Қарым қатынас және іс-әрекет сөзіне анықтама

Өзінің ерекшеліктері мен қызметіне қарай сөйлеу екі түрге бөлінеді: ішкі және сыртқы. Ішкі сөйлеу тағы да ауызша және жазбаша болып бөлінеді., ал ауызша монологтік және диалогтік болып бөлінеді.Сөйлеудің барлық түрлері бір-бірімен өзара байланысты. Бірақ, сөйлеу түрлерінің әрқайсысының оның өзіне тән ерекшеліктері бар. Ешқандай да ой тілсіз және матнериялыдқ сөйлеу үрдістерісіз айтылуы мүмкін емес. Ауызша, әсіресе жазбаша сөйлеуге даярлықта іштей сөйлеу кзеңі болады. Бұл іштей сөйлеу болып табылады.

Жазбаша сөйлеуде жазба белгілерді қолдану арқылы іске асады. Қазіргі тілдердің көбінде (идеографикалық жазу қолданатындарынан басқалары) сөйлеу дыбыстары әріптерімен белгіленеді.Жазбаша сөйлеу ауызша сөйлеуден кейін пайда болды және оның негізінде қалыптасты. Белгілі бір адамның тарапынан айтылатын, естілетін сөйлеуді ауызша сөйлеу деп атаймыз. Ауызша сөйлеу- бұл кәдімгі дыбыстың ауызекі сөйлеу тілі, онымен біз басқаадамадармен тікелей қарым қатынаста пайдаланатын тіл. Ауызша сөйлеу қарым-қатынас кеңістік пен уақыттың жағдайларымен шектеулі болып келеді. Көп жағдайда әңгімелесушілер бірін-біріжақсы көреді немесе бір- бірінің даусын жақсыестиді, бұл сөйлеудің сипаты өзгереді( ол негізінен қысқа,нқты келеді), әсіресе, сөйлеу қарым-қатынасының сипаты телефон және радио хабарда біршама өзгереді.

Ауызша сөйлеу диалогтік және онологтік болып бөлінеді. Екі немесе одан да көп адамдардың арасында әңгіме, сөйлесу түрінде жүретін диалогтік сөйлеу үрдісіндеадам сұрақ қояды жәнеоған жауап береді., сын пікір айтады, қолдану және қарсылық білдіреді. Диалогтік сөйлеу ережесі бойыншща монологктік сөйеуге әсіресе, жазбаша сөйлеуге қарағнда,байланысты және кеңінен айтылған ойларды құруға аз талаптар қойылады.

Монологтік сөйлеу қарым-қатынас тәжірибесінде ерекше орын алады және әртүрлі ауызша жіне жазбаша сөйлеген сөздері баяндамаларында байқалады. Сөйлеудің монологиялық түрлеріне лекциялар, баяндамалар жиналыстарда сөйлеген сөздер, хабарландырулар, бұйрықтар және көптеген басқада ауызша және жазбаша хабарлар жатады.

Қарым – қатынастың ішкі құрлымы өте күрделі, оны шартты түрде үш жаққа бөлуге болады: коммуникация, перцепция, интеракция. Бір тұтас ішкі бірлігі бұзылмас процесті біз ғылыми мақсатта, терең және жан – жақты талдау үшін үшке бөлеміз:

• 
  Коммуникация дегеніміз – ара қатынас партнерлерінің бір – бірімен ақпарат алмасуы, білімді, идеяны, пікірді, сезімді беру мен қабылдау үрдісі.
  
• 
  Перцепция дегеніміз- адамдардың бірін – бірі тануы мен тәрбиелеу негізінде құрылатын белгілі тұлғааралық қатнастар.
  
• 
  Интеракция дегеніміз – тұлғааралық қимыл ұйымдастыру, қатысушылардың өзара қозғалыс пен әрекет алмасуы.
  

Қарым – қатынас арқылы адамдар әртүрлі идеялармен көңіл күйлермен, сезімдермен, қызығушылықтармен алмасып тұрады. Осының барлығы ақпарат деуге қарауға болады. Коммуникация барысында қатысушылардың мақсаты тек ақпарат алмасу емес, сол ақпаратты қатынас серігінің мүмкіндігінше дұрыс түсінуі. Ақпаратты дұрыс қабылдауы неге байланысты?

Негізгі себеп қарым – қатынас кезінде коммуникациялық кедергілірдің болу немесе болмауына оған түсінпеушілік кедергісі, әлеуметтік мәдени айырмашылық кедергілері, қатынас т.б.Түсінпеушілік кедергілері: фонетикалық, сематикалық, стилдік, логикалық.Әлеуметтік мәдени айырмалар кедергілері: әлеуметтік, саяси, діни көзқарастар, жынысына, жасына, мамандығына байланысты болады.Қатынас кедергілері : коммуникаторды жақтырмайтындыққтан оның мәлімдемесін кері қабылдау, сенімсіздік, күдікпен қарау.

Іс-әрекет - әлемді және өз-өзін саналы түрде өзгертетін процесте адамның немесе топтың әлеммен жасайтын өзара әрекеті.Іс-әрекет – адамның дүниемен қарым-қатынас тәсілі. Іс-әрекет барысында адам табиғатты, қоршаған айналаны игеріп, шығармашылық тұрғыда өзгертеді. Сөйтіп, өзін іскер, жасампаз субъект ретінде қалыптастырады, ал өзі игерген табиғи ортаны Іс-әрекет объектісі етеді. Адам іс-әрекет үстінде кез келген затқа жат пиғылмен қарамайды. Керісінше осы заттың табиғаты мен ерекшеліктеріне ой жүгіртіп, игереді, сондай-ақ өз іскерлігінің өлшемі мен мәні етеді.

Іс-әрекет барысында адам табиғатпен өзара әрекетте болып қана қоймайды, оны бірте-бірте өзінің материалдық және рухани мәдениетінің құрамына кіргізеді. Сыртқы дүниені өзгерту адамның өзін дамытуы үшін қажетті жағдай және алғышарт болып табылады.

Іс-әрекет тұтас процесс қарым-қатынаспен тығыз байланыста және болашақ ұрпаққа бағытталған әлеуметтік сабақтас белсенді құбылыс болып табылады. Адамдардың Іс-әрекеті әрдайым бұрын жасалған дәлелді алғышарттар мен белгілі бір қоғамдық қатынастардың негізінде жүзеге асады. Сол себепті ол нақты тарихи сипатта, нақ осы әлеуметтік шындықтың өмір сүру тәсілі болып табылады.

Іс-әрекеттің философиялық ұғымының барлық әлеуметтік ғылымдар, әсіресе, психология, социология, педагогика, т.б. үшін маңызды дүниетанымдық және методологиялық мәні бар.Азаматтардың еркімен пайда болатын заңды фактілер, былайша айтқанда еркін қалауын білдіру. Құқыққа сәйкес келушілікке байланысты іс-әрекет заңды және заңсыз болып бөлінеді.

Психикалық іс-әрекет - субъектінің объектімен өзара әрекет ету функциясын сипаттайтын ұғым.