Тақырыбындағы халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары

117 
ретінде үйреніп жатқан студенттер үшін оқылым – барлық өзге сөйлесім әрекетінің түрлерін 
сабақтастыратын қажеттілік. Ескеретін бірінші мәселе – таңдалатын мәтіндер мен кітаптардың күрделілігі 
немесе тіл үйренушінің «қолайлы кеңістігін» (comfort zone) қалыптастыру алғышарты, яғни бір бетке 
шаққанда бейтаныс сөздердің шамамен екеуден аспауы. Бұл ережені, Р. Ричардтың пікірінше, әсіресе 
ортадан жоғары деңгейге дейін ұстану керек. Екіншіден, әдіскерлер қарапайым деңгейде аптасына бір 
ғана оңай оқылатын кітаппен шектелген дұрыс деп есептейді. Үшіншіден, студенттерге кітап таңдау 
құқығы берілу керек деген көзқарасы да қызықтырады. «Allowing students to select what they want to read is 
key. Again, this is related to the basis of extensive reading: we learn to read by reading» – 
Студенттерге өзіне 
ұнайтын оқылым материалын таңдауға мүмкіндік беру – кілт мәселе. Бұл экстенсив оқылымның, яғни оқу 
арқылы оқуға үйренеміз деген ұстанымға негізделген кең көлемді оқудың қағидасы – деген тұжырымға 
сүйену оқылымнан кейінгі әрекеттердің (post-reading activities) [5] өзекті тізбегін жасауға көмектеседі. 
Олардың қатарында: кітаптың рәсімделуін бағалау, ұнаған бөлімдерді дауыстап оқу, қызық сөздер мен 
қолданбалы тіркестерді көшіріп жазу және т.б. тапсырмалар қамтылады. Әрқайсысы тіл меңгерушінің тіл 
мен сөйлесімді ұштастырар қабілеттерін дамытуға жол ашады. Аталған мәселелер қазақ тілінің деңгейлік 
оқыту міндеттерімен ұштаса отырып, ортақ ұстанымдар тізбегін саралауға мүмкіндік береді: «
әр білім 
алушының қазақ тілінде сөйлеу деңгейін анықтай отырып, әркімнің сұранысы мен тілді білу деңгейіне 
сәйкес қазақ тілін коммуникативтік- танымдық тұрғыдан меңгерту; деңгейлер бойынша 
ауызша/жазбаша сөйлеу дағдыларын қалыптастыру; тіл үйренушінің түсіну, сөйлеу, жазу, тілдесу 
дағдыларын қарапайымнан күрделіге қарай негізделген талаптар бойынша дамыту» [6; 30]. 
Оқылымның өзгеше талап-міндеттері мен сұраныс аясын айқындайтын мәселелер қатарында жоғары 
не жетік деңгейдегі қазақ тілі дәрістеріне мән берген дұрыс. Ә.Бөкейхан: «Ақыл да, ұсталық да оқумен, 
істеумен жүре ұлғаяды...Рухани мәдениеттің бір белгісі – жалпы оқу, газета, кітап оқып, ғылым 
жолын тану, қол жеткені ғылым жолында ізденіп, адам баласына жақсылық жол ашу» деген екен. 
Кітап оқу дәстүрін үзбей, баланың танымдық әлемін кеңейту, әсерлі бейнесін көркемдеу, есейген шағына 
алып барар құндылықтарын қалыптастыру – оқылымның барша адамзат баласына сыйлаған құдіретті 
күші, ал арнайы ақпараттар тізбегімен жұмыс істеу, ғылыми жаңалықтардан хабардар болу, оны халық 
игілігіне бағыттау әрі тілдік дәрістерге ұтымды пайдалану – оқылымның уақыт талабымен келген өзгеше 
қыры. Бұл ретте тілдік деңгейі жоғары топтарға арналған, кәсіби құзыреттілікті дамытуға бағдарланған 
пәндердің (курстардың) оқылыммен қамтамасыз етілу шарттарына назар аударуға болады. Назарбаев 
Университетінде бұл курстар 300 деңгейлік пәндер деп аталады. Олар мақсатына қарай екі түрлі бағытпен 
ерекшеленеді: бірі – мәдени-танымдық курстар, екіншісі – кәсіби дәрістер. Алғашқы қатарда қазақтану 
бағытын көздеген «Қазақ әдебиеті», «Қазақ әңгімелері», «Тіл және мәдениет», «Тіл және халық», «Тіл 
және жаһандану», «Абай әлемі», «Ономастика», «Қазақстан тарихы» және т.б. курстар ұсынылса, екінші 
кезекте «Бизнес қазақ тілі», «Дипломаттарға арналған қазақ тілі», «Инженерлерге арналған қазақ тілі», 
«Медицина саласындағы қазақ тілі», «Мемлекеттік қызметтегі қазақ тілі» сияқты пәнаралық 
сабақтастыққа негізделген тілдік бағдарламалар дайындалады.
Сабақ барысында әлемдегі тілдік стандарт жүйелеріне (ACTFL, CEFR, JLC) сүйене отырып, әр курс 
бойынша оқылым мазмұны, жанры және көлемі нақтыланады. Нормативті көрсеткіштер апталық (75 – 
100 
бет аралығында), айлық (300 – 400 бет) және қорытынды үлгісінде (1200 – 1600 бет) жинақталып, 
студент силлабусында көрсетіледі. 300 деңгейдегі екі бағыттың айырмашылығын әдеби (fictional) және 
ақпараттық (informative) оқылымдардың арасалмағы немесе таңдауы анықтайды. Оқуға берілетін бет 
саны мақалалармен шектелмей, тың ізденістердің қажеттілігін дәйектейді. Әр бағыт бойынша қазақ 
тіліндегі ғылыми-танымдық немесе публицистикалық материалдың, біріншіден, табылу қиындығын, 
екіншіден, аудиториядағы студент санына орай қамтамасыз етілу мүмкіндігін ескерсек, қазіргі Pdf 
нұсқасындағы кітаптардың қолданбалылығына еріксіз көз жеткізесің. Әрине, кез келген оқылым 
материалы сұрыптаудан өтеді: жазылу сауаттылығы мен мазмұнына қарай, түсінікті қабылдануына орай, 
ең бастысы, танымдық әрі қызығушылық деңгейі бойынша. Бастапқы кезде тыңдалым мен оқылым 
нұсқалары https://kitap.kz/ сайтымен жұмыс істеу нәтижесінде жинақталса, биылдан бастап академиялық 
ғылыми контентті https://openu.kz/kz/books сілтемесінде орналасқан кітаптарды пайдалану арқылы мүмкін 
болды. Үйлесімді жалғасын тапқан екі сайттың да артықшылығын жастардың қызығушылығын 
тудыратын әрі ғаламдық білім дереккөздерімен тоғысқан мәліметтер, оқулықтар сұрыптайды. Бұқаралық 
ақпарат құралдарынан іріктелетін ақпараттарға қоса, аталмыш материалдар студенттің пәндік білімін 
қазақ тілінде жетілдіруге, терминологиялық жүйесімен қазақ тілді мәнмәтіндер аясында танысуға септігін 
тигізеді, сол арқылы жетік деңгейдегі студенттің санасында ғылыми тілдік ортаның моделі жасалып, 
қазақ тілінің белгілі бір мамандықпен байланысқан тілдік ұстанымдары қалыптасады. Мысалы: кірме 
сөздердің жазылу емлесі, өзге тілдермен (ағылшын, орыс) салыстырылатын тыныс белгілерінің қойылу 
ережесі, сөйлем құрылымдары, ойды жеткізу конструкциялары, жазылым нұсқалары және т.б.

118 
Ф.Оразбаеваның «Тілдік қатынас» атты еңбегінде оқылымның дәстүрлі бағыттарымен қатар, бүгінгі 
күннің қажеттілігімен өзектелген төрт түріне сипаттама берілген. Олар: 

жүктеу/скачать 4.33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: