в/ сынып ерекшелігі бойынша жұмыс ерекшелігі

Сабақ мақсатын айқындау. Төжірибелі мұғалім оқу курсымсн алдын ала танысқанда немесе тақырыптық жоспар түзгенде тақырыптарды немесе бөлімдерді оқып-үйренудің келешек мақсатын айқындайды. Ал жас мұғалім әдетте жалпы мақсаттарға емес, нақты сабаққа дайындық кезеңінде нақты мақсаттарға көңіл бөлгені орынды.

1. Көрнекілік оқыту әдісін қалай түсінесің?

2.Көрнекі құралдарды таңдаудағы ғылыми-әдістемелік жолы туралы небілдіңіз?

3.Көрнекі құралдармен тарих сабақтарында жұмыс істеу тәсілдерінатап беріңіз?

1. Шаймерденова К.Ш. Қазіргі сабақ және өзекті мәселелері. А., 1990

2.С. Тайшығанова,Қазіргі сабақ қандай болу керек? //№5.2008 Қазақстан тарихы әдістемелік журнал.15-18 б.

3.Ковжасарова М.Р., Нурмухаметов Н.Н. Аульбекова Г.Д.Технологизация учебного процесса: казахстанский опыт.- Алматы: Изд. «Зият-Пресс», 2005.-224 с.

1. Оқушылардың өз бетімен оқулық текстерімен жұмыс істеуін талап ету, және тарихты оқыту процессінде оның маңызы.

2. Оқулық текстермен жұмыс істеу тәсілдері:

а/ өздік жұмыс

б/ тезис және конспект құру және басқа тәсілдер.

3. Тарихи документтер түрлері. Тарихты оқытудағы құжаттардың маңызы.

4. Құжаттармен жұмыс істеуді талап ету.
1. Оқушылардың өз бетімен оқулық текстерімен жұмыс істеуін талап ету, және тарихты оқыту процессінде оның маңызы. Тарих пәнін окытуда оқулықгың ролі. Қазіргі таңда аманың тарих туралы түсінігі ғана емес, тарихқа деген көзқарасы да, қабылдау үрдісі де өзгереді. Оның үстіне мектептегі оқыту саласында білім берудің халықаралық 12 жылдық жүйесінің қалыптасуын ескере отырып, оқыту нәтижелі болу үшін оқулықтың әдістемелік құрылымын өзгерту керек. Ендігі жерде окушының берілген материалды тез игеруіне орайластыра жеңілдету жолдарын қарастырыу керек. Ең бастысы шәкірттің жанды қызығушылық әрекетін туғызатындай, олардың жалықтырып алмай өз бетімен ойлануға, белгілі бір тарихи фактіге, тарихи құбылысқа қорытынды жасауга, өзіндік көзқарасын қалыптастыратын, сол арқылы өз біліміне сенім ұялататын оқулык керек. Себебі, қазіргі таңда оқушыларымыз қолданыстағы оқулықтардығы ұзақ-сонар дайын білімдерді тыңдаумен ғана шектелуде . оқулықтарда берілген кейбір материалдардың тым шұбалаңқылығы мен көп сөзділігі оқушыны шатастырады. Шатастырып қана қоймай, шәкіртті жалықтырады. Өйткені, оқулық оқушы талғамының түсіну, игеру деңгейіне сай емес. Мысалы, 9 сыныптағы қазақ халқының патшалы Ресей кезеңінде ұлт-азаттық көтерілістерге арналған, т.б. материалдарды алып қараңыз. Сол оқулықтағы күйіне 45 минут көлеміне сыйдыра отырып, оқушыға ескерер жәйт сіз түсіндіріп қана шектелмейсіз ғой. Оқушыдан өтілген материал мен үй тапысрмасында сұрап үлгеруінің керек. Осыдан барып оқушының сабақка (әрине, бәрі емес болар) немқұрайдылығы пен қызықпаушылығы туады. Ал ұзақ сонар материалдарды күштеп танып, тықпалай беру салдарынан өзіміздің ортақ ұлттық құндылығымыз тарихымызға деген салқындық лебін туғызады. Осыдан барып ұлттық болмыстан тыс қалып, ұлт құндылығына менсінбей қарауга әдеттенген, талғамы ұлттық болмыстан алшақтаған ұрпақ қалыптасуда. Ұлттық патриотизмді өлтіретін ең қатерлі немқұрайдылық жады осыдан шығады. Оқушының берілген материалды меңгеру процесін жеңілдететін танымдық жэне ойлау қызметінің дамуына ықпал етерлік әдіс-тәсілдер таблица, диограмма, тест, т.б. мүлдлем қарастырылмаған.

Сыныпта сапалы білім берудегі негізгі міндеттерін әр мұғалім өз тәжірибесіне қарай түрлі творчестволық жолмен өзінше шешетіндігі белгілі, бүл күнделікті жұмыс әдіс ғана болып қала бермек. Сабақтың табысты өтуі мұғалімнің дайындығына, білімі мен іскерлігіне, қабілет тәжірибесіне, өз мамандығына жан-тәнімен беріліп атқаруына да байланысты болар. Бұл, дегенмен өзімізді-өзіміздің алдауымыз. Себебі, сабақты түрлендіру тек ашық сабақта ғана өткізіледі. Өзімізге белгілі мұндай сабақтарға мұғалім өзінң біліктілігі мен кәсіби деңгейіне орай материалдар жинап, сабақты барынша түрлендіруге тырысады. Ашық сабақтың практикалық маңызы болғанымен, бұл әдістемелік тәжірибе ғана. Ол мұғалімнің жақсы әдістерін насихаттауға, сабақты жетілдіруге көмек беріп, шеберлікті шыңдауға жәрдемін тигізгенімен оқу құралы да бола алмайды. Ондай сабақ пен күңделікті жұмыс барысындағы сабақ айырмашылығының ара салмағын әрбір мұғалім жете біледі. Әрине, өзінің ісіне шын берілген, күнделікті сабағына өте жоғары әзірлікте жүретін ұстаздарды да жоққа шығаруға болмас. Бірақ жеке бастың мүддесі тұрғысынан келгенде оқулықтағы бармен қанағат қылатьшымызды ешкім теріс демес. Сондықтан ендігі жерде оқулык мұғалім үшін қосымша әдістемелік оқу-кұралы қызметін қоса атқаруы тиіс. Бұл оқулықтағы білімді түсініп, қабылдаушы (оқушы) мен оны шәкірт түсінігіне.сай етіп жеткізуші (мұғалім) арасындағы процесті жеңілдету. Оқулықта екі жақтың да мүддесі қарастырылуы керек. Қазіргі окулықтарда оқушьның тапсырманы қабылдау қабілетінің деңгейі ескерілмеген. Сондықтан, ендігі жерде негізгі басылымдылық - міндетті түрде тарихи фактілерге негізделген ғылыми әдістерге берілуі қажет. Сонымен бірге, оқулықтың әдістемелік жолдарын баяндайтын сабақ жоспарларының да қоса шығарылғаны дұрыс. Мұғалім оны жазуға, дайындалуға қаншама уакытын жоғалтады (жазбайтынымыз қаншама). Сол арқылы мұғалім еңбегін жеңілдетіп қана қоймаймыз, оның одан әрі тәжірибесіне сай өз еркімен сабақ жоспарын толықтыруға, жетілдіруге мүмкіндік беріледі. Оқушы фактілерді берік меңгермесе тарихи білім жүйесі калыптаспайды, оқыту процесі барысыңца сол кезендегі фактілердің себептері мен сипаты ; міндетті түрде ашылып көрсетілуі тиіс. Тарихи фактілерді меңгеруден білімді , игеру басталады. Тарихи фактілер схема түрінде берілсе, оқушыны қызықтырып тақырыптың негізгі мақсатын, білім мазмұнын ашуға көмектеседі. Тарихи құбылыстар мен схема арқылы танысу оқушыға тарихи фактіні өзі талдай алуына мүмкіндікбереді.

Тарих дегеніміз – тарихи фактілердің тізімі ғана деген түсінік қалыпттастырмау үшін, оқулыққа тарихнама деректерінің енгізілуі де ескерілсе, өтілген тақырыптарды жинактап, эр тарау соңында аса маңызды, түйіңді деген, хронологиялық сәйкессіздігі дау тудырмайтындай нақты тарихи білім элементтері іріктеліп, маңызды даталар, атаулар, тарихи тұлғалар туралы қысқаша мәліметтермен бірге тест тапсырмалары құрастырылып берілсе.

Алматы қаласындағы «Мектеп» баспасынан басылып шыққан «Қазақстан

тарихы» оқулығы (Авторлары: Ә.Төлеубаев, Ж.Қасымбаев, М.Қойгелдиев,

Е.Қалиева, Т.Далаева.А. «Мектеп». 2006 ж.) тоғыз тараудан тұрады. Бұл оқулықтың кемшілік тұстары сонда «Страбон өй деді, Плутарх бүй деді»

деген балама пікірлер өте көп. Бұл сөйлемдер баланың ойын сан алуан тоғыспайтын тұжырымдармен шатастырады. Оқушы— студент емес.

Сондықтан оған жатық түсіндіру үшін ғылыми астарлы ойларды шектеп, жүйелі жазу керек. Сонымен бірге етілетін тақырыптардың ауқымының молдығы соншалықты, оны бір параграфқа сыйғызып, топтап оқыту мүмкін емес.

9-сыныптарға арналған «Қазіргі заман тарихы» (Авторлары:

• 
  оқыту үрдісіне енгізілген оқушылардың өздік жұмысы - мұғалімнің тікелей қатынасуынсыз орындалатын жұмыс; бұл жағдайда оқушылар саналы түрде тапсырманың мақсатына қол жеткізуге өздерінің күштерін пайдалану және танымдық іс-әрекеттерінің нәтижелері арқылы тырысады (Б.П.Есипов);
  
• 
  оқушылардың тапсырмаларды еш көмексіз, мұғалімінің бақылауынсы
  

өздік оқу іс-әрекеті дегеніміз – бұл дидактикалық ұғым, ғылыми практикалық міндеттерді өз бетімен қою, оның шешімін табудың өзіндік тәсілдерін болжау және анықтау, жеке тұлғаның өзін-өзі бақылауы, өзін-өзі бағалауы негізінде педагогикалық үрдіске қатынасушылардың өзара іс-әрекетінде қалыптасқан жеке тұлғаның интегративті білімі .

Компьютер оқушылардың өздік жұмысын тез және қарқынды турде ұйымдастыруға көмектеседі. Мәселен, Місrosoft Word мәтін редакторында оқушыларға әртүрлі жазбаша тапсырмаларды өз бетінше орындатуға бола-ды. Оқушылар компьютерде жетекші сөз бен мәтінді бөліп алу мүмкіндігін пайдалана отырып, мәтіннен ең негізгілерін тауып алуға үйренеді және осы жинақталған ақпараттарды пайдалану арқылы қысқа жинақталған дәрістік жазып шыға алады. Мұндағы мұғалімнің негізгі мақсаты оқушылардың қатесіз, сауатты жазуын қадағалау болып табылады. Жұмыстың бұл түрі оқушылардың жазба жұмыстарын орындауға қызығушылықтарын арттырады, себебі олар қаламның көмегімен дәптерде жазуға аса ынта танытпайды және өте баяу жазады. Бірақ, бұл жазба жұмыстарын толық компьютерде орындату дегенді білдірмейді, тек баланы ынталандырудың бір түрі ретінде пайдалану дегенді меңзейді.

Ақпараттық технологиялар балалардың шығармашылығын арттыруда да ең қуатты ынталандыру құралы болып табылады. Бастауыш сынып оқушыларының әдеби шығармашылықтарын арттыру мақсатында "Менің алғашқы қолжазбам", "Менің жанұям", "Балалық шақ" т.б. жобаларға қатынасуды ұсынуға болады, балалар мектепке дейінгі өмірі, отбасы туралы әңгімелер жазады, әртүрлі жұмбақтар құрастырады.

Сонымен бірге оқушыларға шығармашылық ойын түрлерін қуруға тапсыр-ма беруге болады. Оған біршама уақыт беру қажет, себебі оқушы алдына қойылған жұмысты шешу үшін жан-жақты ізденеді, отбасымен ақылдасады, әртүрлі әдебиетді қарастырады, сыныптастарымен, мүғаліммен ақылдасады.

Бастауыш мектепте ақпараттық технологияларды пайдаланудың мумкіндіктері жан-жақты. Оқушылардың жасаған жұмыстарын әшекейлетуге де, бейнелеу өнері пәнінен Раіnt бағдарламасында әртүрлі суреттер салғызуға және оқу үрдісінде әртүрлі танымдық ойындарды, логикалық сипаттағы ойындарды пайдалануға болады.

Сонымен бірге бастауыш мектепте әрбір пәнді оқытуды ақпараттық технологияларға негіздеуге болады. Мұнда электрондық байланыс ерекше мәнге ие.

Электрондық байланыс жүйелерінде оқыту мынадай сұрақтардың шешімін табуды көздейді:

1."Нені оқыту керек?" компьютерлік жүйеге енгізілетін тақырыптарды саралау қажет.

2.Оны қандай ретпен, тәртіппен оқыту керек, тақырып арасындағы байла-ныс, сабақтастық қатаң ескерілуі қажет.

3."Қалай оқыту керек?" тиімді әдіс-тәсілдерді таңдап алған жөн.

Осы үш сұрақтың шешімін табу ақпараттық технологиялар негізінде оқыту әдістемесінің негізін құрайды.

Сонымен бірге мектепте компьютерді оқушылардың іс-әрекетін жедел бақылауды ұйымдастыру құралы ретінде пайдалануға болады. Оның мынадай артықшылықтары бар:

- әрбір оқушы өз қарқынымен жұмыс істейді;

- тексерілушіге жеке сынау беру мүмкіндігі бар;

• 
  компьютер нәтижелерді бағалаудың шынайылығын қамтамасыз етеді;
  
• 
  уақытты үнемдейді;
  

• 
  қолайлы интерфейспен қамтамасыз етеді;
  
• 
  ақпараттың аздығымен ерекшеленеді;
  
• 
  сынау нәтижесін автоматты түрде тексеруге мүмкіндік береді;
  

Орыстың атақты педагогы В. Сухомлинский: «Мектеп дегеніміз - ең ал-дымен кітап» - деген екен. Байқайсыз ба, өте терең айтылған сөз. Бала бір ғана мұғалімнің айтылғанымен шектеліп, оқулыктарды ғана қанағат тұтса, қайтіп қанаттанады. Аясы тар түсініктің ғана өрісінде шектеліп калады. Осының бәріне кең жол ашатын - кітап. Кітап - ол жансыз мұғалім. Ол сені білім нәрімен сусандырады. Сондықтан да оқушы білімін үнемі жетілдіріп, тәуелсіз еліміздің тарихи кезеңдеріне саяси, экономикалық және мәдени материалдар берілген кітаптар, кітапшалар, энциклопедияларды, мерзімді баспасөз беттерінде берілетін тарихи-қоғамдық материалдарды оқушылардың өз бетінше ізденуіне бағыт-бағдар бере білу керек. Ел тарихын оқытуда сыныптан тыс оқу, қосымша көркем тарихи әдебиетді сабақта пайдалану - оқушылардың білімінің, тарихи ұғымдардың жүйелілігіне әсер етеді; оқушылардың ақыл-ойын, танымын, сезімін дамытуға мүмкіндік береді. Ең бастысы, оқушыны еңбектене білуге үйретіп, қызығушылығын арттырады. «Махамбеттің жебесі», «Көшпенділер», «Алмас қылыш», «Абылай хан», «Сырым туралы сыр», «Кенесары хан», «Қызылдар қырғыны», «Нәубет», және тағы баска тарихи көркем әдебиет оқушыларға тарихи оқиғалар мен адамдық тұлға жөнінде жан-жақты мағлұмат бере отырып, адамгершілік қасиеттерге тәрбиелейді, сана-сезімінің жетілуіне әсер етеді.

Тарихи қайраткерлердің тарихи образы, егер ол нақты және оқиғалы материалдарға байланысты баяндалса білім берік және ұзақ есте сакталады. XVIII ғасырдағы Қазақ хандығының саяси жағдайы мен жоңғар шапқын-шылығы кезіңдегі қазақ батырларының ерлігін баяндауда М. Жұмабаевтың «Батыр Баян» поэмасынан үзінді келтіруге болады. Мысалы: ақын поэманың басты кейіпкерлеріне - Абылай хан, Баян батырды және бір топ батырларды атап, олардың әркайсысына мінездеме береді.

...Жиылды өңшең ноян ығай - сығай,

Байжігіт, Тасболат пен би Толыбай.

Ту баста Абылайды хан көтерген

Камқоры Қарауылдтың шешен Қанай.

Ашуы жауған қардай, шөккен нардай,

Қарты қыран Қанжығалы карт Бөгенбай - деп, Қанайдың басқаларға қарағанда шешендігін, оның батырлығын, ал Бөгенбайдың басқаларға қарағанда жасы үлкеңдігін, ал мінезін ашу үшін «қыран» деген теңеуді шебер қолданған.

Не болмаса, жауынгер жырау Қазтуғанның (XV ғ.) тәлімдік идеяларын қолдану.

...Жатып қалған бір тоқты,

Жайылып мың қой болған жер.

...Шырмауығы шеккен түйе таптырмас,

Балығы көлге жылқы жапсырмас - деген өлең жырларынан Қазтуған-жыраудың туған жеріне деген сүйіспеншілігін көреміз.

Халық батыры Бауыржан Момышұлы былай деген екен: «Біздің тарихымыз батырға бай тарих, халқымыз батырлықты биік дәріптеп, азаматтық пен кісіліктің символы, үлгісі санаған. Батырлык деген, ерлік деген ұрпактан ұрпаққа ата дәстүр болып қала бермек. Өткенін білмеген, тәлім-тәрбие, ғибрат алмаған халықтың ұрпағы - түп, келешегі тұрлаусыз. Біздің қазақ халқы - батыр халық». Қазақ халқын құрып кету қаупінен сақтап қалған, жерін жауға бермей, ұлан байтақ өлкесін казақ еліне мәңгі қоныс ету мақсатында жарғақ құлағы жастыққа тимей, елім деп еңіреп өткен хас батырлар қаншама десеңізші! Бұлардың ерлігі кейінгі ұрпаққа қашан да болса өнеге болмақ.

Біздің жыл санауымызға дейінгі 530 жылы Сақ патшасы Томирис өз кезіңде ешкімнен жеңілместей көріп асқактаған парсы патшасы Кирді женіп, өзінің 7 мың атты әскерімен төбенің басына шығып: «Массагеттер! Сендердің патшаларың сөзіңде тұрды! Ал, Парсы патшасы, сенің аңсағаның қан еді, енді тойғаныңша іш!» деп, қолындағы қоржыннан Кирдің басын алып, меске толтырылған қанға өз қолымен батырған екен. Міне, бұл да осы ұлан байтақ даланың төсінде өткен қайсарлық. Бұл қасиетгер ұрпақ бойына оқумен, біліммен, үйренумен, талпынумен бітеді. Отанға, ел тарихына деген құрмет, ерлік рухын, ата салтын қалыптастыру, оны кеңінен таратуға, соның нәтижесінде оқушыларға білім мен тәрбие беруді жандандыруда тарих пәні мұғалімдерінің рөлі ерекше.

Тамыры тереңде жатқан таным құндылықтар, бабалардан қалған тәлімдік өнегелер бүгінгі ұрпақ тарихи даму барысында өзін-өзі тануына игі ықпал ететін құбылыс.

Тарих оқулықтарының құндылықтарды қалыптастыруда оқушылардың өздік жұмыстарынан аңғаруға да болады. Ол пән мұғалімінің шебер ұйым-дастыруының арқасында ғана нәтижелі болмақ. Әсіресе, жоғары сыныптардағы сабақтарда мұғалімнің ауызша баяндау әдістері, тарихи құжаттар, мерзімді баспасөз, оқулық пен хрестоматияны пайдалану және оқытуды қоршаған ортамен, қазіргі кезеңмен байланыстыру оқушылардың өздік жұмыстарын орындауы барысында байқалады.

Оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастыруда мынадай қағида- ларды есте сақтау керек.

1.Өздігінен орындайтын жұмыстың мазмұны бағдарламадағы талаптар- ға сәйкес болуы тиіс.

2.Өзіндік жұмыс оқушылардың ойлау кабілетін дамытуы тиіс.

3.Өзіндік жұмыстың түрі, мазмұны әр түрлі болу керек.

4.Әрбір өзіндік жұмыс тексеріліп, бағалануы керек. Өз бетінше жұмыстың нәтижелілігі оның балаға түсінікті болуына және алдын-ала дайындалуына байланысты. Сабақтың тақырыбы, мазмұнына қарай бір сабақта бірнеше өзіндік жұмыстар тапсыруға болады.

Баланың жеке қасиеттерін ескеріп, саралап оқыту әдісін пайдаланған дұрыс. Өйткені, әр баланың танымдық қабілеттері, кызығуы, бейімділігі, білімі әр түрлі. Сондықтан жалпылама берілетін тапсырмаларды орындату ешқандай нәтижеге жеткізбейді, бала үшін де ондай жұмыстың берері аз.

Өз бетінше жұмыстар оқушының ойлауын шығармашылықты талап ететіндей болып келгені дұрыс.

Тарихты оқытуда тарихи мәліметтер мен құжаттарды пайдаланудың білімдік-тәрбиелік маңызы зор.

Тарихи мәліметтер мен құжаттардан алынған материалдық деректер нақтылығымен, нанымдылығымен ерекшеленеді. Бұл тарихи құжаттарда белгілі бір кезеңдер мен дәуірлер бейнесі көрініс табады. Ал оқушылардың түпнұсқамен жұмыс істеуі тарихи білімді меңгерудің әсерлілігін күшейтеді, әрі тарихи оқиға не құбылысқа деген сыни көзқарастың қалыптасуына ықпа-лын тигізеді.

Тарихи мәліметтер мен құжаттардан алынған мәліметтерді талдау, са-лыстыру, ерекшелігін анықтау, қорытынды жасау, оқушылардың өз ойын еркін баяндауға, өздігінше жұмыс істеуге үйретеді.

Мұғалімдер тәжірибесі көрсеткендей құжатты материал мұғалім әңгімесін байыта түсу мен нақтылай түсу үшін кеңінен қолданылады. Құжатты пайдаланғанда төмендегідей шарттарды ескерген жөн. Біріншіден, құжат материалы қысқа түсінікті болуы; екіншіден, бейнелі, әсерлі үзінділерді іріктеу.Тарихты оқытуда құжат материалдарымен жұмыс істеудің роліне көптеген ғылымдар қалам тартқан. Олар:А.А.Вагинмен Н.В. Сперанскаяның «Тарих сабағындагы құжатты материал. 5-7 сыныптар.» (Л.,1959.), О.В. Волобуев, С.А .Секиринский «Көркем-тарихи хрестоматия» (М.,1965), Ф.П.Коровкинмен Н.И. Запорожец. 5-6 сыныптарда ежелгі және орта гасырлар тарихын оқыту методикасы (М., 1974), И.Я. Лернердің « Тарихты оқытудагы танымдық тапсырмалар» (М., 1968) және т.б.

Тарихи жазба деректердің көптүрлілігі, олардың мұғалім әңгімесінде тұтасынан, немесе үзінді ретінде қолдануы, осы деректі материалдарды әртүрлі әдістемелік тәсілмен пайдалануға мүмкіндік береді. Бір жағдайда, құжат әңгімемен ұштастырып оқытылып, тарихи оқиға не құбылысты те-рендете түседі де, иллюстрациялық қызмет атқарады. Екіншіден, құжат оқушылардың тарихи құбылысты толыққанды оқып үйренуіне көмектеседі. Үшіншіден, құжатты пайдалану қарастырылып отырған қоғамға сипаттама береді, сол дәуірдегі адамның өмірі мен тіршілігі, тұрмысы, діни нанымдары мен салт— дәстүрі туралы мол дерек бере отырып, оқушылардың шығармашылық кабілеттерін дамытуға септігін тигізеді.