Тақырыбы: Латын тілі жəне оның қысқаша тарихы. Латын алфавиты. Дауысты және дауыссыз дыбыстар. Дыбыстардың ұзақтығы мен қысқалылығы. Фонетика. Жоспар
жүктеу/скачать 49.06 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Бақылау сұрақтары
- ТАҚЫРЫБЫ
| Латын афоризмдері:
1. Ignoti nulla, curatio morbi – білмеген (танылмаған) ауруды емдеуге болмайды 2. Terro incognita - Бейнатыс жер (білімнің бейтаныс аумағы) 3. Nulla dies sine linea – Білімсіз өткен бір күн тұл Бақылау сұрақтары: 1. Зат есімнің тегін қандай жалғауларға қарап табуға болады. 2. Зат есімнің сөздік формасы. 3. Зат есімнің түбірін қалай табамыз? 4. Токсономиялық бірліктегі зат есімнің аталуы. ТАҚЫРЫБЫ: Латын тіліндегі зат есім, сын есімдердің көпше түрі. Етістік, сан есім, жұрнақ. Жоспар: Етістіктің грамматикалық категориялары. Латын тіліндегі етістіктер жіктелуі. Бұйрық рай (Imperativus). Латын етістігінің негізгі тұлғалары мен түбірлері. Латын тіліндегі esse (болу) етістігі. Етістіктің (verbum) грамматикалық категориялары: 1. Шақ (tempus): _ Инфект жүйесі (аяқталмаған шақ) · Praesens (осы шақ) · Imperfectum (өткен шақтың аяқталмаған түрі) · futurum primum (келер шақтың бірінші түрі – бірінші келер шақ) _ Перфект жүйесі (аяқталған шақ) · Perfectum (аяқталған өткен шақ) · Plusquaperfectum (өткен шақтағы бір іс-əрекеттен бұрын болып кеткен іс-əрекетті білдіретін өткен шақтың түрі) · futurum secundum (келер шақтың екінші түрі - келер шақта болуға тиісті бір іс-əрекеттен бұрын болатын іс-əрекетті білдіреді) 2. Рай (modus): - ашық рай -- indicatīvus; - шартты рай -- conjunctīvus; - бұйрық рай -- imperatīvus. 3. Етіс (genus): - ырықты -- actīvum; - ырықсыз-- passīvum. 4. Жақ (persōna): - бірінші - prima; - екінші - secunda; - үшінші - tertia. 5. Көптеу (numĕrus): - жекеше -- singulāris; - көпше -- plurālis. 6. Жіктеу (conjugatio): - бірінші - prima; - екінші - secunda; - үшінші - tertia; - төртінші - quarta. Латын тіліндегі етістіктер жіктелуінің төрт түрі бар. Олар бір-бірінен түбірінің соңғы дыбысы арқылы ажыратылады. I жіктеудің етістіктерінде созылыңқы –а; II жіктеудің етістіктерінде созылыңқы –е; III етістіктерінде дауыссыз (leg-) немесе қысқа –u; IV жіктеудің етістіктерінде созылыңқы –і болып келеді. Жіктеудің түрі I, II, IV етістіктердің түбірінен –re жалғауын, ал III жіктеуден –e ◌ﬞre (етістіктік сөздік формасында re-нің алдында тұрған –e ◌ﬞ қысқалық белгісімен көрсетілгендіктен, –e ◌ﬞre жалғауы алынады) алып тастаумен анықталады: Signa-re I - белгілеу Misce-re II – араластыру Solv- ◌ﬞere III – еріту Nutri –re IV – азықтандыру; Praesens indicativi activi I жіктеу: signare – белгілеу Жақ singularis Pluralis 1 Sign-o мен белгілеймін Signа-mus біз белгілейміз 2 Signa-s сен белгілейсің Signa-tis сендер белгілейсіңдер 3 Signa-t ол белгілейді Signa-nt олар белгілейді Ескерту: Латын тілінде етістіктермен есімдіктер қолданылмайды. I жіктеудегі 1-ші жақ жекеше түрдегі етістіктің –о- жалғауы түбірдің соңғы а дауысты дыбысымен бір болып кетеді. II жіктеу: miscere – араластыру Жақ Singularis Pluralis 1 misce-o мен араластыра мын misce -mus біз араластырамыз 2 misce -s сен араластырасың misce -tis сендер араластырасыңдар 3 misce -t ол араластырады misce -nt олар араластырады III жіктеу: dividere – бөлу Жақ Singularis Pluralis 1 divid-o мен бөлемін divid-i-mus біз бөлеміз 2 divid-i-s сен бөлесің divid-i-tis сендер бөлесіңдер 3 divid-i-t ол бөледі divid- u -nt олар бөледі Ескерту: III жіктеу етістіктерінің жекеше түр 2-3 жақ етістіктерінде жəне 1-2 жақ көпше түрлерінде түбір мен жалғаудың ортасына –i, ал 3- жақ көпше түрде –u – дауысты дыбысы қойылады. IV жіктеу: audire – тыңдау Жақ Singularis Pluralis 1 audi-o мен тыңдаймын audi -mus біз тыңдаймыз 2 audi -s сен тыңдайсың audi -tis сендер тыңдайсыңдар 3 audi -t ол тыңдайды audi –u-nt олар тыңдайды Ескерту: көпше түр 3-ші жақтың IV жіктеу етістіктерінде түбір мен жалғау арасына–u – дауысты дыбысы қойылады. Praesens indicativi passivi I жіктеу: signare – белгілеу Жақ singularis Pluralis 1 sign-or мені белгіледі signa -mur бізді белгіледі 2 signa -ris сені белгіледі signa –mini сендерді белгіледі 3 signa –tis оны белгіледі signa -ntur оларды белгіледі II жіктеу: videre – көру Жақ Singularis Pluralis 1 vide-o мені көреді vide -mur бізді көреді 2 vide -ris сені көреді misce -mini сендерді көреді 3 vide –tis оны көреді misce -ntur оларды көреді III жіктеу: dividere – бөлу Жақ singularis Pluralis 1 divid-o мені бөледі divid-i-mus бізді бөледі 2 divid-i-s сені бөледі divid-i-tis сендерді бөледі 3 divid-i-t оны бөледі divid- u -nt оларды бөледі IV жіктеу: audire – тыңдау Жақ Singularis Pluralis 1 audi-o мені тыңдайды audi -mur бізді тыңдайды 2 audi -ris сені тыңдайды audi -mini сендерді тыңдайды Praesens indicativi active et passivi- тің жалғаулары Жақ Activum Passivum singularis 1-o (-m) -or (-r) 2-s -ris 3-t -tur Pluralis
2 3
-tis
-mur
-ntur
activi
Ausculto мен тыңдаймын Auscultavi мен тыңдадым Auscultatum тыңдау үшін Auscultare тыңдау Misceo мен араластырамын Miscui мен араластырдым Mixtum араластыру үшін Miscere араластыру Iungo мен қосамын Iunxi мен қостым Iunctum қосу үшін Iungere қосу Diluo мен толықтырамын Dilui мен толықтырдым Dilutum толықтыру үшін Diluereя толықтыру Recipio мен беремін Recipi мен алдым Receptum алу үшін Recipere алу Audio мен тыңдаймын Audivi мен тыңдадым, есіттім Auditum тыңдау үшін Audire тыңдау, есту Етістіктердің инфинитиві барлық жіктеуде –re-ге аяқталады. I, II, IV жіктеулерде бұл жалғау түбірге жалғанады, ал III жіктеуде түбірге –е – қосымшасы арқылы жалғанады. Сөздікте етістіктердің негізгі формасы қысқартылып жазылады жəне оң жағында рим цифрімен етістіктің жіктеуі жазылады. Ausculto, avi, atum, ere I diluo, lui, lutum, ere III Misceo, scui, xtum, ere II recipio, cepi, ceptum, ere III Iungo, nxi, nctum, ere III audio, ivi, itum, ire IV Латын тіліндегі esse болу етістігінің дербестігінен гөрі көмекшілік қызметі басым. Негізінен күрделі баяндауыштың етістік бөлшегі ретінде қолданылады. Esse етістігінің осы шақтағы жіктік тұлғасы бірде es, бірде s болып ауыстып отыратын түбірге жіктік жалғауларының жалғануы арқылы жасалады. Es түбіріне жіктік жалғауы тікелей жалғанса, s түбіріне жіктік жалғаулары байланыстырушы u дауысты арқылы жалғанады. Латын тіліндегі Esse болу етістігінің осы шақта жіктелуін неміс тіліндегі sein болу, ағылшын тіліндегі to be болу, француз тіліндегі etre болу етістіктерінің жіктелуімен салыстыруға болады. Жақ Латынша Немісше Ағылшынша Французша жүктеу/скачать 49.06 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|