Таусоғарова А
Тақырыптары: Р.Лангакердің когнитивтік қағидалары және дәстүрлі семантика мен когнитивті семантика
жүктеу/скачать 0.57 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Мағынаның когнитивтік бағыт тұрғысынан қарастырылуы. Дәстүрлі семантика мен когнитивті семантика
| Тақырыптары: Р.Лангакердің когнитивтік қағидалары және дәстүрлі семантика мен когнитивті семантика.
Р.Лангакердің “бөлінушілік” идеясы. Мағынаның когнитивтік бағыт тұрғысынан қарастырылуы. Дәстүрлі семантика мен когнитивті семантика Р.Лангакер табиғи тіл грамматикасына когнитивтік қағидаларды қолдану теориясын жасады. Ол “когнитивтік грамматика” деп аталады. Р. Лангакер тіл когнитивтік процестерден тыс өз бетінше дербес жүйе ретінде сипаттала алмайды деп есептеді. Ол лексика, морфология, синтаксис, сондай-ақ дискурсивтік модельдер таңбалық жүйе арқылы байланысқан біртұтас континуум ретінде танылады деп қарады. Р.Лангакер концептуализация қалыптасқан таным негізінде ұғымның бөліну процесі –профильденуді (профилирование) білдіреді, мысалы, “ладья” сөзі немесе “ат” сөзі шахмат тақтасы мен көптеген фигуралар туралы концепті негізінде, соның бірін бөліп көрсету арқылы анықталады; “тізе” сөзі аяқ концептісіне негізделеді, яғни бір буынды бөледі. Бөлінушілік идеясы (идея выделенности) когнитивтік зерттеулерде негізгі тірек болып табылады. Және түрлі теорияларда фигура, фон, профиль және негіздеме терминдерінің көмегімен сипатталады. Фигура – адамның өзін бүтіннің бөлшегі ретінде және өзін қандай да бір фонда (орта, кеңістікте) түйсінуімен, сондай-ақ әлемдегі барлық нәрсе, денелерді осы тұрғыдан түйсінумен байланысты. Коннотация сөздің қолданылуы мен жаңа мағыналардың жасалу механизмін сипаттау құралы да болып табылады. Коннотацияның бар болуы сөздің негізгі мағынасымен еш байланысы болмауы мүмкін екенін жоққа шығармайды. “Есек” (ишак, осел) сөзі бір ғана жануарды білдіреді, бірақ түрлі коннотацияға ие. “Есек (ишак)” – басқалардың мүддесі үшін талмай жұмыс істеу, “есек” – қырсықтық және ақымақтық. Сол себепті “есекті отқа айдасаң, боққа қашады”, “есектің жүгі жеңілдеген сайын жатаған келеді” немесе “работать как ишак” немесе “упрямый как осел” мақал-мәтел, тіркестер қалыптасқан. Бұл коннотациялар түрлі ауыспалы мағыналардың жасалу механизмдерін түсіндіруге мүмкіндік береді. Мағына когнитивтік бағыттағы зерттеулерде тіл біліміндегідей сөз мазмұны ретінде қарастырылмайды. Когнитивтік семантикада мағына когнитивтік моделдің ерекше “қысқарымы” ретінде көрінеді: ұғым мен мағына бұл контексте әр түрлі мән ретінде қабылдануды доғарады (Гиздатов Г. Когнитивные модели в речевой деятельности. Алматы: Ғылым,1989. -288 c.). Мағына концепт құруға мүмкіндік береді, ол табиғи тілде ақпараттық құрылым арқылы ойша кодталған және санада бекітілген, сондай-ақ мағына негізінде прототип, тілдік мазмұн жатады. Мағына индивид жетістігі ретінде қарастырылады. Мағына когнитологияда таңба, не зат белгісі емес, процесс, заттық жүйе не жиынтық емес, процестердің динамикалық иерархиясы деп түсінілуі керек. Бұл ретте мағына белгілері иерархиясы субъект үшін мәнділік (ақпараттық) дәрежесінде олармен сәйкес келетін сол белгілерді іздеуде беріледі деп жорамалданады. Мағынаның түсіндірілуі оны көп бөлшек-бірліктерден – семантикалық көбейткіштен, мән атомынан, семалардан құрылатын көп компонентті күрделі жүйе ретінде қарастырылуда мүмкін болады. Әдебиеттер: Гиздатов Г. Когнитивные модели в речевой деятельности. Алматы: Ғылым,1989. -288 c. Кубрякова Е.С. Проблемы представления знании в современной науке и роль лингвистики в решение этих проблем // Язык и структуры представления знании. М.: Наука, 1992. Лангакер Р.В. Природа грамматической валентности // Вестник МУ. Сер.9 филология. №5 1998. – с.73-110. жүктеу/скачать 0.57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|