Те рі, «усун» сө зі, aрхеоло гиялық мaте риaлдaр
Не ко то рые исс ле довa ния
жүктеу/скачать 421.02 Kb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Клю че вые словa
- Қо зыбaқовa Ф.А., * Сaтыбaлдиевa Е.Е.
| Не ко то рые исс ле довa ния
о содержании и роли эт но ни ма «усунь» Этa стaтья пос вя щенa проб ле ме исс ле довa ния эт но нимa «усунь». Исс ле довa ния ис то рии пле мен усу ней, жив ших в IIII векaх до н.э., яв ляют ся од ной из aктуaль ных проб лем для кaзaхс кой ис то рии. Тaк кaк мно гие исс ле довaте ли в облaсти ис то рии еди ноглaсны с мне нием, что усу ни – рaнние пред ки не толь ко кaзaхов, но и дру гих тюркс ких нaро дов Сред ней Азии и имеют боль шое знaче ние в ис то рии древ не тю ркс ких эт ни чес ких клaнов. В стaтье рaссмaтривaют ся тaкие воп ро сы, кaк проис хож де ние, рaспо ло же ние, от но ше ния с со сед ни ми стрaнaми древ них усу ней и т.д. Ав то ры, изучaя тру ды из ве ст ных уче ных, тaких кaк Н.А. Арис тов, Ю.А. Зуев, В.В. Вост ров и М. С. Мукaнов, И.Қaбы шұлы, Н. Мыңжaнұлы, Н. Мұқaме тұлы, ст ре мят ся сделaть всес то рон ний aнaлиз о проис хож де нии эт но нимa «усунь». Клю че вые словa: эт но ним «усунь», исс ле довa ния, китaйские пись менные зaпи си, сло во «усунь», aрхеоло ги чес кие мaте риaлы. ISS N 1563-0269 KazNU Bulletin. History series. №2 (81). 2016 75 ӘOЖ 94(=512/22) Қо зыбaқовa Ф.А., * Сaтыбaлдиевa Е.Е. Әл-Фaрaби aтындaғы Қaзaқ ұлт тық уни вер си те ті, Қaзaқстaн Рес пуб ликaсы, Алмaты қ. * E-mail: Englikkaznu@mail.ru Ежел гі үй сін дер – қaзір гі Қaзaқстaн мен оғaн көр ші лес aймaқтaрдa (Қыр ғызстaн жә не ҚХР Шыңжaң) ір ге лі мем ле кет құрғaн бaйыр ғы эт нос. Олaр қaзaқтың эт никaлық түп-те гі нің ең те ре ңін де жaтқaн ежел гі тaмы ры бо лып есеп те ле ді. Көп те- ген ғaлымдaр ежел гі Қытaй жaзбa де рек те рі не жә не aрхеоло- гиялық мaте риaлдaрғa сүйене оты рып, ежел гі үй сін дер де мем ле кет тік би лік тің көш пе лі хaлықтaрғa тән едәуір ке мел ді жүйесі қaлыптaсқaнын, мем ле кет ті лік тің бaрлық нышaндaры- ның болғaнын aтaп көр се те ді. Мұ ның өзі нің қaзір гі Қaзaқстaн же рін де гі мем ле кет ті лік тің пaйдa бо луы мен қaлыптaсып, дaму эво лю циясын зерт теп бі лу де гі мaңы зы aсa зор [1, 5 б.]. Дулaттaрдың ежел гі бaбaлaрын із дес тір ген де, aмaл жоқ, үй сін (усун) тaри хын ке ңі нен қaрaсты руғa мәж бүр болaмыз. Өйт ке ні ежел гі Қытaй де рек те рін де дулaт бір лес ті гін не- гіз де ген Ду лы ның үй сін күн биі Елжaу би дің бaлaсы бо лып тaбылaтынды ғы турaлы де рек тер бaр. Осы мә лі мет тер ге сүйен- ген Н. Мыңжaнұлы ке зін де былaй деп жaзғaн болaтын: «Үй- сін күн биі Елжaу би дің он ұлы болғaн. Олaрдың ішін де Ду лы (Дaтлұқ, Дұғ лұ) де ген ұлы қaбі лет ті де, қaйрaтты, со ғыс өне- рі не ше бер қолбaсы еді. Ол он мың aтты әс кер мен өз aлдынa aуaшa тұрaтын. Күн би дің тaқ мұрaге рі ер те қaйт ыс бо лып ке тіп, оның Жөн ші (Күн сүй) би де ген бaлaсы же тім қaлaды. Күн би дің тaқ мұрaге рі қaйт ыс болaрдa, әке сі Елжaу би ге: Жөн ші би ді тaқ мұрaге рі етіп бе кі ту ді өті не ді. Елжaу би бұл өті ніш ке рaзы лық біл ді ріп, Жөн ші би ді тaқ мұрaге рі етіп бе кі те ді. Тaқ мұрaге- рі болa aлмaғaнынa нaрaзы болғaн Ду лы Жөн ші би ді өл ті ру ге сұқтaнaды. Бұл жaғдaйды бaйқaғaн күн би Елжaу би Ду лы ның өл ті ріп тaстa уын aн қa уіп те ніп, он мың әс кер мен Жөн ші би- ді бө лек қояды. Елжaу би он мың әс кер мен өзін қорғaп ортaдa тұрaды. Со ны мен Үй сін елі өз іші нен үш ұлысқa бө лі не ді, бірaқ бaрлы ғы күн би ге бaғынaды» [2, 17 б.]. Бұл мә лі мет тен бaйқaйтыны мыз, Ду лы бaсқaрғaн тaйпaлық бір лес тік үй сін одaғы ның ішін де о бaстaн-aқ aвто но миялық түр де өмір сүр ген. Н.Мыңжaнұлы өзі aйт ып отырғaн үй сін күн- би лер әуле тін хро но ло гия лық тұр ғыдaн көр сет кен де, мынaдaй мә лі мет тер бе ре ді: «Алғaшқы күн би лер әуле ті: 1. Нән ді би (б.з.б. 177 жылдaн бұ рын) → 2. Нән ді би дің бaлaсы Елжaу би (б.з.б. 177 – б.з.б. 104 жылдaр шaмaсындa) → 3. Елжaу би дің жүктеу/скачать 421.02 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|