Тақырып. «Арнайы педагогика» Кіріспе. Арнайы педагогика теориясының жалпы сұрақтары
Еңбек ету қабілеті шектеулі түлғаларға кәсіби бағдар беру, кәсіби білім беру, кәсіби бейімдеу жүйесі
жүктеу/скачать 262.77 Kb.
|
| 6. Еңбек ету қабілеті шектеулі түлғаларға кәсіби бағдар беру, кәсіби білім беру, кәсіби бейімдеу жүйесі.
Еңбекке қабілеттілігі шектелген адамдарды кэсіби реабилитациялауға (ақтауға) қүқық РФ Конституциясында сол сияқты 1995ж 24 қарашада қабылданған «РФ-ғы мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы» федералды заңда бекітілген. Осы заңмен медико-элеуметтік сараптау жэне мүгедектерді реабилитациялаудың мемлекеттік қызметі белгіленген. Заңның 10 жэне 11 статьясына сэйкес реабилитацияның федералды базалық бағдарламасы жэне еңбек ету қабілеттілігі шектелген (мүгедек) адамдарды жеке реабилитациялау бағдарламасы қарастырылған. Реабилитациялаудың федеральды базалық бағдарламасын жэне оны орындау тэртібі РФ-ның Үкіметі анықтайды. Реабилитациялаудың жеке бағдарламасы - бүл организмнің бүзылған жэне жойылған қызметін қалпына келтіруге, орнын толтыруға бағытталған іс-шаралар (медициналық, педагогикалық, элеуметтік) жиынтығы және белгілі бір қызмет түрін орындауға қабілеттілігін қалпына келтіру (немесе қалыптастыру) оның ішінде кәсіби еңбектік. Реабилитациялаудың жеке бағдарламасы шеңберінде адамды басқа, ерекше еңбекке қабілеттілік мүмкіндіктерін ескеріп кэсіби бағдарлау өткізіледі. Реабилитациялаудың еңбекке қабілеттілігі шектеулі эрбір адамға арналған жеке бағдарламасының міндетті емес үсыныстық сипаты бар. Басқаша сөзбен айтқанда, адам барлық бағдарламадан сияқты, оның жекелеген қүрама бөліктерінен де бас тарта алады. Жеке реабилитациялық бағдарламаның бір бөлігі тегін болып табылады, екінші бөлігін адам немесе ол жүмыс істейтін мекеме немесе үйым немесе қайырымдылық қоры төлеуі мүмкін. Реабилитацияның жеке бағдарламасын медико-әлеуметтік сараптаудың мелекеттік қызмет мамандары еңбек қабілеттілігі шектеулі адамды жан-жақты зерттегеннен кейін жасалады. Бағдарлама күруға дәрігерлер, психологтар, элеуметтік қызметкерлер, еңбекпен қамту бөлімінің қызметкерлері қатысады. Медико-әлеуметтік сараптау мекемесі алдын-ала зеттеу өткізе отырып, жеке реабилитациялық бағдарламаға сэйкес мүгедектік тобын анықтайды. Бірінші тобы мүгедектік аурудан, жарақат алу немесе кемістіктің даму салдарынан туындауы ммүкін, организм қызметінің ауыр жэне айтарлықтай көрініп түрған бүзылулары бар адамдарға беріледі. Осының салдарынан айтарлықтай деңгейде бүзылуы мүмкін: өзіне-өзі қызмет көрсетуге, қозғалуға қоршаған кеңістікті бағдарлауға қабілеттілігі, қарым-қатынасқа жэне өз іс-әрекеттерін бақылауға қабілеттілігі. Мүгедектіктің екінші тобына ауру жарақат кемістіктерінің дамуы салдарынан ағза қызметінің ауыр жэне айтарлық көрініп түрған бүзылулары бар адамдар жатқызылуы мүмкін. Денсаулықтың бүзылуы оқу мен еңбек қызметінің мүмкіншілігін өзін-өзі қызмет көрсету, қозғалу, бағдарлау, қарым-қатынас, өз іс-әрекетін бақылау мүмкіншілігін шектеуге алып келеді. Ересектер үшін мүгедектердің екінші тобын белгілеу, бүл қиындықтар өмір тіршілігі эрекетінің басқа да кейбір шектеулерімен байланысты болган жағдайда жобаланады (мысалы, қозғалу) балалар үшін мүндай үлестік талап етілмейді. Мүгедектіктің үшінші тобы, егер ауруының жарақатының немесе кемістігінің дамуы нэтижесінде ағзаның оқуға, еңбек қызметіне, өзіне-өзі қызмет көрсетуге, қозғалысқа, қоршаған орта мен қарым-қатынасты бағдарлау мүмкіндігінің кейбір шектеуге алап келетін түрақты, бірақ азғантай немесе орташа болған жағдайда беріледі. Демек, екінші және үшінші топ мүгедектері оқи жэне еңбек ете алады. Дамуында ауытқуы бар, еңбекке қабілеттілігі шектеулі балалар үшін кэсіби бағдар беру мен кэсіби кеңес беру жүмысы мектепте оқу кезеңінде басталады. Еңбек ету қабілеттілігі шектеулі адамның сол немесе басқа қызметке қабілеттілігі мамандар анықтауы жэне зерттеуі тиіс ішкі және сыртқы факторларға байланысты болады. Мүндай жүмыс технологиясы шетелде бірнеше он жылдықтар ішінде қүрылады, еңбекке қабілеттілігі шектеулі адамдарды кэсіби бағдарлау мэселелерін ғылыми мамандар да үлкен үлес қосты (Ресейдің Жаратылыстану ғылым акдемиясы, Санк-Петербургтің мүгедектерінің еңбекке қабілетімен үйымдастыруды сараптау институты, арнайы мектептер). Мүмкіндігі шектеулі жасөспірім немесе ересек адамға өзін қызықтыратын қызмет саласын өз бетінше таңдауы жиі қиындық туғызады сондықтан көмекке педагогтар мен психологтар келеді. Ең алдымен маңызды болып ағзаның эртүрлі жүйенің бүзылуының байқалу деңгейі мен сипатын, интеллектуалды жэне психофизиологиялық ерекшеліктерін белгілеу мен сол немесе басқа ересек немесе жасөпірімдердің мүмкіндігін ол үшін қолайлы еңбек түрін анықтау, оның жеке мүддесін жэне сол немесе басқа қызметті, мамандықты таңдауға бейімділігін анықтау үшін белгілеу болып табылады. Еңбектің сол немесе басқа түрімен айналысу мүмкіндігімен байланысты ақыл-ой жэне физикалық еңбекке қабілеттілік жағдайы туралы; кэсіби қызметі үшін маңызды сөйлеуі мен коммуникативтік дағдыларының дамуы туралы; ауруымен, жарақаты немесе дамуының бүзылуымен байланысты адамның психологиялық жэне элеуметтік-психологиялық статусын өзгерту сипаты туралы мэлімет алу маңызды. Психологтар дамуында туа пайда болған жэне жүре пайда болған бұзылуы бар (бала кезден мүгедек) аданың психологиялық түрғыданда жарақат алғандығын анықтады. Дамуындағы кемістіктің жэне сондықты бүзылысты шектеудің бар екендігін сезіну өзін эртүрлі бағалауға, психикасының жаралануына, маринализайияға, қоршаған ортамен қарым-қатынасты шектеуге алып келеді. элеуметтік өзара эрекет пен қарым-қатынастың стереотиптерін күшейту мен нығайтуда жасөспірімдердің күрдастарымен немесе ересектермен қарым-қатынастың теріс тэжірибесі, дені сау адамдардың үстемдік етуі, оның кемістігін айтып (қабылдамауы немесе аяушылық білдіруі, мүсіркеуі), оны қоғам өмірінен шығарып тастауы үлкен роль атқарады. Жасы кемеліне келген шақтағы мүгедектік те айтарлықтай психологиялық жарақат экеледі, себебі адам ортасын жэне өмір сүру сипатын, қарым-қатынас шеңберін жиі өзгертуге мэжбүр болады. Оның қоршаған ортаға тэуелділігі күшейеді, материалдық жэне моралдық шығынмен байланысты еңбек қызметін жиі ауытыруы керек. Адамның өзінің соңғы кэсіби таңдауын тек кемеліне келген (толған, пісіп-жетілген) жаста ғана жасайтыны кэсіби бағдарлау жүмысы тэжірибесінен белгілі. Бүл уақытта жаңа кэсіби таңдау жасау өте қиын. Еңбек ету мүмкіншілігі шектеулі адам үшін дүрыс таңдамаған кэсіпті түзету өте ауыр. Сондықтан мектеп жасында мамандықты дүрыс таңдауға жол сілтейтін жоғары маманданған кэсіптік бағдарлау жүмысы маңызды. Кэсіби бағдарлау жэне кэсіби жарамдылықты диагностикалау қызметі үшін компьютерлік технологиялар қүрылған (мысалы, жеке түлғаның психологиялық ерекшеліктерін сараптап бағалаудың автоматтандырылган жүйесі жасалған), ол кәсіби бағдарлауды тез жэне тиімді жүоуге жэне еңбек ету мүмкіншілігі шектеулі адамдарды реабилитациялаудың бағдарламаларды жекешелендіру жағдайында еңбекке орналастыруды үйымдастыруға мүмкіндік береді. Компьютерлік жүйеде мамандықтар тізімі жэне оларды еңбекке шектеу факторлары бойынша кодтау бар. Еңбек ету мүмкіншілігі шектеулі адамның мүмкіндіктерін психологиялық бағалау көрсеткіші тізімге кіретін психологиялық талаптармен сейкес келеді. Мамандығына сэйкес нақты жүмыс орны ағза қызметіне үсынылатын талаптар түрғысынан бағаланады. Зерттеушінің психофизиологиялық мүмкіндіктерінің нақты мамандық параменрлерімен жэне жүмыс орнымен сэйкес келуі еңбек ету мүмкіндігі шектеулі адамға, өз мүмкіндіктерінне неғүрлым сэйкес келетін мамандықтар тобын барынша дәл таңдап алуына мүмкіндік береді. Жүйе сол аймақтағы бос жүмыс орны туралы мәліметтермен толықтырылады және барлық мүдделі жақтармен диалог негізінде мэселені шешуге мүмкіндік береді. Еңбек етуге мүмкіншілігі шектеулі адам бүзылуының сипаты жэне ауырлық деңгейіне байланысты кэсіби білімнің эртүрлі түрін - бастауыштан жоғары кэсібиге дейін ала алады. Интеллектуалды нормасы болған жағдайда еңбек ету мүмкіншілігі шектеулі адамдар үшін жоғары жэне орта кэсіби білім беру мекемеде тең білім алу мүмкіндігі туралы айтуға болады. Еңбек ету мүмкіншілігі шектеулі адамның бүл жағдайы басқамен шын мәнінде тең білім алу жэне эрі қарай еңбек ету мүмкіндігі болады. Еңбек етуге мүмкіндігі шектеулі адамға дені сау емес жэне күшті емес зат есебінде қарау болмайды. Еңбек етуге мүмкіншілігі шектеулі адам тең қүқылы болады жэне студент ретінде де, мекеме, кэсіпорын қызметкері ретінде де тең міндеттері болады. Еңбек ету мүмкіндігі шектеулі адамдарға арналған неғүрлым оңай жүйе орта кэсіби білім беру. Бүл жерде есту қызметі, тірек-қимыл аппараты, көру қызметі бүзылған адамдар үшін мамандықтарды шағын таңдау бар. Бүл технологиялық мамандықтар мэдениет жэне білім беру мамандықтары. Кэсіптік білім алу процесінде ерекше білімді қажет ететін жас арнайы психологиялық, педагогикалық қолдауға мүқтаж. Түзету жүмыстарын өткізу студенттердің пэндерді меңгеруіне арнайы көмек көрсету қажеттігі туындайды. Мысалы, қүлағы естімейтін студенттер кэсіби сөздікті түсінуде оқу материалдарын оқытудың ауызша үлгісін меңгеруде қиындыққа кездеседі. Арнайы көмек көрсету үшін қолдаудың көмекші жүйелері күрылған, оның ішінде қазіргі заманғы көмек технологияларды қолдануға негізделген. жүктеу/скачать 262.77 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|