - салам!

Джан, тёнгек да джокъ, джаннет да джокъ –

Нечик къыйынлыды адам.

Тиширыу – къанатлы.

Къанатлыны кесин тюл,

Кёлеккесин туталады.
Бир-бир эркиши Къанатлыгъа:

«Къонар джеринг боллукъма»,- дейди.

Бир-бир эркиши да Къанатлыгъа:

«Учар кёгюнг боллукъма»,- дейди.

Бир-бир эркиши уа Къанатлыгъа:

«Учар кёгюнг да, къонар джеринг да боллукъма»,- дейди.

Бары да Къанатлыны

Юйде-чалдышда тутаргъа излейле.

Ол, ычхыныб-учуб кетмез ючюн а,

Аны къанатларын кеселле.
Артда сейирге къалалла:

«Келген сагъатында кёгюрчюн эди,

Энди не болуб къалгъан эсе да…».
Эркиши тиширыуну,

Ёлюб къалгъынчы къатындан джибермей,

Джесир этиб, къарауаш этиб,

Юй бийче этиб, тутаргъа излейди.

Эркиши тёнгекди,

Тиширыу а – джан.
Эркиши джерге,

Тиширыу кёкге

Тарталла.

Къадар алай джаратханды аланы.

Кёк да, джер да амалсыз керекле.

Аны ангылаб, эркиши

Кёк да, джер да бола билмесе,

Къанатлы ёледи.
Не да хауле болады:

Сюйгенича къона, уча,

Сюймегенлей къона, уча,

Хаулеге, къахмеге чыгъады аты.

Аны къанатларын кесиб,

Сакъат этиб, бий болуу, ие болуу –

Бютюн учузлукъду.

Анга учаргъа кёк,

Къонаргъа да джер, уя бола билиудю –

Акъылманлыкъ.
Эр болууну магъанасы да – Олду.

Сюймеклик деген да – Олду.

Мен Аллахха салама махтау.

Мен Аллахха береме соруула.

Мен Аллах бла кенгешеме.

Мен Аллах бла сёлешеме.

Аллахдан сакълайма джууаб.

Джашау-Ёлюу-Тирилиу –

Бары Аллахданды.

Джолубуз Анданды, Ангады.
Мен адамгъа тюл,

Аллахха джазама назму.

Тынгылагъан, ангылагъан да Олду мени.

Тюз джолгъа тюзетген да Олду мени.

Назму джазаргъа юретген да Олду мени.

Аллахды манга Тёре.

Бизни ючюнмю, кеси ючюнмю, къадары алай болубму?

Адам назму не ючюн джазады?

Бизни ючюнмю, кеси ючюнмю, къадары алай болубму?

Назмусу-джыры болмагъан халкъ – халкъ тюлдю.

Джыргъа-назмугъа тынгыламагъан,

Аланы ангыламагъан,

Алагъа сый бере билмеген – толу адам тюлдю.
Шийир басхычны джыр-назму атлауучлары бла

Ёрлеб чыкъгъаннга джети къат Кёкге –

Ачылады Китаб – ачылады джангы дуния,

джангы сезим, джангы билим, джангы джашау…

"Ай лав ю!"- деб, къычырады ингилиз.

"Я люблю тебя!"- деб, шашады орус.

Ол сёзлени айталла ала сюйгенлерине,

Джуртларына, халкъларына, аналарына...
Мен а этеме сейир:

Адам джюрюйме деб, махтанамыды?

Кырдык ёсеме деб, махтанамыды?

Адам джанына, санына  

Сюеме сизни деб, хахайны басамыды?
Къор болайым таулу адетге, намысха.

Таулу адам къатынын махтаб сёлешмез,

Таулу адам сабийин махтаб кюрешмез,

Таулу адам санын ачыб джюрюмез,

Таулу адам ичин тёгюб сёлешмез.
Сюеме деб, керек тюлдю джаншаргьа,

Сюймеклик бла керекди джашаргъа,

Аны ючюн сермеширге, ёлюрге  

Ачей улу Ачемезча, Къара-Муссача, Татаркъанча,

Хасаукачы Умарча, Къайтукъ улу Джатдайча...
Сюймеклик ол базар мал тюлдю

Арагъа салыб махтаргьа,

Ол керекди джюрекни теренинде джашаргьа.
Ансы къара ол гяуурлагьа –

Ички бла кёргюзтелле Аллахха сюймекликлерин ала,

Орамда кёргюзтелле тиширыугъа сюймекликлерин ала.
Халкъда джюрюген адетни, адебни, намысны

"Эски-чирик" деб, ат-бет атаб, къурутуб,

Халкъны да кеслерича хайыуан этерге кюрешиб –

Халкъны сюебиз!- деб, къычырадыла ала.

Халкъ кесин алдатмаз,

Сыйын-намысын аякъ тюбге атмаз.

Къуран, Шериат, Адет-Намыс –

Анаяса алалла бизгe джангыз.
ЁЛЮМСЮЗЛЮКГЕ ТЫЙЫНШЛЫДЫ
1

Къуруйма деб, къоркъа болур суу,

Кюн да къоркъа болур, суууйма деб.

Тохтайма деб, къоркъа болур заман,

Узай да къоркъа болур джокъ болама деб.
Ёлюмсюзлюкге термиледи адам да,

Ёлюмден къутулмазын билиб турса да;

Биз кёрген затла ёледиле бары.

Ёлмезлик неди, кимди дунияда?

Дуния кеси да ёллюкдю сора.
Ол дуния барды де да, кёлюнгю джапсар,

Суудан тут да – салын къаядан.

Не зат къутхарыр адамны къайгьыдан,

Ёлюм къоркъууундан не зат къутхарыр?!

Джокъмуду бир зат адам басарча кёлюн:

Терс да, эрши да, ауур да кёрюнмезча ёлюм?!

Хоу, джаратылгьан ёлмезге кюрешеди,

Джашауда бир магьана, бир къууанч табаргьа кюрешеди –

Не этсин, ёлгюнчю джашаргьа кюрешеди.

Саны, джаны тохтаусуз инджилиб турмай,

Къуру къайгъы бла, джарсыу бла, бушуу бла къалмай,

Джылыу да, джарыкъ да, насыб да кёргени ючюн

Адам къадаргьа кёб сыпас, кёб шукур этеди.
Алай а, ёлюмню онгсунмайды адам –

Ол да къадарны иши деб, бойсунмайды адам.

Ауруугъа, къартлыкъгъа, ёлюмге къаршчы кюрешеди,

Терслик бла, зорлукъ бла, къайгъы бла аямай кюрешеди,

Кесинде, башхада да

Хайыуанлыкъны, джаныуарлыкъны къурутуб кюрешеди,

Адам болургъа кюрешеди адам.

Ёлюмсюз болургъа кюрешеди адам.

1

Къаргъала кибик бу къарт къатынла,

Хар озгьаннга ишекли-ишекли къарайла,

Ауузларын да ассы сёзледен толтуруб.
Къолларында урчукълары джокъ.

Абдезлери, намазлары джокъ.

Сый, намыс, адет да джокъ былада.

Къалай джашаб да турама Москвада?!

Берекет, къууат джокъду къартларында да.

Хар такъыйкъадан бир-бири анасын къыздыра,

Терек тюбюнде олтуралла арбазда,

Кюн узуну домино ойнай, карт ойнай...

Ёлюмню сакълагьандан башха ишлери джокъду.

Джюз грамм уртласала – насыблары тутду.

Я Аллах, сен сакъла быллай къартлыкъдан.

Джуртда – ийман бла айран.

Мында – ички бла къахмелик.

Анда – шорпа ийис, эт ийис.

Мында – аракъы ийис, ит ийис.
4

Адамындан ити кёбдю шахарны.

Фатарлары да ит ийис этелле,

Адамлары да ит ийис этелле –

Ит ийис, гяуур ийис тёгерекде.
5

Джокъ быланы бирине да айтыуум,

Была да билгенлерича джашайла.

Сен башынга оноу эт,

Халкъынга сагьыш эт,

Ишинги эт, окъуу-билим ал.

Быланы ичинде да

Адамлай къал, муслиманлай къал!

Баргъан джолунг – гюлденди.

Субайлыкъгьа айтмайма,

Хар айтханым – кёлденди.

Нюр чачылад сёлешсенг.

Шайырны да ангыларенг

Назмусуна илешсенг.

Кёкден тюшген шийирди.

Сен кёрюннген сание –

Эсде къаллыкъ ёмюрдю.

Барын тюлме джазаллыкъ.

адамны Адам этген –

Сен – Ариулукъ, Тазалыкъ.

Сен болдунг руху-джаны.

Болдунг Кюню, Айы да,

Намысы да, сыйы да.

Чабакъ кёлде къалтырайды,

Табигъат чагьыб джашнайды,

Сюймеклик чагьы алайды.

Тилленеди мени бла.

Узайда кетиб барабыз

Къой Джолну эрни бла.

Джулдуз джабалакъ джауа.

Сабий Джерден къычырады:

Майна Адам бла Хауа.

Кёкден да келед таууш:

Джаша, Адам бла Хауа!

Не да – терекде.

Ол кёкде ишлеред уя,

Уясы тохтасаед кёкде.

Не да джылы тенгизге чанчыб,

Ай джарыгьын эшиб алагьа,

Джулдуз терезелени ачыб,

Келигиз дерме къанатлылагьа.
Джазыкъла, ала да кесиме ушайдыла –

Кёкле бла, джулдузла бла джашайдыла.

Чууакъ кёкде учуб баргьан къанатлыла,

Шайыр джюрекгe не джууукъдула ала!

Ёмюрю да – шайырныкъыча – къысха.

Алай а, биз учууну, учунууну билебиз,

Кёкню ангылатыргьа кюрешебиз дуниягьа.

Анаяса Махкемени юйесиме деб,

Кими

Баш аскер чынны иесиме деб,

Шайтан сууну Тейрисиме деб,

Кими да

Элни телисиме деб,

Бизге башчы болургъа.

Не этейик,

Шашхан дунияда джашайбыз биз.

Къайытама,

Биринчи кере айтханча,

Айтама:

Къабыргьаларын, бутлача кёлтюрюб.

Анга эрча бауурланады, киреди тау суу:

Джашау – олду, къалгьан – ётюрюк.

Сюймеклик а – Санга.

Сени бла бирге къарайма

Атыб келген тангнга.

Кёк а – джууургъан.

Сюймекликден джарыйды

Атыб келген танг

Бюгеди джерге.

Тиширыу а – тюзетеди,

Къаратады ёрге.

Дженгеди

Джаным, кёлюм, халым,

Джуртум, Тилим, Халкъым,

Сыйым, адетим, эсим-ангым.

Эркишиге,

Ышарса – Тиширыугьа

Ушайды.
Ёлюм – эркишиге джууукъду,

Джашау – тиширыугъа.
Джашау – тиширыудады.

Джашау – тиширыуданды.

Джашау – тиширыу блады.

Джашау – тиширыуду.

Нюр джарыкъны кёреди: Ол –

От ышыра тургъан Тиширыуду Джерде.
Джашауну ауурлугьун

Унутдурады

Тиширыуну ариулугьу.
ЭРКИШИ БЛА ТИШИРЫУ
Таба баргьан чаба барад,

Сюймекликден къанмайды.

Тиширыуунг къаллай эсе,

Джашауунг да аллайды.

Тиширыуунг къаллай эсе,

Сен кесинг да аллайса.

Туу санларынг татлы агьара,

Къолларынг, бутларынг бла да мени къучакълаб,

Айтдынг: "Кавказ надо мною!".

"Не отпущу! Останься со мною!".
Пушкинни къабыры къычыра болур,

Бу сёзлени эшитди эсе.

Алай а ол ёлюб къутулду,

Саулада уа джангыз бир киши –

Эркек не тиши  

"Кавказ подо мною" деб, къутулмаз.

Тюзлюкдеди, Сюймекликдеди.

Кавказ кёкдеди. Эресей тюбдеди.

Аллах джюрекдеди.

Былайды тюзю.
КИМДИ ТЕРС?
Аджирге тургьан байталны кёрдюм,

Анга чынгаргьа кюрешген эшекни да.

Мыдах болдум – саудан ёлдюм,

Джабдым терезелени, эшикни да.

Аджир тукъум къуруб къалгьан болурму?!

Акъ байталны кишнетеди сарыкъулакъ эшек –

Бу бир кёзбау, бир къуджур тюш болурму?

Къадыр тууду экисинден дуниягьа.

Къадырны уа джокъ тукъуму, урлугъу –

Андан болмаз акъ байталны туудугъу –

Кеч ангылады джангылгьанын акъ байтал.
Джюреги джарылды къарады да къадыргъа.

Бек чамланды джазыууна, къадаргьа.

Аджирлеге да чамланды аны эшек бла къойгьанлары ючюн.

Кесине да чамланды бет, намыс джойгьаны ючюн.

Байталны къахмелигин баям этди.

Эшекни тенглери джетдиле джоргъалаб,

Тебредиле акъ байталгъа кёзюу-кёзюу чынгаб,

Ол да алагьа кесин бермей, табанлаб.
Алай болса да, бираздан джумшады,

Эшек сюрюуню бийчесине ушады.

Талай джаш байталны да айландырды терсине,

Аланы да тартды, къошду кесине.

Аджирле уа биягьынлай къара тынгылауну басы6 туралла.

Кимдед терслик: аджирледеми, байталдамы, эшекдеми?

Огъесе, эшитмегeнча, кёрмегенча этибми къояйыкъ биз да?

Къадыр дуниягьа хош болайыкъмы биз да?!
СЮЙМЕКЛИК БОЛГЪАН КЪАДАРДА
Мен ёзденме, байма, бейме.

Джюрекни уа, джарсытыб,

Гюл, Ай дейме,- Тюляй дейме,

Сени атынгы балсытыб.

Боракълыды, къанатлыды,

Сюйюмлюдю, къууатлыды ,

Билгичлиди, кераматлыды.

Къутхарлыкъды палахдан да,

Харамдан да, гюнахдан да.

Сюймеклик – ол Аллахды.

Сюймекликде кишнейди Джаз.

Сюймекликде джашайды Нюр.

Алайды Сюймеклик деген.

Сюймеклик кёлю – ариуду.

Санынгы, джанынгы тазалайды,

Сюймеклик деген алайды.

Кёкледен нюр чачылгьанча,

Бир ёлюмсюз макъам согьулгьанча,

Алайды Сюймеклик деген.

Сюймеклик тешиндиреди,

Кёб затха тюшюндюреди –

Алайды Сюймеклик деген.

Алай келеди Сюймеклик.

Джашаугьа магьана бергенча,

Алай джашайды Сюймеклик.

Кюн да, джыл да, ёмюр да.

Сюймеклик болгьан къадарда,

Джокъду къартлыкъ, ёлюм да.