«Табиғатты қорғау және ерекше қорғалатын территориялар»


Сабақ Табиғат қорғаудың теориялық негіздері



бет4/15
Дата03.01.2022
өлшемі499.5 Kb.
#450655
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   15
Ismailova.TabKorg

Сабақ

Табиғат қорғаудың теориялық негіздері

1. Табиғат қорғауды

жүзеге асыру, оның теориялық методологиялық тарихи негіздерін қалаған ғалымдар

2. Табиғат қорғау және оның ғылыми жолдары, табиғатты пайдаланудың жаңа технологиясы

3. Табиғат қорғаудың бүгінгі мәселелері


2






















5,0







4

  1. Сабақ

Табиғатты қорғаудың негізгі мәселелері

1.Ғылыми – техникалық прогрестің қарқындап дамуы – қоғам мен табиғат арасындағы даму заңдылықтарының шиеленісе түсуі

2.Антропогендік іс- әрекеттерімен, техногендік зат алмасулар

3. Айнала қоршаған орта ның ластаудан сақтаудың жолдары


















4 апта

5,0 б

















5

  1. Сабақ

Табиғатты қорғаудың ғаламдық мәселелері

1.Жер шарындағы халық санының артуы. Азық – түлік, шикізат мәселелерінің пайда болуы. Оның шешілу жолдары

2.Энергетика мәселесі, оның шешудің жолдары

3.Күн энергиясы, жел, теңіз ағыстары мен толқындары көздерін пайдалану.


3










5,0 б



















6

  1. сабақ

Атмосфераның жалпы планетадағы, адам өміріндегі маңызы

1.Атмосфера қасиеттері және оның адамға әсері

2.Жер атмосферасына шығарылатын техногенді табиғаты бар қалдықтардың әлемдік мөлшері

3.Ауаның радиоактивті заттармен ластануы

4.Қалалардағы ауаның ластануы



















6 апта

5,0 б

















  1. Сабақ

Атмосфераны қорғау

1.Биосфера үшін атмосфераның маңызы

2.Атмосферадағы қазіргі өзгерістер

2.Атмосфераны қорғау жолдары мен құқықтары



4


































1 Аралық бақылау

30 балл







Пән оқытушысының қолы:








8

  1. Сабақ

Су ресурстарын қорғау

1.Судың қасиеттері

2.Тұщы су қорларын үнемдеу

3.Судың сандық мөлшерінің сарқылуы












8 апта

4,0 б






















9

  1. Сабақ

Біздің елімізде суды қорғау құқықтары

1.Сулардың энергетика, өндіріс қалдықтары, су транспорттары және ауылшаруашылығында түрлі химиялық препараттарды қолдану барысында ластануы және оның зардаптары

2.Мұхит пен теңіздердің ластануы, онымен күресу шаралары

3.Суды қорғау туралы халықаралық келісімдер мен шарттары



5













4,0 б
















10

10-сабақ

Табиғи қазба байлық-тарын қорғаудың негізгі принциптері және оны қорғау құқ-ықтары

1.Табиғат байлықтарын қорғау құқықтары

2.Минералды ресурстарды өңдеуге табиғи комплекстік әдістерді өндіріске енгізу

3.Табиғи байлықтардың шикізатын жасанды жолмен алу















10 апта

4,0 б




















11

11- сабақ

Топырақты тозудан, эрозиядан қорғау

1.Эрозияға ұшыраудың негізгі себептері

2.Су эрозиясы мен жел эрозиясы

3.Топырақ эрозиясы мен күресу жолдары



6






















4,0 б







12

12-сабақ

Топырақты ластаудан қорғау

1.Топырақты химялық зиянды заттардан қорғау

2.Жарамсыз жерлерді пайдалануды жүзеге асыру

3.Топырақты қорғау құқықтары


















12 апта

4,0 б















13

13-сабақ

Орманды дала зонасының өсімдіктер әлемі

1.Географиялық орны

2.Өсімдіктердің түрлері

3.Пайдалану жолдары



7







5,0 б






















14

14-сабақ

Орманды дала зонасының өсімдіктер әлемі

1Географиялық орны

2.Өсімдіктердің түрлері

3.Пайдалану жолдары















14

апта


5,0б




















15

15-сабақ

Дала зонасының өсімдіктер әлемі

1.Географиялық орны

2.Өсімдіктердің түрлері 3.Пайдалану жолдары


8






















15 апта







2- Аралық бақылау


30 балл







Барлығы:

60 балл







16

16-сабақ

Дала зонасының өсімдіктер әлемі

1.Географиялық орны

2.Өсімдіктердің түрлері 3.Пайдалану жолдары






































IV- семестр




17

17-сабақ

Шөл мен шөлейт зонасының өсімдіктер әлемі

1.Географиялық орны

2.Өсімдіктердің түрлері

3.Пайдалану жолдары



9




4

























18

18-сабақ

Шөл мен шөлейт зонасының өсімдіктер әлемі

1.Географиялық орны

2.Өсімдіктердің түрлері

3.Пайдалану жолдары




































19

19-сабақ

Таулы аймақтардың өсімдіктер әлемі

1.Географиялық орны

2.Өсімдіктердің түрлері

3.Пайдалану жолдары



10































20

20-сабақ

Таулы аймақтардың өсімдіктер әлемі

1.Географиялық орны

2.Өсімдіктердің түрлері

3.Пайдалану жолдары




































21


21-сабақ

Орман ғаламшарымыздың негізгі өсімдік ресурстары

1.Орманның ылғал сақтауда климат түзуде, егіс алқаптарын қорғауда, биосферада және адам өміріндегі орны мен маңызы

2.Орманды өрттен ағаш зиянкестерімен, ауруларынан қорғау жолдары

3.Өсмдіктерді қорғауға алған халықаралық, одақтық және республикалық «Қызыл кітаптар».




































22

22-сабақ

Жануарлардың табиғатта, зат алмауда, адам өміріндегі маңызы

1.Адамның жан – жануарлардың сан мөлшерінің азаюына әсері

2.Жануарлар генефонын сақтау жолдары

3.Халықаралық «Қызыл кітаптың « шығуының маңызы.



11































23

23-сабақ

Балық ресурстары

1.Категорияға жіктелуі

2.Балықтар мен балық тұқымдастар

3.Олардың түрлері

4.Таралу аймақтары



































24

24-сабақ

Қосмекенділер және бауырымен жорғалаушылар

1.Категорияға жіктелуі

2.Олардың түрлері

3.Таралу аймақтары



12































25

25-сабақ

Құстар

1. Категорияға жіктелуі

2.Олардың түрлері

3.Таралу аймақтары




































26

26-сабақ

Сүтқоректілер

1. Категорияға жіктелуі

2.Олардың түрлері

3.Таралу аймақтары



13































27

27-сабақ

Қазақстанның «Қызыл кітабы» туралы ереже

1.Жалпы бөлім

2.Қызыл кітабтың құрылымы

3.Қызыл кітапты жүргізу тәртібі




































28

28-сабақ

Табиғат қорғау бағытындағы халықаралық ұйымдар

1.Халықаралық келісім шарттар

2.Қоршаған ортаның ғаламдық мәселелері: атмосфера жағдайы, айнала қоршаған ортаның радиоактивті элементтерімен, улы химикаттармен ластануы,жыл құстарын қорғау т.б.


14































29

29-сабақ

Біздің елімізде (ТМД) табиғат қорғауды ұйымдастыру

1.Мемлекеттік құқықтық – нормативтік актілер

2.Басқару органдары

3.Қоғамдық ұйымдар




































30

30-сабақ

Биосфералық резерваттар ұйымдастыру мәселелері

1.БР туралы түсінік

2.БР ұйымдастырудың бүкіл әлемдік тәжірибелері

3.БР ұйымдастырудың маңызы мен мәселелері



16































31

31-сабақ

Заказниктер мен табиғат ескерткіштері

1.Қазақстандағы заказниктер, оларды ұйымдастырудың маңызы

2.Заказниктер мен табиғат ескерткіштеріне сипаттама



































1- Аралық бақылау


30 б







32

32-сабақ

Ұлттық табиғат парктері мен тарихи табиғат жерлер

1.Ұлттық табиғат парктерді құрудың әлемдік тәжірибелері

2.Ұлттық табиғат тарихи парктер

3.ҰТП –ның көпшілікке экологиялық білім мен тәрбие берудегі ролі.



17































33

33-сабақ

Қазақстан қорықтары

1.Қазақстандағы алғашқы қорықтар

2.Қазақстандағы болашақта құрылатын қорықтар




































34

34-сабақ

Алматы қорығы

1.Физикалық –географиялық орны, құрылуы

2.Жер бедері және ауа райы

3.Өсімдіктері мен жануарлар дүниесі



18































35

35-сабақ

Ақсу- Жабағылы қорығы

1.Физикалық –географиялық орны, құрылуы

2.Жер бедері және ауа райы

3. Өсімдіктері мен жануарлар дүниесі




































36

36-сабақ

Барсакелмес қорығы

1.Физикалық –географиялық орны, құрылуы

2.Жер бедері және ауа райы

3. Өсімдіктері мен жануарлар дүниесі



19































37

37-сабақ

Қорғалжын қорығы

1.Физикалық –географиялық орны, құрылуы

2.Жер бедері және ауа райы

3. Өсімдіктері мен жануарлар дүниесі




































38

38-сабақ

Наурызым қорығы

1.Физикалық –географиялық орны, құрылуы

2.Жер бедері және ауа райы

3. Өсімдіктері мен жануарлар дүниесі



20































39

39-сабақ

Марқакөл қорығы

1.Физикалық –географиялық орны, құрылуы

2.Жер бедері және ауа райы

3.Өсімдіктері мен жануарлар дүниесі




































40

40-сабақ

Үстірт қорығы

1.Физикалық –географиялық орны, құрылуы

2.Жер бедері және ауа райы

3.Өсімдіктері мен жануарлар дүниесі



21
































41

41-сабақ

Батыс Алтай қорығы

1.Физикалық –географиялық орны, құрылуы

2.Жер бедері және ауа райы

3.Өсімдіктері мен жануарлар дүниесі




































42

42-сабақ

Алакөл қорығы

1.Физикалық –географиялық орны, құрылуы

2.Жер бедері және ауа райы

3.Өсімдіктері мен жануарлар дүниесі



22































43

43-сабақ

Қорғалатын жерлердің ғылыми- зерттеу жұмыстары

1.Қорықтардағы генофондық зерттеулер

2.Қорық –ғылыми кіаптхана

3.Ғылыми мекемелермен білім беру орындары мен байланыс




































44

44-сабақ

Қазақстанның демалу –сауықтыру орындары

1.Физикалық- географиялық орны, құрылуы

2.Демалу- сауықтыру орындарының климаты

3.Демалу –сауықтыру орындарының атқаратын қызметі.



23































45

45-сабақ

Қорықтар туралы заң

1.Қорғалатын жерлер және қорықтар ұйымдастыру туралы мемлекеттік заңдар мен әр түрлі құжаттар

2.Қорықтар туралы заң және оны оқып үйрену

3.Аң және балық аулау тәртібі.







































4. Аралық бақылау







30 б










Барлығы




60 б








Қолданылатын әдебиеттер тізімі.

1.Дежкин В.Фетисов Т. Табиғаттағы тепе- теңдік ғажаптары. А..,1981.

2.С. Қаженбаев, С. Махмутов Табиғатты қорғау А.., 1992.

3.А.В. Михеев, К.В. Пашканг Охрана прирорды М.., 1990.

4.Табиғат – ел байлығы. Қайнар баспасы. А.., 1979.

5.Г.С. Оспанова, Г.Т. Бозшатаева Экология а.., 2002.



Студенттің өзіндік жұмысының жоспары және орындау кестесі

(45 сағат)


Р/с

СӨЖ тақырыбы



Сағат

саны

ГЕО-17




Өтілетін уақыты

Аудитория

1.

Қазақстандағы қазіргі кезеңдегі табиғат қорғаудың жаңа формаларының қалыптасуы

1




28

2.

Табиғат байлықтары және олардың жіктелуі

1




28

3.

Табиғат қорғаудың ғаламшарлық мәселесі

1




28

4.

Биосферадағы биохимиялық айналым

1




28

5.

Атмосфералық ауаны ластаушы көздер мен ластағыштардың құрамы

1




28

6

Атмосфераны қорғау жолдары

1




28

7

Гидросфераға антропогенді әсердің ықпалы

1




28

8

Су қорын ластайтын негізгі көздер

1




28

9

Қазақстандағы су қорын су тапшылығы

1




28

10

Арал проблемалары

1




28

11

Балқаш проблемалары

1




28

12

Табиғи қазба байлықтарды қорғау

1




28

13

Ресурстарды пайдалану және қоршаған ортаны ластануы

1




28

14

Топырақ тірі организм

1




28

15

Топырақтың табиғатта және адам өміріндегі маңызы

1




28

16

Адам іс- әрекетінің топыраққа әсері

1




28

17

Топырақ эрозиясы

1




28

18

Өсімдіктердің зат айналымдағы, табиғаттағы және адам өміріндегі ролі

1




28

19

Қазақстанның орманды дала зонасының өсімдіктер әлемі

1




28

20

Қазақстанның дала зонасының өсімдіктер әлемі

1




28

21

Қазақстанның шөл зонасының өсімдіктер әлемі

1




28

22

Қазақстанның шөлейт зонасының өсімдіктер әлемі

1




28

23

Өсімдіктерді қорғауда «Қызыл кітаптың» ролі

1




28

24

Қазақстанның жануарлар дүниесі

1




28

25

Балық ресурстары , оны пайдалану және қорғау

1




28

26

Табиғатты қорғау бағытындағы халықаралық ұйымдар

1




28

27

Қазақстанның демалу және сауықтыру орындары

1




28

28

Қазақстан қорықтары

1




28

29

Қазақстан қорықтарының болашағы

1




28

30

Қазақстан Республикасының Қызыл кітабы туралы ереже

1




28

31

Ұлттық табиғи саябақтар

1




28

32

Жаңақорған демалыс үйі

1




28

33

Көкшетау демалыс үйі

1




28

34

Алма арасан демалыс үйі

1




28

35

Сарыағаш демалыс үйі

1




28

36

БР ұйымдастырудың маңызы мен мәселелері

1




28

37

Батыс Алтай қорығы

1




28

38

Алакөл қорығы

1




28

39

Дәрілік және улы өсімдіктер

1




28

40

Қазақстандағы балық түрлері

1




28

41

Айқайқұм табиғат ескерткіші

1




28

42

Құс жолы табиғат ескерткіші

1




28

43

Шынтүрген шыршасы табиғат ескерткіші

1




28

44

Табиғат және антропогенді ландшафтар

1




28

45

Туризм және табиғатты қорғау

1





28




Барлығы

45








Ескерту:

Студенттердің білімін бақылау, бағалау – СӨЖ – есептері, жаттығулар, тестілік бақылау (Т), рефераттар (Р), глоссарий (Г), коллоквиум (К) – оқытушыға тапсыру кестесі: әр аптада:

Сейсенбі: 930- 1100

Сәрсенбі: 930- 1100

Қолданылатын әдебиеттер тізімі.

1. Дежкин В.Фетисов Т. Табиғаттағы тепе- теңдік ғажаптары. А..,1981.

2. С. Қаженбаев, С. Махмутов Табиғатты қорғау А.., 1992.

3. А.В. Михеев, К.В. Пашканг Охрана прирорды М.., 1990.

4. Табиғат – ел байлығы. Қайнар баспасы. А.., 1979.

5. Г.С. Оспанова, Г.Т. Бозшатаева Экология а.., 2002.

6. А.Ф. Ковшар., В.А. Ковшар Қазақстандағы жануарлар әлемі А.., 2004.

7. Долгушин А. И. Қазақстан жануарлар әлемі А.., 1982.

8. Гаврилов Э. И. Қазақстан Республикасы құстарының анықтамасы А.., 2000.

9. Қазақ ССР Қызыл Кітабы 1-2 томы А.., 1991.

10. А.Ф. Ковшар Қазақстан қорықтары А.., 1989.

11. А.Ф.Ковшар, А.В.Бекенов Сирек кездесетін аңдар әлемі А.., 1989.

12. МолдағұловН. Ландшафттану негіздері және қазақстанның ландшафт егіздері А.., 1994.

13. Мұқашева Ж.Н.,Көшімова Ә.Ғ. Антропогендік ландшафттану А.., 2004.

мамбетқазиевЕ., сыбанбековҚ. Табиғат қорғау А.., 1990.

14. Новые заповедники Казахстана А.., 1988.

15. А.Ф. Ковшар Заповедники Казахстана А.., 1989.

16. А.ф. Ковшар Аксу – Джабагалы А., 1985.

17. Реймерс Н.Ф.Экология М.., 1994.

18. Аралбаева Н.К. Солтүстік Зайсан өңірінің флорасы А..,1997.

19. МухиддиновН.н., Бегенов А., Айдосов С.С. Өсімдіктер анатомиясы

және морфологиясы. А.., 2001

20. Ағалеуов Е., Дөненбаева К., АгитоваК. Ботаника А.., 1988.

21. Көкенов Л.К., Адекенов С.Н., РахымовҚ.Д. Қазақстанның дәрілік өсімдіктері және оның қолданылуы.

22. А.А. Ивашенко Қазақстанның өсімдіктер әлемі А.., 2004.

23. Е. Жамалбеков, Р. Білдебаева Топырақтану және топырвқ географиясы мен экологиясы А.., 2000.

24. Ә.С. Бейсенбаева, Ж. Б. Шілдебаев Экология. А.., 2001.

25. Әбілов Ж.М. Тұрақты даму және айналадағы орта А.., 1998.

26. Шілдебаев Ж. Қызықты экология А.., 2000.

27. Қаженбаев С. Өнеркәсіптік негізде балық өсіру А.., 1986.

28. Қ.Мырзалиев Қызыл кітап. Өлеңдер А.., 1983.

29. Ердаулетов А. География туризма А..,2000.



Бірінші аралық бақылау




ОБСӨЖ №

Тақырыптар

Апталар реті

Ұпайлар

Бақылау түрі

1

1

Табиғатты қорғау пәні оның мақсаты мен міндеттері

1 апта

5,0

Консультация

2

2

Табиғатты қорғау тарихы мен кезеңдері

2 апта

5,0

Үй

жұмысы


3

3

Табиғат қорғаудың теориялық негіздері

3 апта

5,0

Глоссарий


4

4

Табиғатты қорғаудың негізгі мәселелері

4 апта

5,0

Үй

Жұмысы

5

5

Табиғатты қорғаудың ғаламдық мәселелері

5 апта

5,0

Реферат

6

6

Атмосфераның жалпы планетадағы, адам өміріндегі маңызы

6 апта

2,5


Тест

7

7

Атмосфераны қорғау

7 апта

2,5

Коллоквиум

30 балл ОБСӨЖ



Консультация


  1. апта. Бағалау балы -5,0.


Тақырыбы:Табиғатты қорғау пәні оның мақсаты мен міндеттері
Жоспар:1. Табиғат ресурстары, оның адам өміріндегі маңызы

2. Табиғат ресурстарын классификациялау, қалпына келтіру, қорғау жолдары.

Пәннің мақсаты – табиғат ресурстарын пайдалану барысында қорғау болып табылады. Яғни, табиғат байлықтарын тиімді жолмен пайдаланып, оны қалпына келтіріп, қорғай отырып болашақ ұрпаққа сол қалпында жеткізу. Ал табиғат қорғаудың алдыңғы шешетін мәселелерінің бірі адам қоғамы мен табиғат арасындағы байланыстарының дамуының себептерін ашу . адам іс-әрекетінің табиғатқа тигізетін зардабына жол бермеу. Сол сияқты күрделі мәселелердің қатарына табиғи ортаның ластануына жол бермеу, табиғат ресурстарын тиімді пайдалану жолдарын іздестіру және қорғау шаралары жатады. Арнайы курсты оқытудағы мақсат туған өлкенің табиғат жағдайын оның фаунасы мен флорасынан хабардар табиғатты қорғау заңдарын білу болып табылады.

Курсты оқытудағы міндеті:


  1. Қорғауға алынған территориялардың табиғатын қорғаудағы ролін білу.

  2. Қазақстандағы қорғауға алынған территориялар және олардың қазіргі жағдайымен танысу.

  3. Қазақстанның қорықтарымен және табиғат қорғауда басқада формаларымен танысу.

Табиғат ресурстарына адам пайдаланатын және материалдық игіліктерді жасау үшін қолданылатын табиғат обьектілері жатады.

Табиғат ресурстарымен қатар табиғат жағдайлары ұғымын да қарастырамыз. Олардың табиғат ресурстарына ерекшелігі – олар адамның өмірі мен қызметіне әсер етеді, бірақ берілген кезеңде материалдық өндіріске қатыспайды.

Табиғат ресурстары мен табиғат жағдайларының арасындағы шекара нақты емес. Мысалы, ауа егер тек табиғат жағдайы болса, қазір жағдай және ресурс болып табылады.

Ресурстардың жіктелуі. Табиғат ресустарын бірнеше белгілері бойынша жіктейді. Олар атмосфералық, су, өсімдіктер, жануарлар, топырақ, қазба байлықтар, энергетикалық және тағы басқа болып бөлінеді. Ең жиі қолданылатын жіктелу ресурстардың сарқылу жылдамдығы немесе қалпына келуіне байланысты.

Табиғат ресурстары екіге бөлінеді. Олар: сарқылатын және сарқылмайтын. Срақылатын табиғат ресурстары : қалпына келетін, салыстырмалы қалпына келетін және қалпына келмейтін болып үшке бөлінеді.

Табиғат ресурстарын басқа ресурстармен алмастыруға болатын және алмастыруға болмайтын түрлері бар. Мысалы, алмастыруға болатын ресурстар: металдар пластмассалары т.б, ал алмастыруға болмайтын ресурстарға : атмосфера, су, топырақ т.б.

Ресурстардың сарқылуы бойынша жіктелуінің маңызы – ол адамды қолданылуы анағұрлым приоритетті ресурстарды пайдалануға бағыттайды. Оларға ең алдымен сарқылмайтын ресурстар жатады. Бұл ресурстарды пайдаланудың қоршаған ортаға тигізетін зиянды әсері айтарлықтай болмайды. Адам оларды толық пайдалануға мүмкіндік беретін жолдарын жасауы қажет. Екіншіден, қалпына келетін ресурстарды пайдаланудың болашағы бар. Мысалы, өсімдіктер, жануарлар.



Сарқылатын ресурстарға жақын кезеңде немесе болашақта қорының сарқылуы қаупі төніп тұрған заттар жатады. Бұларға ең алдымен қазба байлықтар мен тірі табиғат ресурстары жатады. Ресурстардың сарқылуы салыстырмалы ұғым.

Сарқылмайтын ресурстарға шексіз ұзақ уақыт пайдалануға болатын ресурстар жатады. Мысалы, күн энергиясы, жел, теңіздің толуы мен қайту энергиялары жатады. Бұл жағдайда сарқылмайтын ұғымымен салыстырмалы түрде айтылады. Себебі, әрбір ресурс үшін пайдаланудың шегі болады. Мысалы, белгілі бір мөлшерден артық күн энергиясын пайдалану жер маңындағы кеңістіктің температурасының артуына әкеліп, термодинамикалық дағдарысты туғызуы мүмкін.

Ресурстардың ішінен судың орны ерекше. Су ластану нәтижесінде уақытша (сапалық жағынан) сарқылады, бірақ сандық жағынан сарқылмайтын ресурс. Жердегі судың қорының мөлшері өзгермейді, ал оның жеке сфералары (мұхит, құрлық, атмосфера) немесе түрлері (сұйық, қатты, бу тәрізді) арасында таралуы әртүрлі болуы мүмкін.

Табиғат ресурстарының сарқылу мәселесі жылдан-жылға өзекті мәселеге айналып келеді. Бұл олардың мөлшерінің шектеулілігіне және оларды пайдаланудың артуына байланысты.

Б.Скиннердің (1989 ж) мәліметтері бойынша халық санының қазіргі өсу жылдамдығы жылына 1,7 % болған жағдайда ресурстарды пайдалану әрбір 41 жыл сайын екі еселену керек. Бірақ, мысалы, алтын өндіру жылына 4% артып отырса, оның екі еселену периоды 18 жыл, минералдық ресурстардың қолданылуы орташа шамамен жылына 7%-ға артып отырса, ал екі еселену периоды 10 жыл болып отыр. Адамзат қоғамы көмірді 800 жылдан бері өндіріп келеді, бірақ, оның жартысы соңғы 30 жылда өндірілген.

Көміртегінің қосылыстарынан тұратын ресурстарды пайдалану жылдамдығы ерекше назар аударады. Себебі, олар энергия мен көптеген азық-түлік алудың негізгі көзі болып табылады. Сонымен, қатар оларды пайдалану ғаламдық мәселелер : парниктік эффект, қышқылдық жаңбырлар және т.б. туғызатын атмосфераның ластануымен тығыз байланысты.

Қазіргі кезде табиғатта миллиондаған жылдар барысында жиналған жанғыш қазба байлықтар бір жылда жағылады. Ғалымдардың жасаған болжамдарының біреуіне сүйенсек, жанғыш отындарды пайдаланудың қазіргі жылдамдығы сақталса, онда барланған мұнай қоры шамамен 30-40 жылға, газ- 40-50 жылға, көмір- 70-80 жылға жетеді.

Ең көп пайдаланылатын металдарға қатысты (темір, алюминий) Б.Скиннер былай дейді: темір қолданылу мөлшері бойынша қазір бірінші орында (алюминиден кейін) . оны пайдаланудың қиындықтары, олардың негізгі массасының мөлшері аз қосылыстарда болуына байланысты. Экалогиялық тұрғыдан темірді қорыту күкіртті ангидрид пен көміртегінің қостотығымен ластандырылады. Көмірқышқыл газымен ластану негізіне техналогиялық процесте кокстың пайдаланылуымен байланысты.

Алюминийді қорыту өндірістің энергия сыйымдылығының жоғары болуымен сипатталады. 1 тонна металл алу үшін 7 тонна көмір жанғанда бөлінетін энергияға тең энергия қажет. Сонымен қатар алюминий өндірілетін негізгі шикізат – бокситтің қоры шектеулі. Ол басқа химиялық элементтердің шайылуы нәтижесінде тропиктік топырақтарда түзіледі. Алюминийді нифелин мен сазды топырақтан алуға болады. Бірақ, бұл шикізаттардан металды бөліп алу өте көп мөлшерде энергияны қажет ететіндіктен эканомикалық тұрғыдан тиімсіз.

Өндірілетін ресурстардың тек 2-3 % -ы ғана пайдалы өнім ретінде қолданылады, ал қалғаны қалдықтар .

Адам қызметінің көңіл аударарлық нәтижесіне қоршаған ортаға оған тән емес, тірі ағзалар үшін бөтен заттардың шығарылуы жатады. Табиғатта 2000 бейорганикалық және шамамен 2.млн. органикалық қосылыстар бар. Адам қазір 8 млн. астам қосылыстарды синтездейді. Жыл сайын олардың саны бірнеше мыңға ратып отырады.

Жер бетіндегі адам мекен етпейтін кеңістіктің болуы (құрлықтың жалпы ауданы 149 млн. км шаршы болса, мұндай жерлердің үлесіне шамамен 48 млн. км шаршы тиеді) қазіргі дағдарысьың ғаламдық сипатын жоққа шығармайды. Бұл ең алдымен атмосфера мен судың қозғалғыштығына байланысты. Мысалы, мұнайлы қабықшамен әлемдік мұхиттің бетінің 15-25 % ластанған. Қазіргі кезде атомдық двигательдер мен радиоактивті қалдықтардың көмілуі нәтижесінде әлемдік мұхиттың радиоактивті ластануы зор қауіп төндіріп отыр.

Табиғат ресурстарын пайдалану жылулық ластанумен, яғни жер маңы кеістігінде қосымша энергияның жиналуымнен байланысты. Биосфераның жылулық балансының бұзылуын атмосфераның шаңдануының артуы, өсімдік жабынынң булануының өзгеруі қамтамасыз етеді. Мұнайлы қабықша булануды 20-30%-ға тежейді. Нәтижеде ғалымдардың болжауы бойынша ауаның орташа жылдық температурасы 1-3 градус С-ға артады. Ал мұның өзі биосфераның термодинамикалық немесе жылуылқ дағдарыс жағдайына өтуіне әкеліп соқтыруы мүмкін.

Қолданылатын әдебиеттер тізімі.

1.Дежкин В.Фетисов Т. Табиғаттағы тепе- теңдік ғажаптары. А..,1981.

2.С. Қаженбаев, С. Махмутов Табиғатты қорғау А.., 1992.

3.А.В. Михеев, К.В. Пашканг Охрана прирорды М.., 1990.

4.Табиғат – ел байлығы. Қайнар баспасы. А.., 1979.

5.Г.С. Оспанова, Г.Т. Бозшатаева Экология а.., 2002.

6.А.Ф. Ковшар., В.А. Ковшар Қазақстандағы жануарлар әлемі А.., 2004.

7.Долгушин А. И. Қазақстан жануарлар әлемі А.., 1982.

8.Гаврилов Э. И. Қазақстан Республикасы құстарының анықтамасы А.., 2000.

9.Қазақ ССР Қызыл Кітабы 1-2 томы А.., 1991.

10.А.Ф. Ковшар Қазақстан қорықтары А.., 1989.

11.А.Ф.Ковшар, А.В.Бекенов Сирек кездесетін аңдар әлемі А.., 1989.

12.МолдағұловН. Ландшафттану негіздері және қазақстанның ландшафт негіздері А.., 1994.

13.Мұқашева Ж.Н.,Көшімова Ә.Ғ. Антропогендік ландшафттану А.., 2004.

14.МамбетқазиевЕ., сыбанбековҚ. Табиғат қорғау А.., 1990.

15. Новые заповедники Казахстана А.., 1988.

16.А.Ф. Ковшар Заповедники Казахстана А.., 1989.

Үй жұмысы


  1. апта. Бағалау балы -5,0.


Тақырыбы: Табиғатты қорғау тарихы мен кезеңдері
Жоспар:1. Табиғат пен адам, қоғам арасындағы қарым – қатынастардың дамуының негізгі табиғи – кезеңдері

2. Құлдық кезеңдегі адамның табиғаттағы өзгерте бастауы

3. Феодалдық және капиталистік кезеңдердегі адамның табиғатқа ықпалы

4. Қазіргі кездегі табиғит қорғаудың жаңа формаларының қалыптасуы



Бақылау сұрақтары:

  1. Алғашқы қауымдық қоғамдағы табиғат пен адам арасындағы қарым – қатынастар

  2. Бірінші кезең – палеолит дәуірі

  3. Екінші аграрлық кезеңі неолит дәуірі

  4. Үшінші индустриялды кезең техногенді дәуірі


Қолданылатын әдебиеттер тізімі.

1.Дежкин В.Фетисов Т. Табиғаттағы тепе- теңдік ғажаптары. А..,1981.

2.С. Қаженбаев, С. Махмутов Табиғатты қорғау А.., 1992.

3.А.В. Михеев, К.В. Пашканг Охрана прирорды М.., 1990.

4.Табиғат – ел байлығы. Қайнар баспасы. А.., 1979.

5.Г.С. Оспанова, Г.Т. Бозшатаева Экология а.., 2002.

6.А.Ф. Ковшар., В.А. Ковшар Қазақстандағы жануарлар әлемі А.., 2004.

7.Долгушин А. И. Қазақстан жануарлар әлемі А.., 1982.

8.Гаврилов Э. И. Қазақстан Республикасы құстарының анықтамасы А.., 2000.

9.Қазақ ССР Қызыл Кітабы 1-2 томы А.., 1991.

10.А.Ф. Ковшар Қазақстан қорықтары А.., 1989.

11.А.Ф.Ковшар, А.В.Бекенов Сирек кездесетін аңдар әлемі А.., 1989.

12.МолдағұловН. Ландшафттану негіздері және қазақстанның ландшафт негіздері А.., 1994.

13.Мұқашева Ж.Н.,Көшімова Ә.Ғ. Антропогендік ландшафттану А.., 2004.

14.МамбетқазиевЕ., сыбанбековҚ. Табиғат қорғау А.., 1990.

15. Новые заповедники Казахстана А.., 1988.

16.А.Ф. Ковшар Заповедники Казахстана А.., 1989.
Глоссарий
3 апта. Бағалау балы -5,0.


  1. Табиғат ресурстары



  1. Сарқылмайтын ресурстар




  1. Сарқылатын ресурстар




  1. Атмосфера




  1. Тропосфера




  1. Стратосфера




  1. Озон




  1. Мезосфера




  1. Қышқыл жауындар




  1. Палеолит дәуірі




  1. Неолит дәуірі




  1. Техногенді дәуірі



Үй жұмысы
4 – апта. Бағалау балы -5,0.
Тақырыбы:Табиғатты қорғаудың негізгі мәселелері
Жоспар:

1.Ғылыми – техникалық прогрестің қарқындап дамуы –қоғам мен табиғат арасындағы даму заңдылықтарының шиеленісе түсуі.

2. Антропогендік іс -әрекеттерімен, техногендік зат алмасулар

3. Айнала қоршаған ортаның ластанудан сақтаудың жолдары

Адамзат өркениетінің дамуына ілесетін ғылыми – техникалық прогрестен өзгеше ғылыми – техникалық революция дегеніміз ғылым мен техниканың дамуында қоғамның өндіргіш күштерін түбірімен өзгертетін сапалық күрт ілгерілеу болатын уақыт кезеңі.

Ғылыми – техникалық революцияның (ҒТР) басталуы шамамен ХХ ғасырдың орта тұсы. Оны сипаттайтын нышандар өте – мөте сан алуан және ҒТР – дің барлық құрамдастарына: ғылымға, техника мен технологияға, өндіріске, басқаруға қатысты. Олардың маңызды – маңызды екеуін атап айтайық.

ҒТР – дің ең басты әрі айқындаушы нышаны ғылымның ерекше қауырт дамуы, оның тікелей өндіргіш күшке айналуы болып табылады. Қазіргі заманғы ғылыми ашылыстар индустриясына, техниканы дамытудың қуатты көтермелеушісіне айналды. « Ғылым - өндіріс» және «білім – ғылым - өндіріс» жүйесі пайда болды.

Білімнің нағыз заманға лайық жүйесі болмайынша «үлкен ғылымның « болмайтыны айдан анық. Мысалы, Жапонияның ҒТР жетістіктен өнеркәсіпке енгізудегі жалпы әлем таныған табыстары білім беру жүйесінің тамаша ұйымдастырылуымен, бұл жүйеге көп қаржы жұмсалуымен тікелей байланысты. Бұл елде ірі- ірі ғылыми – зерттеу және тәжірибелік – конструкторлық талдамалар (ҒЗТКТ) жүргізетін 450 университет бар.

Қазіргі ғылыми – техникалық революцияның аса маңыздыекінші нышаны өндірістің техникалық базасындағы түбірлі өзгерістер болып табылады. Бұл орайда электронды – есептеу техникасы мен роботтардың кеңінен қолданылуы, мүлдем жаңа химиялық материалдардың шығуы, энергияның жаңа түрлері мен негіздерінің ( атомдық, термоядролық энергия) ашылып, пайдаланылуы туралы айтылып отыр. Ақыр соңында бұл еңбектің күрделілігі мен нәтижелілілігін күрт арттырады, ал мұның өзі жоғары білікті жұмыс күшін талап етеді.

Өткен ғасырдағы өнеркәсіптік революцияның бастама « буыны» бу машинасы болса, қазіргі ҒТР – дің бастама «буыны» ЭЕМ болып отыр. Егер ең қуатты ЭЕМ – дердің саны дүние жүзінде жүздеп саналатын болса, жеке компьютерлердің саны ондаған миллионға жетіп отыр. ЭЕМ – дер жасауда АҚШ алда (олардың шамамен 50 пайызы Батыстың дамыған елдері мен Жапонияда жасалады). ЭЕМ – дерге арналған бағдарламалық қамтамасыз ету құралдарын жасауда бұл елдің үлес салмағы одан да жоғары. Экономикалық ЭЕМ – дермен жарақталуы жөнінен біздің еліміздің жетістіктері әлі ауыз толтырылып айтуға келмейді.

« Микроэлектрондық революция» қазіргі заманғы дүниеде еңбек ең көп жұмсалатын әрі қауіпті өндірістерде пайдаланылатын роботтарды көптеп қолданудан айқын көрініп отыр. Роботтар жасау жөнінен дүние жүзінде барлық елдерден Жапония алда келеді.

ЭЕМ -дер мен роботтар жүйесінің осы заманғы лайық станоктардың, сондай –ақ көлік –тиеу – түсіру құрылғыларының қосылып ұштасуы икемді өндірістік жүйелер (ИӨЖ) деп аталатындарды құрайды. Мұндай жүйелер « адам жоқ» зауыттарда еңбектің өндіргіштігін ондаған есе арттырады. Дүние жүзінде мұндай ИӨЖ – дер саны әзірше көп емес, бірақ болашақ осыларда.

Техниканың революциялық жаңаруымен қатарласа технология өзгеріп жатыр. Қасиеттері күн ілгері белгілі заттар, химиялық синтездің энергиясы, аса жоғары температуралар мен жоғары қысымда жүзеге асатын процестер, лазерлік техника кеңінен пайдаланылуда.

ҒТР дәуірінде қазіргі заманғы өндірісті басқару проблемасы ерекше маңызды болып отыр. Ол адам айтқысыз күрделіленіп, арнаулы даярлықты керек ететін болды.

Белгілі бір елдегі ҒТР – дің жайы қандай екенін әдетте өнімді өнеркәсіптік өндіруде ғылым көп пайдаланылатын өнімнің үлесі қандай екеніне қарап ажыратады. Мұндай өнімдерді прибор жасау, электро – техникалық машина жасау, авиағарыштық өнеркәсіп және т.б. салалар шығарады.

Ғылым көп пайдаланылған өнім дамыған елдердің сыртқы саудасында барған сайын үлкен рөл атқарып келеді. Бұл орайда осы өнім экспортының 90 пайызынан астамы АҚШ, Жапония, ГФР, Франция, Италия, Ұлыбритания елдерінің үлесінде. Еліміздің алдында тұрған аса маңызды міндеттердің бірі экспортымызданақ осы ғылым көп пайдаланылатын өнімнің үлес салмағын арттыру.

Экология факторы жаңа фактор болып отыр. Жетекші индустриялы елдерде шаруашылық обьектілерін салған кезде бұл фактор міндетті түрде есепке алынады. Экологияға немқұрайды қараушыларға заңдарда қатаң шаралар қолдану көзделген.

Осы себептен де көптеген елдердің үкіметтері үлкен қалалар мен өнеркәсіп орталықтарын «тарқатып» сейілтуге күш салуда.

Сонымен , қазіргі заманғы дүниежүзілік шаруашылықтың географиялық көрінісі ғылыми – техникалық революцияның ықпалымен өзгеріп отыр. Жер шарында өндірістен «бос» аумақтар барған сайын аз қалып отыр, өндіріс одан әрі шоғырлана түсуде: өндіргіш күштердің орналастыруда жаңа факторлардың – экологиялық фактордың, ғылым орталықтарына қарай ойысу және т.б. факторлардың рөлі күшейе түсуде.

Бақылау сұрақтары


  1. Табиғат қорғауды жүзеге асыру, оның теориялық методологиялық тарихи негіздерін қалаған ғалымдар.

  2. Табиғат қорғау және оның ғылыми жолдары, табиғатты пайдаланудың жаңа технологиясы.

  3. Табиғат қорғаудың бүгінгі мәселелері.



Қолданылатын әдебиеттер тізімі.

1.Дежкин В.Фетисов Т. Табиғаттағы тепе- теңдік ғажаптары. А..,1981.

2.С. Қаженбаев, С. Махмутов Табиғатты қорғау А.., 1992.

3.А.В. Михеев, К.В. Пашканг Охрана прирорды М.., 1990.

4.Табиғат – ел байлығы. Қайнар баспасы. А.., 1979.

5.Г.С. Оспанова, Г.Т. Бозшатаева Экология а.., 2002.

6.А.Ф. Ковшар., В.А. Ковшар Қазақстандағы жануарлар әлемі А.., 2004.

7.Долгушин А. И. Қазақстан жануарлар әлемі А.., 1982.

8.Гаврилов Э. И. Қазақстан Республикасы құстарының анықтамасы А.., 2000.

9.Қазақ ССР Қызыл Кітабы 1-2 томы А.., 1991.

10.А.Ф. Ковшар Қазақстан қорықтары А.., 1989.

11.А.Ф.Ковшар, А.В.Бекенов Сирек кездесетін аңдар әлемі А.., 1989.

12.МолдағұловН. Ландшафттану негіздері және Қазақстанның ландшафт негіздері А.., 1994.

13.Мұқашева Ж.Н.,Көшімова Ә.Ғ. Антропогендік ландшафттану А.., 2004.

14.МамбетқазиевЕ., сыбанбековҚ. Табиғат қорғау А.., 1990.

15. Новые заповедники Казахстана А.., 1988.

16.А.Ф. Ковшар Заповедники Казахстана А.., 1989.

Реферат
5 – апта. Бағалау балы 5,0.



  1. Қазақстандағы қазіргі кезеңдегі табиғат қорғаудың жаңа формаларының қалыптасуы




  1. Табиғат байлықтары және олардың жіктелуі




  1. Табиғат қорғаудың ғаламшарлық мәселесі




  1. Атмосфералық ауаны ластаушы көздер мен ластағыштардың құрамы




  1. Биосферадағы биохимиялық айналым




  1. Атмосфераны қорғау жолдары мен құқықтары




  1. Ауаның радиоактивті заттармен ластануы




  1. Жер атмосферасына шығарылатын техногенді табиғаты бар қалдықтардың әлемдік мөлшері


Тест
6 – апта. Бағалау балы 2,5.
1.Жерді айнала қоршап тұрған газды қабат.

А) атмосфера

Б) гидросфера

В) литосфера

Г) биосфера

Д) тропосфера

2. Атмосфера неше қабаттан тұрады.

А) 5



Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   15




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет