Тақырып Кіріспе. Экологиялық білім мен экологиялық практикумның байланысы және экологиялық тәрбие берудің қысқаша тарихы

Атмосфераға ластайтын заттарды шығаратын кәсіпорындар саны

жүктеу/скачать 0.8 Mb.

бет	4/40
Дата	14.05.2024
өлшемі	0.8 Mb.
	#501036
түрі	Практикум

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 40

1-лекция

Атмосфераға ластайтын заттарды шығаратын кәсіпорындар саны

	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012
Барлығы	984	1248	1330	1385	1266	1255	1186	1206	1209
Өскемен қ.	350	387	424	425	433	406	376	390	377
Семей қ.	187	195	198	191	197	186	172	173	175
Риддер қ.	38	35	32	36	37	38	39	42	38
Курчатов қ.	20	24	19	19	21	21	21	19	18
Абай	24	23	23	25	20	25	24	27	28
Аягөз	14	55	50	53	35	46	47	42	43
Бесқарағай	5	8	8	8	9	8	6	12	12
Бородулиха	4	63	39	62	47	51	47	47	49
Глубокое	33	37	35	35	36	34	33	32	35
Жарма	24	68	66	66	67	66	62	63	65
Зайсан	56	62	70	75	58	42	39	41	41
Зырян	48	48	84	86	72	74	75	73	78
Катонқарағай	6	8	7	7	9	9	6	6	6
Көкпекті	30	28	51	52	30	35	38	39	38
Күршім	8	10	9	17	9	10	8	10	10
Тарбағатай	64	90	86	86	72	57	55	45	46
Ұлан	26	47	52	53	45	37	31	30	30
Үржар	14	22	34	47	27	69	67	73	78
Шемонаиха	33	38	43	42	42	41	40	42	42

Ластайтын заттарды атмосфераға шығару, мың тонна

	2008	2009	2010	2011	2012
Барлығы	151,421	149,162	146,997	147,187	140,054
Өскемен қ.	65,167	65,471	62,090	61,474	61,538
Семей қ.	31,610	32,190	31,222	30,991	27,681
Риддер қ.	10,604	9,728	9,284	9,178	9,621
Курчатов қ.	1,118	1,461	1,701	1,647	1,450
Абай	0,536	0,610	0,636	0,632	0,532
Аягөз	1,831	2,876	3,526	3,602	2,630
Бесқарағай	2,293	0,841	0,812	0,607	0,581
Бородулиха	4,097	4,042	3,938	4,010	3,304
Глубокое	4,150	4,018	3,962	3,481	3,806
Жарма	3,469	3,765	3,856	3,981	3,806
Зайсан	0,896	0,996	0,978	1,914	1,950
Зырян	14,529	12,957	13,976	13,407	10,778
Катонқарағай	0,338	0,484	0,381	0,354	0,307
Көкпекті	0,567	0,615	0,648	0,712	0,798
Күршім	0,703	0,746	0,658	0,609	0,801
Тарбағатай	1,273	1,083	1,029	1,079	1,038
Ұлан	1,826	1,735	1,772	1,748	1,817
Үржар	1,164	1,506	1,533	2,586	2,613
Шемонаиха	5,250	4,038	4,995	5,175	5,003

Тұрақты көздерден шығатын ұсталған ластайтын заттардың үлес салмағы,%

	2008	2009	2010	2011	2012
Барлығы	89,6	89,4	90,1	90,1	94,8
Өскемен қ.	89,1	89,5	89,7	89,9	90,9
Семей қ.	85,5	84,9	83,9	84,3	86,3
Риддер қ.	96,4	96,5	97,0	97,1	99,3
Курчатов қ.	53,9	27,4	27,7	46,5	15,9
Абай	–	–	–	–	–
Аягөз	6,1	3,9	16,0	11,9	24,4
Бесқарағай	–	–	–	–	–
Бородулиха	74,5	74,7	75,4	75,0	1,2
Глубокое	45,5	39,5	40,3	39,4	45,4
Жарма	16,5	52,3	50,3	18,4	19,6
Зайсан	–	–	–	10,7	2,8
Зырян	95,0	94,6	95,7	95,5	97,7
Катонқарағай	16,1	6,1	10,8	7,8	3,9
Көкпекті	19,8	16,7	77,4	75,5	43,2
Күршім	2,9	–	4,5	3,9	8,6
Тарбағатай	2,4	1,2	1,2	–	–
Ұлан	43,3	48,9	49,5	49,9	50,6
Үржар	5,9	0,2	–	–	–
Шемонаиха	39,4	27,4	30,4	32,4	34,4

Барлық тұрақты көздерден шығатын ластайтын заттардың мөлшері, мың тонна

	2008	2009	2010	2011	2012
Барлығы	1457,660	1406,141	1488,965	1485,163	2717,221
Өскемен қ.	600,003	622,123	603,808	611,634	677,966
Семей қ.	218,087	213,447	194,389	197,864	202,430
Риддер қ.	298,221	278,215	309,362	320,009	1331,401
Курчатов қ.	2,426	2,011	2,354	3,078	1,724
Абай	0,536	0,610	0,636	0,632	0,532
Аягөз	1,950	2,993	4,198	4,087	3,482
Бесқарағай	2,293	0,841	0,812	0,607	0,581
Бородулиха	16,071	15,968	16,012	16,011	3,345
Глубокое	7,614	6,640	6,632	5,743	6,976
Жарма	4,155	7,887	7,764	4,876	4,732
Зайсан	0,896	0,996	0,978	2,144	2,006
Зырян	289,153	240,844	324,781	299,746	464,492
Катонқарағай	0,403	0,516	0,427	0,384	0,319
Көкпекті	0,706	0,739	2,865	2,909	1,403
Күршім	0,724	0,746	0,689	0,634	0,877
Тарбағатай	1,304	1,096	1,043	1,079	1,038
Ұлан	3,219	3,397	3,506	3,487	3,678
Үржар	1,238	1,509	1,533	2,586	2,613
Шемонаиха	8,662	5,563	7,176	7,653	7,626

Ауаға шығатын улы заттардың концентрациясы (ауыр металдар, шаң-тозаң, күкірт тотығы, көмірқышқыл газы және т.б.) белгіленген мөлшерден он есе артық. Ең ауыр жағдай Тараз, Теміртау, Алматы, Шымкент, Балқаш, Риддер, Өскемен және басқа да қалаларда қалыптасқан. Осы қалаларда лас заттардың концентрациясы жыл бойынша белгіленген мөлшерден 5-10 есе артады. Ауа кеңістігінің ластануы пайдалы қазбалар өндіретін аудандарда да байқалады. Атмосфераның ластануы Байқоңыр космодромында ғарыш кемелерін ұшыру кезінде де байқалады. Өнеркәсіпті аудандарда ауа кеңістігінің ластануымен катар ластану сол жердегі су көздерін қамтиды. Сырдария өзені ағысының 35-40%-ы өндіріс орындарының қалдық суларынан тұрады. Өзен суында дизентерия, паратиф, гепатит, сүзек ауруы қоздырғыштары мен өте қатерлі гексахлоран ДДТ кездеседі. Өнеркәсіп орындарының ластаушы заттарына жер игеру нәтижесінде пайда болған масштабы химиялық ластанудың көлемдері ұлғаюда. Өсімдік жамылғысын қорғайтын әр түрлі химиялық заттар, дефолианттар, пестицидтер, мөлшерден артық қолданған тыңайтқыштар, тек қана қоршаған ортаны емес, тамақ өнімдерін де ластауда.

Семей ядролық полигонында да экологиялық апатты аймақ қалыптасып отыр. 1948-1964 жылдар аралығында Семей полигонында жер бетінде ядролық сынақтар жүргізілді, ал 1964-1989 ж. аралығында жер асты сынақтары жүргізілді. Ядролық қару-жарақтарды сынау аймақтың табиғи ортасына және халықтың денсаулығына кері әсерін тигізді. Республика көлемінде қоршаған ортаны қорғауға бағытталған жұмыстар жоспарлы түрде іске асуда. Олар: жер қойнауын тиімді пайдалану (минералды шикізаттарды кешенді пайдалану, игерілген жерді рекультивациялау және көгалдандыру)
Бұл өңірдегі экологиялық ірі мәселелер қатарына Балқаш көлі бойындағы Балқашмыс комбинаты, Приозер, Ақсүйек кен рудаларын байыту кешендері, Сарышаған полигоны және Текелі қорғасын-мырыш комбинаттары осы аймақта тұратын тұрғындарға өз зардабын тигізіп отыр. 1999 жылы «Балқаш көлін құтқару, оның бүгінгісі мен болашағы» атты халықаралық деңгейде экологиялық форум өтті. Онда Балқаш көлін құтқару мәселелері қаралып, нақты шешімдер қабылданды. Оның негізгілері:
1. Іле өзені бойындағы өндіріс орындарында суды тиімді пайдалануды реттеу.
2. Қапшағай суқоймасынан Балқашқа жіберілетін судың үлесін тұрақтандыру.
3. Ақдала және Шарын массивтеріндегі күріш алқаптарын азайту.
4. Жер асты суларын пайдалануды жүзеге асыру.
5. Суармалы жерлердің көлемін шектеу.
Балқаш көлін құтқару бүгінгі күннің талабы. Арал мен Балқаш сияқты су экожүйелерінен айырылу Қазақстанды ғана емес Еуразияны да бұрын-соңды болмаған экологиялық анаттың ошағына айналдыруы мүмкін. Сондықтан әрбір табиғи экожүйені көздің қарашығындай сақтау мен қорғау адамзат баласының парызы.
Каспий теңізі – жер шарындағы бірден-бір тұйық су айдыны. Оның көлемі – 380 мың км². Каспий теңізі солтүстіктен оңтүстікке дейін 1030 км, батыстан шығысқа дейін 196-435 км аралықты қамтиды. Солтүстік-шығыс бөлігінің климаты континенталды, ал оңтүстік-батысты субтропикалық климатты құрайды. Каспийдің солтүстік жағалауы таяз, көбіне қайраңдардан тұрады.
Каспий теңізі Еуропа және Азия континенттерінің түйіскен жерінде орналасқан. Каспий қайраңы өте ерекше табиғат туындысы әрі өсімдіктер мен жануарлардың қолайлы ортасы. Мұнда «Қызыл кітапқа» енген өсімдіктер мен жануарлар көптеп кездеседі. Тұйық су айдыны болғандықтан мұндағы организмдердің басымы эндемиктер. Теңіздің құнды байлықтарының бірі – бекіре тұқымдас балықтар. Олардың 5 түрі тіршілік етеді. Бекіре тұқымдастардың дүниежүзілік қорының 70 %-ы осы теңіздің үлесіне тиетінін мақтанышпен айтуға болады. Каспий ойпаты өзінің табиғат ескерткіштерімен, фаунасы және флорасының көптүрлігімен ерекшеленеді. Мұнда өсімдіктердің 945, балдырлардың 64, фитопланктондардың 414, зоопланктондардың 100-ден астам түрі тіршілік етеді.
Каспий теңізі кәсіптік балықтарға да бай. Теңізде балықтың 76 түрі кездеседі. Каспий теңізі жыл құстарының да сүйікті мекені. Теңіз жағалауларында 3-3,5 млн. құстар қыстан қалса, ал жыл құстарының саны 10-12 млн-ға жетеді.
Қазіргі кезде бізді қоршаған ортаның ластаушы көздерін төмендегідей топқа бөлеміз:
1. Физикалық ластану – радиактивті заттар, электрмагнитті толқындар, жылу, шулар және тербелістер.
2. Химиялық ластану – көміртегі өнімдері, күкірт, көмірсулар, шайынды сулар, пестицидтер, гербицидтер, фторлы қосылыстар, ауыр металдар, аэрозолдар.
3. Биологиялық ластану – ауру қоздырғыш бактериялар мен вирустар, құрттар, қарапайымдылар, шектен тыс көбейіп зиян келтіретін жәндіктер.
4. Эстетикалық зиян – табиғаттың қайталанбас сұлу ландшафтарының бүлінуі, орман-тоғайлардың жойылуы, т.б.
Осындай апаттарды болдырмас үшін 1992 жылдың маусымында БҰҰ-ның Рио-де Жанейродағы болған айналаны қоршаған орта жөніндегі конференциясы климаттың өзгеруі туралы рамкалық Конвенция қабылдап, оған 150-ден астам ел қол қойды. 1999 жылдың 19 наурызында БҰҰ-ның штаб квартирасында Қазақстанның өкілетті өкілі Ақмарал Арыстанбекова да рамкалық Конвенцияға қол қойды.
1997 жылы 24 шілдеде АҚШ президенті Клинтон атақты ғалымдарды жинап (оның ішінде 3 Нобель сыйлығының лауреаты бар) «парниктік эффекті» тудыратын газдарды азайтуға бағытталған заңды қабылдап, глобальдық жылынуға қарсы күресетін ұлттық компанияны құрып, бұл мәселені радикалды түрде шешуге жұмылдырды. 1997 жылы 29 шілдеде «Вашингтон папкасы» қабылданды.
«Қызу әсерінің» салдарынан болатын климаттың өзгеруі жалпы әлемдік көлемдегі проблема болып табылады және қоршаған ортаның жан-күйіне барынша ықтимал қатер төндіреді.
Қазақстан 1995 жылы Климаттың өзгеруі жөніндегі БҰҰ Үлгілік конвенциясын бекітті, ал 1999 жылы осы Конвенцияда Киото хаттамасына қол қойды.
Аталған хаттаманы бекіткен және ол күшіне енген жағдайда Қазақстан қызған газдардың шығарындыларын қысқарту жөніндегі сандық міндеттемелерді өзіне жүктей отырып, І қосымшаның Тараны болады.
Қазақстанның Киото хаттамасын бекітудің мақсатқа лайықтығын айқындау үшін 2004 жыл барысында қызған газдардың шығарындыларын қысқарту жөніндегі сандық міндеттемелердіңң Қазақстанның экономикасына әсері туралы зерттеулер жүргізу қажет.
Талассыз экологиялық тиімділігінен басқа, Киото хаттамасын бекіту біздің ел үшін халықаралық инвестицияларды тарту, басқа елдердің экономикасына активтерді орналастыру мүмкіндігімен инвестор рөліндегі бірлескен жүзеге асыру жобаларына және «таза даму» процестеріне қатысу, өндірістік энерготиімділігін арттыру үшін жаңа технологияларды қолдану, сыртқы энергетикалық рынокта елдің экономикалық мүдделерін қорғау үшін көміртегі кредиттерін шоғырландыру, қызған газдардың шығарындыларына квоталар жөніндегі перспективалары ашады.
Киото хаттамасын біткеннен кейін нақты жобалар мен іс-шараларды іске асыруды көздейтін Қазақстан Республикасында қызған газдардың шығарындыларын азайту жөніндегі 2015 жылға дейінгі бағдарлама әзірленетін болады.
Табиғатпен тіл табысу үшін, біріншіден, өндірісті экологиязациялау мақсатына сай келетін бірқатар шараларды іске асыру қажет. Табиғатты қорғау үшін барлық елдердің күш қуатын біріктіргенде ғана экологиялық шаралар тиісті нәтиже бере алады.
Адам мен табиғаттың қарым-қатынасын жақсарту бағытталған тағы бір шара – табиғат байлықтарын тұтынуды ақылға сиымды мөлшерде өзіне – өзі шек қою. Халықтың экологиялық санасын қалыптастыру міндетті экологиялық білім мен тәрбие берудің бірқатар комплексті мәселелерінен тұрады. Олар – экологиялық ғылыми сананы қалыптастыру, экологиялық этиканы, экологиялық психологияны және экологиялық құқықтық сананы қалыптастыру қажет.
Әрбір экономикалық табысымыз үшін табиғат бізден кек алады. Сондықтан біз табиғатты аялай білейік!

жүктеу/скачать 0.8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 40