Тақырып. Мәдениет семиотикасы сағат (2апта)
жүктеу/скачать 33.95 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Білім (когнитивтік мағына)
- Мәдениет белгілер әлемі ретінде.
| Мағынаның түрлері
Мағынаның түрлері: білім, құндылықтар, ережелер. Мағыналар адамның басында, оның қажеттіліктеріне сәйкес айналасында және өз бойында болып жатқан құбылыстар мен процестерді танып, бағалап, реттегенде қалыптасады. Білім (когнитивтік мағына) – бұл заттың қасиеттері туралы ақпарат. Білім – мәдениеттің маңызды бөлігі. Ол өзінің мазмұнында үлкен орын алады. Мәдениеттің дамуымен қоғамдағы білімнің көлемі үнемі өсіп отырады. Мәдениетте жинақталған білімнің бәрі ақиқат емес. Кез келген дәуірде бұрын даусыз ақиқат деп саналған білім бар, бірақ кейін олардың адасушылық екені анықталды (мысалы, пұтқа табынушылық сенімдер). Сондай-ақ, кейбір мәдениеттерде шындық, ақиқат деп танылса, басқа мәдениетте жалған деп бағаланатын білім бар. Құндылық (құндылық мағынасы) – адам санасында бекітілген заттың адамға (соған сәйкес адамның затқа) қатынасының сипаттамасы. Егер адам одан өзінің кейбір қажеттіліктерін қанағаттандыру құралын көретін болса (және егер объект адамға қандай да бір қажеттіліктерді қанағаттандырмайтын немесе олардың қанағаттандырылуына кедергі келтіретіндей көрінетін болса, онда оның құндылығы болмайды немесе теріс мәнге ие болады -" құндылыққа қарсы»). Реттеуші (регуляторлық мағына) адамдар өздерінің мінез-құлқы мен әрекеттерін соған сәйкес құрастыратын ереже немесе талап. Мәдениеттегі реттеушілер белгілі бір мәдениетте қабылданған мінез-құлық пен белсенділік нормаларын анықтайды, яғни олар мақсаттарға жетудің қандай жолдары мен құралдары қолайлы, «қалыпты», ал қайсысы болмайтынын көрсетеді. Мәдениет белгілер әлемі ретінде. Адамның «өңделген» (физикалық және рухани) мән-мағынаның, заттардың, процестердің, құбылыстардың тасымалдаушысы ретінде әрекет ету белгілерге айналады. Белгі – басқа объектілер туралы ақпаратты тасымалдаушы қызметін атқаратын және оны алу, сақтау, өңдеу және беру үшін пайдаланылатын объект. Мәдениетте таңбалардың (кодтардың) әртүрлі жүйелері тарихи дамиды. Белгі жүйелеріне табиғи тілдер – қазақ, орыс, ағылшын және т.б., жасанды тілдердің әртүрлі түрлері – математика тілі, химиялық символизм, «машина» тілдері және т.б. жатады. Сондай-ақ белгі жүйелеріне әртүрлі сигналдық жүйелер, бейнелеу өнерінің тілдері, театр, кино, музыка, этикет ережелері, діни рәміздер мен рәсімдер, геральдикалық белгілер, жалпы алғанда қандай да бір мазмұнды білдіру құралы ретінде қызмет ете алатын кез келген объектілер жиынтығы жатады. Біз заттар әлемінде ғана емес, белгілер әлемінде де өмір сүреміз. Мәдени құбылыстар - бұл әлеуметтік ақпарат кодталатын белгілер мен белгілер жиынтығы («мәтіндер»). Мәдениеттің кез келген құбылысын түсіну ондағы сезіммен қабылданатын нәрсені ғана емес, оның «көрінбейтін» субъективті мағынасын көру дегенді білдіреді. Ол құбылыстың таңба, белгі, «мәтін» рөлін атқаратыны соншалықты, ол мәдениет фактісіне айналады, оны бақылап қана қоймай, түсіну керек. Кез келген объектілерді (мысалы, құралдарды) таза утилитарлық мақсатта пайдаланғанда, олардың символдық қызметі фонға түсіп, физикалық және химиялық қасиеттері алдыңғы қатарға шығады. Бірақ сонымен бірге біз оларды әдетте мәдениет объектілері ретінде қабылдамаймыз. Олардың символдық сипатын ескергеннен кейін олар мәдениет объектілері ретінде пайда бола бастайды. Сонымен, «материалдық мәдениет ескерткіштері, оларды жасайтын және пайдаланатын қоғамдағы өндіріс құралдары екі жақты рөл атқарады: бір жағынан, олар практикалық мақсаттарға қызмет етеді, екінші жағынан, бұрынғы еңбек қызметінің тәжірибесін шоғырландырады, олар ақпаратты сақтау және беру құралы ретінде әрекет етеді. Бұл ақпаратты көптеген ақпарат таратушы көздер, арналар арқылы алуға мүмкіндігі бар замандас үшін бірінші функция негізгі рөл атқарады, бірақ ұрпақ үшін, мысалы, археолог немесе тарихшы, бұл толығымен екінші мағына бірінші орында болады. Символдық сипат, демек, мәдени құбылыс болу қабілеті адам қолының туындылары арқылы ғана емес, оның рухани іс-әрекетінің объектісіне айналғанда табиғат құбылыстары арқылы да игерілетінін айта кеткен жөн. Оларды рухани әлеміне тарта отырып, адамдар оларға «адамдық» (эстетикалық, адамгершілік, діни) мазмұн береді. Халық ертегілеріндегі айлакер түлкінің немесе қорқақ қоянның бейнелері, кемпірқосақтың немесе күннің батуы туралы поэтикалық сипаттамалар, тұтылу, кометалар туралы мистикалық интерпретациялар және т.б. Жанартау атқылауы – табиғи құбылыс, сондықтан ол мәдениет саласының сыртында жатыр. Бірақ оны құдайлардың қаһарының көрінісі ретінде немесе қорқынышты элементтің алдындағы адам дәрменсіздігінің трагедиясы деп түсінгенде («Помпейдің соңғы күні» К. Брюллов), ол белгіге, символға айналады, адамдар ерекше «табиғаттан тыс» мағынаны көреді және бұл оны мәдени құбылысқа айналдырады. Халықтың өзі рәміздерге, ерекше мәнді тасымалдаушыларға айналады. Олар бір-біріне жай ғана тірі жан ретінде емес, кино жұлдызы, жазушы, саяси көшбасшы, белгілі бір кәсіптің өкілі және т.б. ретінде әрекет еткенде, бұл мәдени құбылыстан басқа ештеңе емес. Мәдениет белгілер әлемі ретінде біздің алдымызда материалдық және рухани бірлікте пайда болады. Шынында да, белгі сезім арқылы қабылданатын, материалдық объект, ал оның мағынасы (мағынасы, ақпараты) адамдардың рухани іс-әрекетінің жемісі болып табылады. Белгілер адам ойларының, сезімдерінің, тілектерінің өзіндік «материалдық қабығы» ретінде әрекет етеді. Адамның рухани іс-әрекетінің өнімдері мәдениетте сақталуы, басқа адамдар арқылы жеткізілуі және қабылдануы үшін олар осы белгі қабығында көрсетілуі, кодталуы керек. Мәдениет белгілер әлемі ретінде біздің алдымызда материалдық және рухани бірлікте пайда болады. Шынында да, белгі сезім арқылы қабылданатын, материалдық объект, ал оның мағынасы (мағынасы, ақпараты) адамдардың рухани іс-әрекетінің жемісі болып табылады. Белгілер адам ойларының, сезімдерінің, тілектерінің өзіндік «материалдық қабығы» ретінде әрекет етеді. Адамның рухани іс-әрекетінің өнімдері мәдениетте сақталуы, басқа адамдар арқылы жеткізілуі және қабылдануы үшін олар осы белгі қабығында көрсетілуі, кодталуы керек. Мәдениетте таңбалардың (кодтардың) әртүрлі жүйелері тарихи дамиды. Белгілер жүйесіне табиғи тілдер – орыс, ағылшын және т.б. және жасанды тілдердің әртүрлі түрлері – математика тілі, химиялық символизм, «машина» тілдер жатады. Сондай-ақ белгі жүйелеріне әртүрлі сигналдық жүйелер, бейнелеу өнерінің тілдері, театр, кино, музыка, этикет ережелері, діни рәміздер мен рәсімдер, геральдикалық белгілер, жалпы алғанда қандай да бір мазмұнды білдіру құралы ретінде қызмет ете алатын кез келген объектілер жиынтығы жатады. Біз заттар әлемінде ғана емес, белгілер әлемінде де өмір сүреміз. Мәдени құбылыстар - бұл әлеуметтік ақпарат кодталатын белгілер мен белгілер жиынтығы («мәтіндер»), немесе оларға адам берген мазмұны, мән-мағынасы. Мәдениеттің кез келген құбылысын түсіну ондағы сезіммен қабылданатын нәрсені ғана емес, оның «көрінбейтін» субъективті мағынасын көру дегенді білдіреді. Ол құбылыстың таңба, белгі, «мәтін» рөлін атқаратыны соншалықты, ол мәдениет фактісіне айналады, оны бақылап қана қоймай, түсіну керек. Кез келген объектілерді (мысалы, құралдарды) таза утилитарлық мақсатта пайдаланғанда, олардың символдық қызметі фонға түсіп, физикалық және химиялық қасиеттері алдыңғы қатарға шығады. Бірақ сонымен бірге біз оларды әдетте мәдениет объектілері ретінде қабылдамаймыз. Олардың символдық сипатын ескергеннен кейін олар мәдениет объектілері ретінде пайда бола бастайды. Сонымен, «материалдық мәдениет ескерткіштері, оларды жасайтын және пайдаланатын қоғамдағы өндіріс құралдары екі жақты рөл атқарады: бір жағынан, олар практикалық мақсаттарға қызмет етеді, екінші жағынан, бұрынғы еңбек қызметінің тәжірибесін шоғырландырады, олар ретінде әрекет етеді. ақпаратты сақтау және беру құралы.Бұл ақпаратты көптеген тікелей арналар арқылы алуға мүмкіндігі бар замандас үшін бірінші функция негізгі рөл атқарады, бірақ ұрпақ үшін, мысалы, археолог немесе тарихшы, бұл толығымен екінші «1. Мәдениет белгілер әлемі ретінде біздің алдымызда материалдық және рухани бірлікте пайда болады. Шынында да, белгі сезім арқылы қабылданатын, материалдық объект, ал оның мағынасы (мағынасы, ақпараты) адамдардың рухани іс-әрекетінің жемісі болып табылады. Белгілер адам ойларының, сезімдерінің, тілектерінің өзіндік «материалдық қабығы» ретінде әрекет етеді. Адамның рухани іс-әрекетінің өнімдері мәдениетте сақталуы, басқа адамдар арқылы берілуі және қабылдануы үшін олар осы белгі қабығында көрсетілуі, кодталуы керек. Мағына мен белгінің (немесе басқаша айтқанда, ақпарат пен оның жазылатын және берілетін кодының) арақатынасы мәдениеттің рухани және материалдық жақтарының ажырамастығын анықтайды. Адамның рухани іс-әрекетінің өнімдері мәдениетте сақталуы, басқа адамдар арқылы жеткізілуі және қабылдануы үшін олар осы белгі қабығында көрсетілуі, кодталуы керек. Мағына мен белгінің (немесе басқаша айтқанда, ақпарат пен оның жазылатын және берілетін кодының) арақатынасы мәдениеттің рухани және материалдық жақтарының ажырамастығын анықтайды. Сонымен, мәдени құбылыстар – бұл кез келген артефактілер (адамдар жасанды түрде жасаған заттар мен құбылыстар) мағынаны алып жүретін, т.б. мағыналары бар белгілер ретінде әрекет етеді. Белгілер жиынтығы әлеуметтік ақпаратты қамтитын мәтіндерді құрайды. жүктеу/скачать 33.95 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|