Тұрсын ЖҰртбай «Ұраным алаш!»
«Әуезов: Бірақ сілейтіп (охаиваниия) салу тұрғысынан болып жүрмесін»
жүктеу/скачать 3.58 Mb.
|
«Әуезов: Бірақ сілейтіп (охаиваниия) салу тұрғысынан болып жүрмесін»,– деп реплика (сонда, 36 іс, 97-бет) тастапты. Жазушының шыдамсыздық көрсетуі тегін емес болатын. Осының алдындағы Кенесары туралы талқыда қазіргі жиналыс жүргізушінің өзі ескертіп өткендей, алаңы мол пікір ұсынған болатын. Онда Қ.Жармағамбетов: «Диссертация қорғаушы Қ.Мұхамедханов Абай мектебінінің шәкірттеріне балаларының ішінен Ақылбай мен Мағауияны, достарының ішінен Көкбай мен Әріпті, тағы басқаларды қосады. Осы шәкірттердің шығармашылығын талдай келе диссертация авторы: Абай үнемі оларға тақырып ұсынып отырды, шығармашылығына күнделікті көмек көрсетіп отырды, – дейді. Бұл жорамалға өзінің «Абай және оның орыс достары» атты кітабында Жиренши де оп-оңай қосыла кетеді. Бұл пікірді өзінің «Абай Құнанбаевтің өмірі мен шығармашылығы» атты 1945 жылы Мәскеуде орыс тілінде шыққан Абайдың бір томдығына жазған алғысөзінде Әуезов те қостайды. Әуезов жолдас онда: «Абайдың ақылымен жазылған Мағауияның ең озық дастаны – «Медғед – Қасым», ондағы оқиға Нілдің бойында өтеді, құл мен қожайынның арасындағы қақтығыс суреттеледі, ал екінші дастаны – «Шәміл» дастанында Кавказдағы патшаға қарсы көтерілістің белгілі көсемі Шәміл туралы баяндалады... Абайдың тапсырмасымен және оның етене қатысуымен Көкбай атақты Кенесары көтерілісі мен оның пашамен ұзаққа созылған қарулы күресін тарихи дастан етіп шығарды»,– деп (18-бет) жазады. Менің ойымша, Әуезов те, Жиреншин де, Мұхамедханов та бұл арада екі бірдей қателік жіберген. Бірінші, Шәміл мен Кенесарыны көтерілісшілердің көсемі етіп көрсеткен, өз халықтарының тәуелсіздігі жолыындағы күрескері ретінде бейнеленген дастандарды жазуға Абай ұсыныс берді деп, оған телуге болмайды. Жолдас Әуезов Абай жөнінде кімнен болса да жақсы біледі, оған Абайдың өзінің батыр-қарақшыларға арналған, ал Шәміл мен Кенесары шындығында да солардың қатарына жататыны анық, сөздері белгілі. Абайдың өзі: Батырды айтсам, ел шауып алған талап, Қызды айтсам, қызықты айтсам қыздырмалап. Әншейін күн өткізбек әңгімеге, Тыңдар едің әр сөзін мыңға балап,– демеп пе еді. ... Сондықтан да біздің әр қайсымыз осы күнге дейін нәр алып жүрген бүкіл қазақ әдебиетінің классигінің шәкірттерінің қатарынан балалары мен діндар-реакционерлерді алып тастасақ, одан оның беделі кемімейді. Абай өз балаларының жақсы әкесі, өзінің жолдастарының жақсы досы болған шығар, бірақ, ақын ретінде, қазақ әдебиетінің классигі ретінде революцияға дейінгі демократиялық әдебиеттің және қазіргі қазақ кеңес әдебиетінің тұтас бір талантты ақындар шоғырының ұстазы әрі өнегесі болып табылады»,– деп бір Абайды екіге бөліп тастаған еді. Яғни, жалған идеология мен аяр саясаттың құрбандығына қасым етіп, баласынан, досынан айырып, «моласындай бақсының жалғыз қалдырды. М.Әуезовті де алаңдатып отырған түйткіл де осы еді. Өйткені, бұл екі мәселе ушығып кетсе, өзінің бүкіл ғұмырының мәні болып табылатын «Абай» романына да қауіп төнетін. Бірақ үміті ақталмады, Құнанбай айтқандай, «қаупі неден болса қатері де содан елді». Ғылым Академиясындағы ғылыми мәжілістің «төрағасы М.Ғабдуллин бұл жиналыстың мақсатын:
Бұл Мұхтар Әуезовке бағытталған идеологиялық кезекті бір шешуші соққы болатын. Ол екі кеңестің де стенограммасынан анық аңғарылады. Бас баяндамашылар Сәбит Мұқанов пен Қажым Жұмалиев, қосымша баяндамашы С.Нұрышев. Сонымен бағыт пен басты қарауыл анықталды, «мергендер» белгіленді. Қарауыл, қазақы атауға жүгінсек қарақшы, әрине, Абайды «бұрмалап, жалған талдаған», «Абайдың ақындық мектебін ойлап тапқан», Абайға «исламият туралы өлең жаздырып» (солай демеске лаж да жоқ), оны жинаққа кіргізген, Абайға рухани опасыздық жасаған және оны зерттеуге дәрменсіз адам – Мұхтар Әуезов болып шықты. Бұл науқан үш жыл қатарынан жүргізіліп келе жатты. Сонда да «алып бәйтерек» шайқалса да құламай, теңселіп тұрған. Басты әшкерелеушілер – сол тұстағы Мұхтар Әуезовтің «жеке дұшпаны» (өз сөзі) Қажым Жұмалиев және орталау мектептің білімімен «Абай шығармаларының алғашқы кезеңі» деген абайтану ілімінің «шаңын шығарған» кандидаттық диссертация қорғап, онысы кейін әшкереленген жалаңтөс С.Н.Нұрышев – жиырмасыншы жылдардың соңында «Абайдың буржуазиялық-ұлтшыл философиясының тамырына балта шауып, қазақ руханиятын қоқыстан тазартайық» деп шу шығарған І.Қабыловтың мақаласының атын сәл өзгертіп алды да «Абайдың шығармашылығын зерттеудегі буржуазияшыл-ұлтшыл бұрмалаушылықтың тамырына балта шабайық» деген тақырыпта баяндама жасады. Кейіннен анықталғанындай және өзінің мойындауынша, бұл білімсіз жалаңтөстің айтақшысы – Орталық Комитеттің жазалау қызметін бағыттап отыратын идеология бөлімі мен партиялық бақылау комиссиясы, қауіпсіздік мекемесінің идеологиялық қарсы күрес бөлімі, «Правда» газетінің Қазақстандағы тілшісі А.Черниченконың маңына топтасқан «жұмыс тобы», оның ұйымдастыруын қадағалаған Сақтаған Бәйішев, орындалуына жауапты адам Қажым Жұмалиев екені анықталды. Қазақстандағы «қызыл науқанды» «Правданың» бас редакторы Л.Ф.Ильичев, сын және библилография бөлімінің меңгерушісінің орынбасары В.Озеров бақылар, кеңес беріп отырған. «Гүлденген Қазақстанның саяси-экономикасының идеологиялық негізін қалаған», ерекше бөлімнің әскери комиссары, 1946–1954 жылдардың арасындағы саяси қысымның бас идеологі, 1947 жылы «Профессор М.Әуезов өткеннің шырмауында» деп мақала жазып, ашық күнде найзағай ойнатқан С.Бәйішевке қарсы М.Әуезов ешқандай уәж айта алмайтын. Ол – кеңес идеологиясына қарсы шығумен бірдей болатын. Ал Мұхтар Әуезовтің қара тілдің шешені, азулы Қажым Жұмалиевке жалын тістеткенімен, үйіріне жолатпайтындай айбары бар болатын және оған қарсы нәтижелі түрде күресе білді. Жек көрініштің тамыры қайда жатқанын кім білсін, адам ретінде де олар бір-бірінің тіршілігін тілемеген, Абайдың ақындық мектебі олар үшін айқас алаңы ғана болған сияқты. Ауыр сөз, бірақ, шара қайсы. Бұл – талқылауды, дәлелдеуді қажет етпейтін, шиін шығармай қалдыратын тылсым тақырып. Ал ешқандай білімі мен ғылыми салмағы жоқ С.Нұрышев «күштінің қолжаулығы», бар ғылыми мақсаты: «Мен Әуезовтің өзін былай сүмірейткемін!»,– деп (Қ.Мұхамедханов) атын шығаруға ұмтылған қазақтың Геростраты ғана. Мүмкін, өмірінің жалғыздықпен аяқталуына да сол жанығудың зауалы тиген шығар, кім білсін. Әуезовтің қара басын қарауылға алған баяндаманы толық келтірудің, тіпті ішінара келтірудің ретін таппадық. Үш жыл бойы Мұхтардың басына қамшы үйірген С.Нұрышевтің ұстанған пікірін тұжырымдап қана түйіп береміз және ойымызды ширақтай дамыту үшін қосымша баяндамадан бастадық.. С.Нұрышев: «1.Кеңес өкіметі орнағаннан кейін буржуазияшыл ұлтшылдар, пантюркистер, панисламистер Абайдың атын бетқап етіп жамылып өздерінің дұшпандық, кеңеске қарсы көзқарастарын қазақ әдебиеттануына бүркемелеп енгізді. Мұндай саяси, идеологиялық ұлтшыл қоқыстан арылтпай Абайды зерттей алмаймыз. 2.Абайдың шығармаларын таптық қайшылықтардан, шығыстық реакциялық ықпалдан тазартуымыз керек. 3.Абайдың ақындық мектебі деген маркстік, лениндік, сталиндік ілімге қарсы тас-талқаны шығарылып талқандалған қылмыстық тұжырымдаманың тамырын мәңгілікке отап тастауымыз керек. Ол үшін: 4. өткендегі буржуазияшыл, ұлтшыл, феодалдық, пантюкистік, панисламистік идеясын бүгінге дейін бүркемелеп келген; 5.Абайтанудан дәріс өтетін, «Ақын аға» атты романы арқылы теріс тұжырымды насихаттаған; 6.Алаш идеясын «Абай» журналы арқылы насихаттаған; 7. Контрреволюцияшыл «алашордашыл жастардың көсемі»; 8.Орыстарға қарсы үгіттейтін «зар заман» теориясы мен «Хан Кененің» авторы; 9.Абайдың буржуазиялық-панисламистік, шығыстық реакциялық шығармаларын бұрмалап талдаушы; 10.Пушкинді, Лермонтовты еркін аударды деп Абайдың орыс әдебиетінен үйренгенін жоққа шығарушы, сөйтіп, Абайдың жалақоры болып отырған, онымен де шектелмей, 11.Әдебиет тарихын зерттеуде контрабандалық жолмен айналысып, А.Байтұрсыновтың «Қаздар» атты мысалын Абайдың атынан жариялатқан; 12. «Қазақ ССР тарихы» мен «Қазақ әдебиетінің тарихына» Кенесары туралы талдауларды «сана ағымын» ұстана отырып енгізген; 13.Өзінің ғылымға жат, дұшпандық иеологиялық марксизмге қарсы ұстанымын М.Дүйсенов, қазір халық жауы ретінде әшкереленіп, ғылыми дәрежесі алынып тасталған Қайым Мұхамедханов сияқты шәкірттері арқылы өткізіп жіберуге тырысқан; 14. Сөйтіп, қоғамдық ойды адастырған; 15.З.Кедринаға өзі туралы зерттеу жаздырып, одақтық деңгейдегі әдебиетану ғылымын жалған жолға салған; 16. Абай мұражайына жалған деректер мен мұрағаттар жинау арқылы халық жауларының идеясын насихаттаған, бұл айтылғандарың барлығы да оның отыз жылдан бері әдебиет саласына енгізген бұрмалаулары мен саяси қателігін, оның нағыз бүркемеленген бет-бейнесін толық ашып бере алмайтын М.Әуезовтің ұлтшыл-буржуазиялық, дұшпандық ұстанымын әшкерелеп, әдебиеттану ғылымын ұлтшыл көзқарастан тазартқанда ғана ілгері баса аламыз,– деген мазмұнда айып тақты. Мұндай тармақ-тармаққа бөлініп, уытты тілмен тұздықталған, «неғылайынсыз әшкерелеулер» М.Әуезовтің тергеу ісінде де кездеспеген. Қазір езу тартқызғанмен, ол кезде жағыңды айыратын айыптар еді. Үш жыл бойғы талқы осы бағытта өрбіді. Талқылау мен сілкілесу барысында бұл тармақтардың өзі бұдан да ұсақ және шетін тақырыптарға бөлініп кетті. Біз сол кездің ауа райын аңдату үшін ғана үш жылға созылған бұл айтыстардың жекелеген тұстарындағы шарпысуларды жинақтай қамтып, қорытынды отырыстағы хаттаманы ықшамдап назарға ұсынамыз. Қ.Жұмалиев: «Мұхамедхановтың диссертациясында… бірінші оппонент ретінде Әуезов сөз алды, ол бұл жұмысты өте мақтап, аспанға көтерді. Мен бұл диссертацияны бізге жат ұлтшыл, панисламистік идеяны көпе-көрінеу өткізіп жіберу деп есептеймін. Неге? Біріншіден, Абайдың шәкірті ретінде Тұрағұлды ұсынады, ал ол болса кезінде халық жауы ретінде Қазақстан территориясынан қуылған болатын. Диссертанттың пікірі бойынша, Абайдың екініші шәкірті – коллективтендіруге қарсы шығып, Шыңғыстауда қарулы бандылар көтерілісін басқарып жүргенде қызыл армия бөлімдерімен атыс кезінде өлген Шәкерім Құдайбердиев екен, ал оны Әуезов 1933 жылы-ақ Абайдың шәкірті есебіне қосқан болатын (Абай шығармалары, 1933 жыл, 383-бет). Мұхамедханов: Абайдың ең жақын досы және талантты шәкірті – аса ірі дін өкілі, ірі феодал, орыстарды, өзбектерді, қырғыздарды және қазақтарды қырған, бүгін партия мен кеңес бұқарасы әшкерелеп отырған Кенесары мен Наурызбай туралы дастан жазған Көкбай еді, – деп есептейді. М.Әуезов өзінің 1933 жылы ұстанған Көкбай туралы қате пікірін тұрақты түрде табандап қорғап келеді және Кенесары Қасымовтың қозғалысы туралы большевик партиясының орталық органы «Правда» газетіндегі мақаладан соң да, ҚК(б)П Орталық Комитетінің ол туралы шешімінен кейін де бізге жат осы тұжырымды Мұхамедхановтың диссертациясы арқылы өткізіп жіберуге тырысып келеді. М.Әуезов Абай мектебінің үздік өкілі деп бағалаған Көкбайдың «Кенесары – Қаншайым» дастаны қандай екен, тыңдаңыздар: Қылышын суырып алып қынабынан, Адамның дауысын естіп құлағынан. Шаһарға «Абылайлап!» кіріп кетті, Кем болмай түлеп ұшқан қыранынан. Көп қойға бір көк бөрі жүрген кіріп, Басына қалқан ұстап, сауыт киіп. Бәрін де тыстағының қырғаннан соң, Көшеге жан шықпады ауызы күйіп. Көшеге еш бір адам шықпаған соң, Шаһардың өрт қояды бір шетінен... Дастанда Наурызбай кімді өлтіреді? Орыстарды. Кімнің қаласын өртке орайды? Орыстардың. Көкбай Кенесарыны неге мадақтайды? Бір жолда 99 өзбекті өлтіргені үшін. Қасымовтарды ақын не үшін мақтайды? Қырғыз бен қазақ елінің бейбіт тұрғындарын қатыгездікпен аяусыз қырғаны үшін. Міне, Әуезов кімді Абайдың шәкірті, досы, халық ақыны деп есептейді. Әуезовтің осы пікірімен келісеміз бе? Жоқ, ешқашанда. Мұны бір деңіз. Екіншіден, өзінің Абай туралы соңғы зерттеулерінде оның шығармашылық қайнар көзі, орыс әдебиетімен байланысы туралы дұрыс талдағанына қарамастан, бәрібір, Мұхамедхановтың еңбегі туралы пікірінде диссертанттың: оның өзінің `(Әуезовтің – Т.Ж.) «Әдебиет майданы» журналының 1934 жылғы №11-12 сандарында жарияланған, онда М.Әуезов Абайды Гаспиринскийдің, Ауғанидің, Ғабдукудің және басқа да таза панисламистердің идеялық жалғастырушысы ретінде көрсеткен пантүркістік, панисламистік мақаласына жасаған сілтемесімен ымрыраластық білдірді. Үшіншіден, 1951 жылы ақпандағы «Правданың» мақаласынан кейін де М.Әуезов доцент Смирнованың «ХҮІІІ ғасырдағы қазақ әдебиетінің очерктері» атты еңбегіне маркстік зерттеу деп баға берді, ал бұл еңбекте идеологиялық тұрғыдан жат, зиянды сілтемелер келтірілген, олардың қатарында халықтық шығарма деп бүркемеленген «Алашорданың» көсемдерінің бірі Жұмабаевтің шығармасынан үзінді келтірген. Бұл Әуезов үшін масқара жағдай. Исмаиыловтың, Кенжебаевтің, Қоңыратбаевтың және басқалардың еңбектерінде жіберілген ұлтшылдық қателер Әуезовтің мадақ пікірлерімен тікелей астасып жатқаны ешкімге құпия емес. Осыдан бірнеше жыл бұрын Нарманбет Орманбетовтің өлеңдер жинағы шықты, Исмаиылов оны да демократ халық ақыны деп Абайдың шәкірттерінің қатарына қосты, Әуезов ол жинаққа жақсы баға берді және оның редакторы болды. Ал бұл «ақын» «Алашорданың» мүшесі болды және өлерінде өзінің барлық мүлкін контрреволюциялық ұйымның пайдасына қалдырды. Бұл туралы «Сарыарқа» газетінде 1919 жылы жазылды. Әуезов мұны шынымен білмеді ме? Менің ойымша мұны оның білмеуі мүмкін емес. Бізге жат осындай идеологияны өткізіп жүруін кездейсоқтық дейміз бе? Жоқ, кездейсоқ емес. Бұл қандай да бір жүйеге түсірілген, нақты бір мақсаты бар тұжырым. М.Әуезов өзінің осы қателерін батылдық танытып, шын жүректен мойындаудың орынына, қасарысып, өзінің осындай саяси зиянды тұжырымдарын өзінің шәкірті-міс деп есептейтін – Исмаиылов, Қоңыратбаев, Мұхамедханов, тағы басқалар арқылы табанды түрде дәлелдеуін жалғастырып келеді, өзімен пікірлес тарихшылардың қатарына Сүлейменов сияқты әдебиеттен хабарсыз адамдарды қосып алды, сөйтіп, олар Әуезовтің қолындағы шоқпарға айналды, өзінің өрескел саяси қателерін көрсетуге ұмтылғандарды Әуезов солардың көмегі арқылы есеп айырысады» (сонда, 36 –іс, 74 -75- беттер). Сәбит Мұқанов өзінің «Абайдың шәкірттері туралы» баяндамасының негізгі пікірлері біз қысқарта пайдаланып отырған мына мәселелерді қамтыды және оның барлығын тек қана М. Әуезовке қарата айтты: «1) Абайдың шәкірттері немесе жолын тұтушылар кімдер? Бұл сұрау бірінші рет бұдан 40 жыл бұрын туды. 1911 жылы Орынборда шығатын «Қазақ» газетіндегі мақалаларында байшыл- ұлтшылдар Абайды өздерінің рухани атасы ғып көрсетпек болды. 2) Екінші рет бұл сұрау 1918 жылы қайталанды. «Алашорда» партиясының Семейдегі облыстық комитеті сол жылы Семей қаласында «Абай атты революцияға қарсы журнал шығарды... Журнал паназияттық ұран шақырып,шығыс атаулының алдына млитарстік Жапонияны үлгіге тартты. Осы шектен шыққан реакциялық журналдың бесінші санында бас мақала боп «Абайдан соңғы ақындар» деген мақала шықты, авторының псевдонимі – «Екеу». «Екеудің» кімдер екені бізге мәлімсіз, ал мақаланың мазмұны – революцияяға қарсы, сонымен қатар, халқымыздың ардақты ақыны Абайға жапқан жала, жаққан күйе. Өйткені, бұл мақалада «Екеу» революцияға дейін ашықтан-ашық байшыл-ұлтшылдық бағытта болған, революция жылдары совет өкіметіне сөзбен ғана емес, іспен қарсы шығып, «Алаш полктарын» құрып, қызыл армиямен соғысқан Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов сияқты алашордашыларды Абайдың шәкірті еді – дейді. 3) «Абайдың шәкірттері кімдер?» деген сұрауға, үшінші рет, советтік дәуірде Ташкент қаласында шыққан «Шолпан» атты журнал жауап бермек болды. Журналдың 1923 жылы шыққан 2-3 және 4-5 сандарында «Қоңыр» атты псевдониммен біреу «Қазақ әдебиетінің қазіргі дәуірі» деген мақала жазды. Мақаланың авторы, жоғарыда, «Абай» журналында жарияланған «Екеудің» пікіріне түгел қосылып, ондағы революцияға қарсы пікірді тереңдетті, Совет өкіметіне қарсы құралды күрес жүргізген Ахмет Байтұрсынов пен Міржақып Дулатовтан бастап, «Абайдың шәкірттері» деген тізімге он ақын, жазушының атын тіркеді, солардың жетеуі – Октябрь революциясына, Совет өкіметіне ашық қарсы боп, қазақ халқының тарихында қара тақтаға жазылғандар. 4) Әуезов жолдастың Шәкәрім мен Көкбай туралы сөздері саяси қате пікір екендігіне, бұл айтылғандардың көпшілігі Абайдың таза бетіне күйе жағу болатындығына кейінірек толық ораламыз. Әзірге айтарымыз, осы пікірін Әуезов кейінгі мақалаларында да қолдап, халық жауы Шәкәрімнің атын 1940 жылы Москвада орыс тілінде шыққан «Абайдың өлеңдері мен поэмалары» деген кітапта да (18-бет) қайталайды. Абайдың 1940 жылы басылған Шығармаларының толық жинағына жазған мақаласында, Әуезов жолдас Абай «шәкірттерінің» тізімінен Шәкәрімді шығарады да, оның орнына саяси бетінде Шәкәрімнен түк айырмасы жоқ Тұрағұлды қосып, ол туралы: «Шыныда да Абайдың уағыз-өсиет айтып, адам болсаң сен ғана боласың, үміт қылатын сендер ғана дейтін ет-бауыр, жақын жастары да осы Көкбай, Тұрағұл болатын»,– дейді (269-бет). Тұрағұл Абайдың 1948 жылы шыққан Толық жинағында өте сүйкімді сөздермен аталады, осы кітаптың 121-бетінде, Абаймен түскен фото-суреті басылады. 1951 жылы, 6-апрель күні Алматыда қорғалған «Абайдың әдебиет мектебі» деген Қайым Мухамедхановтың диссертациясына Әуезов мақтап пікіp айтады, соның ішінде де Тұрағұл мақталып жүр. Осы жылы баспаға берілген «Абайдың шәкірттері деген өлеңдер жинағына Әуезов ұзақ кipicпe cөз жазады да, «Абайдың шәкірттepi» деген тізімге, Абай ауылында әр кезде молда боп, қадым жолымен бала оқытқан Мүрсейіт, Махмұд, Самарбай деген адамдарды кіргізеді. Сөйтіп Әуезовтің әр жылда жазған мақалаларында, «Абай шәкірттері» деген адамдардың тізімдері кеңейе береді. 5)Бірінші – Шәкәрім Құдайбердин. Бұл адам революцияға дейінгі діншілдік-ұлтшылдық бағытта жазған адам. 1917 жылы pеволюцияға қарсы ұйымдасқан «Алашорда» партиясының Семейдегі Облыстық съезін «Алаш ақсақалы» боп ашқан адам, революцияға қарсы бағыттағы «Абай» журналы мен «Сарыарқа» газетіне октябрь революциясына қарсы мақалалар жазған адам. 1929 жылы бай-кулактарды бастап, Шыңғыстау ауданында совет өкіметіне қарсы құралды көтеріліс жасап, жазықсыз талай адамды өлтіріп, өзi атыста оққа ұшқан адам. Бұндай бандитті, ол атылып өлгеннен кейін де, Мухтар Әуезов жолдастын 1934 жылы да, 1940 жылы да «Абай шәкірттері»нің тізіміне қосып мақтауы oйға сыймайды.Әуезов жолдастың, Шәкәрім бандит боп өлгеннен кейін де, оған мейрімді көзбен қарауы, ең жеңіл тілмен айтқанда – ұят. Әуезов жолдастың былтыр басылып шаққан «Ақын аға» деген романында, Абай шәкірттерінің бірі боп Шұбар деген жүреді. Оның Шәкәрім екені өзінен-өзі көрініп тұр, өйткені, ол, Мағауиямен жарысып, «Еңлік-Кебек» атты поэма жазып жүреді, сонда ол Шәкәрім болмағанда кім? Олай дейтініміз кітап боп шығып елге тараған «Еңлік-Кебек» – Шәкәрімдікі. Мағауия «Еңлік-Кебекті» жазыпты деген сөзі әлі дәлелденуі керек. Өйткені, Мағауияның өзге өлеңдері әртүрлі жазбаларда сақталғанда, ол «жазыпты» деген «Еңлік-Кебек» ешқайда сақталмай, тек, Мұхамедхановтың айтуынша, Мұхтардың Семейдегі архивынан табылыпты-мыс. Ол не қылған архив? Және ол архивті 1934 жылғы мақаласына дейін Әуезов жолдастың өзі неге білмеген?!. Одан бұрынғы мақалаларында неге атамаған?!. Бұндай бандиттың шығармаларын біз талқылап жатпаймыз. 6) Екінші – Тұрағұл. Жақсы көретіндердің еркелетіп қойған аты – Тұраш. Абайдан туған бала болғанымен, бұл да совет қоғамына жат, жау кісі. Ол да «Алашорда» партиясының ардақты адамының бірі боп, «Сарыарқа» газетіне cовет өкіметін жамандап мақала жазған. 1928 жылы cовет өкіметінің ерекше декретімен, қазақтың бес жүз бай-феодалдарының мал-мүліктері конфискацияға алынғанда, Тұрағұл да сол тізімде болған. Осындай жолда өлген адамды да 1951 жылға дейін Әуезов жолдастың, оны қуаттап Жиреншин, Мұхамедханов жолдастардың дәріптеуіне қайран қаламыз! 7)Үшінші – Нармамбет Ормамбетов. Бұл адамның да «Алашорда» партиясында болған сырлары ашылып, архив документтерімен дәлелденіп отыр. Сондықтан ол туралы да ешкіммен бұл жолы айтысқымыз келмейді. 8)Ендігі сөз Кәкітай Т.Ысқақов туралы. 1909 жылы шыққан Абайдың 6ipiнiшi өлендер жинағын құрастырып бастыруда Көкітайдың еңбегі болғаны рас. Бipaқ, жинаққа басылған «Абайдың өмірбаяны» оның еңбеri емес, 1907 жылы, «Записки Семипалатинского отделения Западно-Сибирского отдела, императорского русского географического общества. Выпуск — ІІІ» деген атпен шыққан кітапта, ұлтшылдардың атаманы Әлихан Бекейханов жазған мақаланың дәлме-дәл аудармасы. (1-8 немесе 156-164-беттер). Сондыктан да мақалада байшыл-ұлтшылдықтың исі айқып тұрады. Бұлардан басқа «Кәкітай жазыпты» деген eкi өлеңінің не автордың шығармалық бетіне куә боларлық, не қазақ әдебиетінің тарихына ешкандай пайдасы тиерлік құны жоқ. Сондықтан, Абай өлеңдерін жинап бастырғанын атап айтып, шығармалық eш6ip бeтi жоқ Көкітайды «Абай шәкірттері» деген тізімнен шығарған жөн. 9)Биографтардың айтуынша, Мағауия, «Абайдын тапсыруымен» үш поэма жазған: «Шамиль», «Еңлік-Кебек», «Медғат-Касым». Биографтар «Шамиль» сақталмаған деседі. «Сондай поэма болыпты-мыс» деген мәліметті Әуезов жолдас әр жылдарда жазған мақалаларында айтып жүр. Осы мақалалардың бәрінде де Мұхтар Әуезов Шамильді:«Кавказ елдерінің бостандығы үшiн күрескен халық көсемі еді» – дейді. Шамильдің ағылшын разведкасына агент болғанын, көтерілісті сол разведканың тапсыруымен жасағанын, сондағы ұраны панисламистік пен пантуркистік болғанын 1949 жылы большевиктік баспасөз бетінде жарияланған мақалалар ашып берді. Содан кeйін баспаға берілген «Абай шәкірттері» деген жинаққа жазған кipicпe сезінде профессор Әуезовтің:«Мағауия Абайдың мәслихатымен және материал бepyiн пайдаланып, бірнеше поэма жазды. Ол жазған поэмалары – «Еңлік-Кебек», «Абылай», «Шамиль» және «Медғат-Қасым». Шамиль поэмасы жоғалып кеткен (қолжазбаның, 14-6eтi)»,– деуі eш6ip ақылға сыймайды. 10) Абай шәкірттері аталатындардың ішінде Көкбай Жанатаев та бар. Бұл адам 1862 жылы туып, 1925 жылы, совет тұсында, 63 жасында өлген. Биографиялық материалдарға қарағанда, Көкбай жас күнінен, совет өкіметі құрылғанға дейін, мешіт ұстап, өзі сонда жиырма жылдай имам боп, мешіт қасынаy діни медіресе ашып, өзі сонда дін сабағынан жиырма жылдай дәріс оқыған адам. жүктеу/скачать 3.58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|